Żydzi w Szadku – rys historyczny

Jarosław Stulczewski

doi:10.18778/1643-0700.10.08

Authors

Jarosław Stulczewski Członek Grupy Rekonstrukcji Historycznych „Złoty Krzyż” w Zduńskiej Woli

DOI:

https://doi.org/10.18778/1643-0700.10.08

Abstract

The earliest mention of Jews in Szadek dates from the early 16th century, but it was in the second half of the 18th century, that this nationality group became more numerous and started gaining prominence in the socio-economic life of this town. In 1913, every third resident of Szadek (2.8 thousand inhabitants at that time) was Jewish. The majority of trading was carried out by Jews – there were 34 shops run by Jews, and only 7 were kept by Catholics. During the Second World War most of the Jews from Szadek were put to death in a concentration camp in Chełm on the River Ner; the few who survived the occupation soon emigrated. Almost no material trace has remained of this nationality group, which had for centuries been an important component of local community, in terms of both socio-economic and cultural development. The only material evidence, being a memorial to the Jewish community in Szadek, is a Jewish cemetery, recently restored after post-war devastation.

References

Archiwum bazy danych Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem.
Google Scholar

Bersohn M., Dyplomataryusz dotyczący Żydów w dawnej Polsce, na źródłach archiwalnych osnuty (1388–1782), Warszawa 1910.
Google Scholar

Burchard P., Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990.
Google Scholar

Chlebowski B, Walewski W. (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11, Warszawa 1890.
Google Scholar

Dąbrowska D, Zagłada skupisk żydowskich „Kraju Warty” w okresie okupacji hitlerowskiej, „Biuletyn żydowskiego Instytutu Historycznego” 1955, nr 13–14.
Google Scholar

Dronka T., Synagoga w Szadku, „Na Sieradzkich Szlakach” 1995, nr 3.
Google Scholar

,,Dziennik Sieradzki”, Bożnica sprzedana, 13 II 1996, nr 37, s. 8; Po hebrajsku o bożnicy, 13 III 1996, nr 62, s. 7.
Google Scholar

Goldberg J., Historia osadnictwa żydowskiego w Zduńskiej Woli, „Księga Zduńskiej Woli”.
Google Scholar

Graeve S., Przewodnik po guberni kaliskiej, Warszawa 1912. Grynberg M., Księga sprawiedliwych, Warszawa 1993.
Google Scholar

Guldon Z., Skupiska żydowskie w miastach polskich w XV–XVI wieku, [w:] Pilarczyk K., Gąsiorowski S. (red.), Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 2, Kraków 2000.
Google Scholar

Guldon Z., Wijaczka J., Ludność żydowska w Wielkopolsce w drugiej połowie XVII wieku, [w:] Topolski J., Modelski K. (red.), Żydzi w Wielkopolsce na przestrzeni dziejów, Poznań 1995.
Google Scholar

Hryniak E., Studium historyczno-konserwatorskie miasta Szadek, Kielce 1989.
Google Scholar

Horn M., Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 roku, ,,Biuletyn żydowskiego Instytutu Historycznego” 1974, nr 3.
Google Scholar

Horn M., Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce, 1697–1795, t. 2: Rządy Stanisława Augusta, 1764–1795, cz. 1: 1764–1779, Wrocław 1988.
Google Scholar

Kabaciński R., Mikulski K., Pakulski J., Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1789, cz. II: Województwo sieradzkie, t. 1: Powiaty sieradzki i szadkowski, Toruń 2004.
Google Scholar

,,Kaliszanin” 9 IX 1890, nr 71, 19 IX 1890, nr 74.
Google Scholar

Karta cmentarza żydowskiego w Szadku, nr 91, Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Sieradzu.
Google Scholar

Kopacki R., Zagospodarowanie i funkcje rynku w Szadku, praca magisterska, Łódź 2003. Kowalczyk R. W., Szadek na tle sytuacji gospodarczej departamentu kaliskiego, „Biuletyn Szadkowski” 2008, t. 8.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1643-0700.08.08

Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930.
Google Scholar

Księgi Urzędu Stanu Cywilnego w Szadku z lat 1911–1939.
Google Scholar

Leopold J., Ziemia Szadkowska w Sieradzkiem, „Wieś Ilustrowana” IV 1913, R. 4. Marszał T., Szadek. Monografia miasta, Szadek 1995.
Google Scholar

Michałowska A., Sejmy i sejmiki koronne wobec Żydów, wybór tekstów źródłowych, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.
Google Scholar

Mikołajczyk A., Ocalić od zapomnienia, „Extra Zduńska Wola” 18 VI 2009, s. 7.
Google Scholar

Milczarek J., Martyrologia ludności polskiej i żydowskiej na ziemi szadkowskiej w latach okupacji hitlerowskiej, [w:] ZWZ AK na ziemi szadkowskiej 1939–1945, Szadek 1992.
Google Scholar

,,Na Sieradzkich Szlakach” 1993, nr 3.
Google Scholar

Olejnik T., Stan ludności na obszarze województwa łódzkiego włączonego do III Rzeszy, ,,Rocznik Łódzki”1972, t. 16 (19), Łódź.
Google Scholar

Opioła M., Kawski T., Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza, Małopolski i Śląska w latach 1918–1942, Toruń, 2008.
Google Scholar

Orgelbrand S. (red.), Encyklopedia powszechna, t. 24, Warszawa 1867. Paduszyńska M., Getta w powiecie sieradzkim, Zduńska Wola 1987.
Google Scholar

Parczewski A. J., Monografia Szadku, Warszawa 1870.
Google Scholar

Pinkas Hakehillot Polin–Łódź Vehagalil, Yad Vashem, Jerusalem 1976, s. 262–263.
Google Scholar

Encyklopedia Gmin Wyznaniowych Żydowskich, Polska–Łódź i region, t. 1, Yad Vashem, Jerozolima 1976, s. 262–263.
Google Scholar

Piper F., Podobóz KL Auschwitz w Jaworznie – „Neu-Dachs” 1943–1945, [w:] Historia martyrologii więźniów obozów odosobnienia w Jaworznie 1939–1956, Jaworzno 2002.
Google Scholar

Rejduch-Samkowa I., Samek J., Dawna sztuka żydowska w Polsce, Warszawa 2002.
Google Scholar

,,Rocznik Diecezji Włocławskiej” 1931.
Google Scholar

Rychliński W., Macewy pośród drzew, „Nasz Tygodnik” 7 I 2005, s. 8.
Google Scholar

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 2: Województwo łódzkie, Warszawa 1925.
Google Scholar

Śmiałowski J., Zduńska Wola. Monografia miasta do 1914 roku, Łódź 1974.
Google Scholar

Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944– 1966, Kraków 2006.
Google Scholar

Urząd Rejonowy w Zduńskiej Woli, sygn. A.IV.7352.2–22K/96.
Google Scholar

Wachowska B., Życie polityczne powiatu sieradzkiego w latach 1918–1939, [w:] Szkice z dziejów sieradzkiego, Łódź 1977.
Google Scholar

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Wojewódzki Łódzki, sygn. 2220. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Łodzi, Oddział w Sieradzu, Akta miasta Szadku, sygn. 6/6; Miejska Rada Narodowa i Zarząd Miejski w Szadku 1945–1950, sygn. 7/28, 7/35.
Google Scholar

„Ziemia Sieradzka” XII 1928.
Google Scholar

Złotkowski D., Miasta departamentu kaliskiego w okresie Księstwa Warszawskiego, studium gospodarcze, Częstochowa 2001.
Google Scholar

Żumański A. (red.), Księga adresowa miasta Łodzi i województwa łódzkiego: z informatorami m. stoł. Warszawy, wojew. krakowskiego, wojew. kieleckiego, wojew. lwowskiego, wojew. poznańskiego, wojew. pomorskiego z m. Gdynią i wojew. Śląskiego, 1937–1939 Łódź, Dział Ia, s. 30.
Google Scholar

Relacje: Stanisława Godzińskiego (z dn. 20 IV, 28 IX 2010 r.), Mariana Szymańskiego (z dn. 20 IV, 28 IX 2010 r.), Marka Szymczaka (z dn. 6 V, 27 IX 2010 r.), Stanisława Kępki (z dn. 18 V 2010 r.), Kazimiery Sulińskiej (z dn. 24 V 2010 r.), Stefana Andrzeja Omasty (z dn. 26 V 2010 r.). Krystyny Szymańskiej (z dn. 28 IX 2010 r.), Teresy Szczawińskiej (z dn. 28 IX 2010 r.).
Google Scholar