Krytyczne wydarzenia życiowe i ich znaczenie w biografiach seniorów

Karolina Kuryś-Szyncel; Aleksandra Błachnio

doi:10.18778/2450-4491.10.09

Autor

Karolina Kuryś-Szyncel Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych https://orcid.org/0000-0002-1934-6090
Aleksandra Błachnio Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Psychologii https://orcid.org/0000-0003-0756-7416

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.10.09

Słowa kluczowe:

krytyczne wydarzenia życiowe, starość, mądrość życiowa

Abstrakt

Artykuł przedstawia wyniki stanowiące część szerszych badań międzypokoleniowych na temat ważnych, znaczących wydarzeń biograficznych. Narracje osób badanych zostały poddane analizie przez pryzmat wyłonionych w literaturze kryteriów odnoszących się do tzw. krytycznych wydarzeń życiowych (m.in. nagłość zdarzenia i nieprzewidywalności jego skutków, potencjalna dwuwartościowość, rodzaj i charakter zmian życiowych, jakie są efektem zmagania z tym zdarzeniem). Autorki podejmują próbę zrekonstruowania najbardziej typowych krytycznych wydarzeń życiowych i ich znaczenia w biografiach seniorów. Perspektywa temporalna (schyłek życia, czas podsumowań) służy refleksyjnej narracji i czyni ją tym samym wartościową dla egzemplifikacji możliwych (potencjalnych) skutecznych i nieskutecznych strategii życiowych, poczucia jakości życia oraz podstawę budowania mądrości życiowej.

Biogramy autorów

Karolina Kuryś-Szyncel - Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych

Kuryś-Szyncel Karolina – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie pedagogika, Wydział Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu. Pedagog, psycholog, filolog polski. Absolwentka Kursu Zaawansowanego Terapii Systemowej przy Wielkopolskim Towarzystwie Terapii Systemowej (WTTS). Certyfikowana przez Gordon Training International trenerka Treningu Skutecznego Rodzica. Obszary badawcze: biograficzne uwarunkowania rozwoju w kontekście jednostkowym i rodzinnym oraz rekonstrukcja mechanizmów personalizacyjnych i autopojetycznych w biegu życia systemu rodzinnego.

Aleksandra Błachnio - Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Psychologii

Błachnio Aleksandra – doktor habilitowany nauk społecznych w dyscyplinie psychologia, Wydział Psychologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Obszary badawcze: jakość życia, starość, globalizacja i zmiany osobowości człowieka. Autorka kilku monografii naukowych w tym: Starość non profit. Wolontariat na Uniwersytetach Trzeciego Wieku w Polsce i na świecie, Bydgoszcz 2012, Wydawnictwo UKW; Człowiek autorski w erze globalizacji, Bydgoszcz 2011, Wydawnictwo UKW; Potencjał osób w starości. Poczucie jakości życia w procesie starzenia się, Bydgoszcz 2019, Wydawnictwo UKW.

Bibliografia

Adamczak M. (1992) Krytyczne zdarzenia życiowe i radzenie sobie z nimi – wybrane zagadnienia w: Elementy psychologii klinicznej, B. Waligóra (red.), T. 2, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 40−73.
Google Scholar

Baltes P. B., Reese H. W., Lipsitt L. P. (1980) Life-span developmental psychology, „Annual Review of Psychology”, 31, s. 65−110.
Google Scholar

Bee H. L. (1994) Life-span development, New York, Harper Collins College Division.
Google Scholar

Beisert M. (1994) Rozwód jako wydarzenie krytyczne w cyklu rozwoju rodziny, „Problemy Rodziny”, nr 2, s. 41−45.
Google Scholar

Beisert M. (1995) Psychologiczna sytuacja kobiet rozwiedzionych w: Studia kobiece z psychologii, filozofii i historii, J. Miluska, E. Pakszys (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 51−68.
Google Scholar

Beisert M. (2000) Rozwód. Proces radzenia sobie z kryzysem, Poznań, Wydawnictwo Fundacji „Humaniora”.
Google Scholar

Błachnio A. (2006) Autor siebie w trzeciej fali cywilizacyjnej, Bydgoszcz, Wydawnictwo UKW.
Google Scholar

Błachnio A. (2011) Człowiek autorski w erze globalizacji, Bydgoszcz, Wydawnictwo UKW.
Google Scholar

Błachnio A. (2017) Jakość i strategie życia w starości w: A. Błachnio, K. Kuryś-Szyncel, E. Martynowicz, A. Molesztak, Psychologia starzenia się i strategie dobrego życia, Warszawa, Difin, s. 61–80.
Google Scholar

Błachnio A. (2019) Potencjał osób w starości. Poczucie jakości życia w procesie starzenia się, Bydgoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Google Scholar

Bugajska B. (2015) Dziewiąta faza w cyklu życia – propozycja rozszerzenia teorii psychospołecznego rozwoju E. H. Eriksona, „Biblioteka Gerontologii Społecznej”, nr 1 (9), s. 19–36.
Google Scholar

Diamond R., Becker M. (1999) The Wisconsin Quality of Life Index: a multidimensional model for measuring quality of life, „Journal of Clinical Psychiatry”, 60 (suppl. 3): 29–31.
Google Scholar

Diener E., Emmons R. A., Larsen R. J., Griffin S. (1985) The Satisfaction with Life Scale, „Journal of Personality Assessment”, 49 (1): 71–75.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1207/s15327752jpa4901_13

Dubas E. (2011) „Uczenie się z biografii Innych” – wprowadzenie w: Uczenie się z biografii Innych, E. Dubas, W. Świtalski (red.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 5–11.
Google Scholar

Dubas E. (2017) Uczenie się z własnej biografii jako egzemplifikacja biograficznego uczenia się, „Nauki i Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, nr 1 (4), s. 63–87.
Google Scholar

Erikson E. H. (1959) Identity and life cycle: selected papers, New York, International University Press.
Google Scholar

Erikson E. H. (1997) Dzieciństwo i społeczeństwo, tłum. P. Hejmej, Poznań, REBIS.
Google Scholar

Filipp S.-H., Braukmann W. (1981) Verfahren zur Erfassung kritischer Lebensereignisse Eine Übersicht, w: Kritische Lebensereignisse, S.-H. Filipp (red.), München, Urban und Schwanzenberg: 92−103.
Google Scholar

Gilhooly M. L., Gilhooly K. J., Phillips L. H., Harvey D., Brady A., Hanlon P. (2007) Realworld problem solving and quality of life in older people, „British Journal of Health Psychology”, 12: 587–600.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1348/135910706X154477

Guja P. (2016) Wpływ transformacji ustrojowej na model rodziny w Polsce, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, nr 290, s. 39–50.
Google Scholar

Hadley T. R., Jocob T., Milliones J., Caplan J., Spitz D. (1974) The relationship between family developmental crisis and the appearance of symptoms in a family member, „Family Process”, 13: 207–214.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1545-5300.1974.00207.x

Havighurst R. J. (1972) Human development and educations, New York, McKay.
Google Scholar

Hill R., Mattessich P. (1979) Family Development Theory and Life-Span Development w: Life-Span Development and Behavior, P. B. Baltes Jr., O. G. Brim (red.), New York–San Francisco–London, Academic Press, 2: 161–204.
Google Scholar

Holmes T. H., Rahe R. H. (1967) The social readjustment rating scale, „Journal of Psychosomatic Research”, 11: 213–218.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/0022-3999(67)90010-4

Jelonkiewicz I. (1992) Radzenie sobie rodziców z chorobą dziecka, „Nowiny Psychologiczne”, nr 4, s. 101−108.
Google Scholar

Jezierska-Wiejak E. (2013) Polska rodzina jako międzypokoleniowa płaszczyzna transmisji wartości, „Wychowanie w Rodzinie”, t. VIII, nr 2, s. 285–299.
Google Scholar

Konieczna-Woźniak R. (2015) Aktualne/zapomniane tematy gerontologii – mądrość ludzi starszych i jej rola w życiu ludzi młodych, „Biblioteka Gerontologii Społecznej”, nr 1 (9), s. 51–64.
Google Scholar

Kozielecki J. (1976) Czynności podejmowania decyzji w: Psychologia, T. Tomaszewski (red.), Warszawa, PWN, s. 534–565.
Google Scholar

Krawczyk-Bocian A. (2014) Doświadczanie zdarzeń krytycznych: narracje biograficzne dorosłych dzieci alkoholików, Bydgoszcz, Wydawnictwo UKW.
Google Scholar

Kübler-Ross E. (1998) Rozmowy o śmierci i umieraniu, Poznań, Media Rodzina.
Google Scholar

Kuleta M. (2002) Człowiek jako kreator zmian w swoim życiu w: Człowiek wobec zmiany. Rozważania psychologiczne, D. Kubacka Jasiecka (red.), Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 21−37.
Google Scholar

Kuryś K. (2010) Urodzenie pierwszego dziecka jako wydarzenie krytyczne w życiu kobiet i mężczyzn, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Kuryś K. (2011) System rodzinny wobec zmian rozwojowych, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Kuryś-Szyncel (2017a) Diagnoza starości w Polsce w: A. Błachnio, K. Kuryś-Szyncel, E. Martynowicz, A. Molesztak, Psychologia starzenia się i strategie dobrego życia, Warszawa, Difin, s. 39–60.
Google Scholar

Kuryś-Szyncel (2017b) Międzygeneracyjny mentoring w: A. Błachnio, K. Kuryś-Szyncel, E. Martynowicz, A. Molesztak, Psychologia starzenia się i strategie dobrego życia, Warszawa, Difin, s. 137–159.
Google Scholar

Laubovie-Vief G. (1990) Wisdom as integrated throught: historical and developmental perspective w: Wisdom: It’s nature, origins, and development, R. J. Sternberg (red.), New York, Oxford University Press: 52–183.
Google Scholar

Lazarus R. S., (1986) Paradygmat stresu i radzenia sobie, „Nowiny Psychologiczne”, nr 3–4, s. 2–39.
Google Scholar

McAdams D. P., de St. Aubin E., Logan R. L. (1993) Generativity among young, midlife, and older adults, „Psychology and Aging ”, 8: 221–230.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1037/0882-7974.8.2.221

Muszyński H. (2002) Socjalizacja – personalizacja – wychowanie w: Wychowanie. Profilaktyka. Resocjalizacja. W poszukiwaniu doskonalszych systemów w skali makro i mikro, J. Sowa, E. Piotrowski, J. Rajmon (red.), Rzeszów, Podkarpacki Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, s. 86–98.
Google Scholar

Muszyński M. (2014) (red.) Międzypokoleniowe uczenie się, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7969-303-0.01

Obuchowski K. (2000) Człowiek intencjonalny, czyli o tym, jak być sobą, Poznań, REBIS.
Google Scholar

Obuchowski K. (2005) The subjects’ revolution, Łódź, WSHE.
Google Scholar

Ogińska-Bulik N. (2013) Pozytywne skutki doświadczeń traumatycznych, czyli kiedy „łzy zamieniają się w perły”, Warszawa, Difin.
Google Scholar

Oleś P. (2011) Psychologia człowieka dorosłego, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Ostoja-Zawadzka K. (1999) Żałoba w rodzinie w: Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny, B. de Barbaro (red.), Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 91–96.
Google Scholar

Ożarowski W. (2011), Ustalenie przydatności Popperowskiej zasady falsyfikacji do oceny koncepcji osobowości autorskiej, „Horyzonty Psychologii”, nr I (1), s. 101–126.
Google Scholar

Pietrasiński Z. (1990) Rozwój człowieka dorosłego, Warszawa, Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Pietrasiński Z. (2001) Mądrość, czyli świetne wyposażenie umysłu, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Google Scholar

Pietrasiński Z. (2008) Ekspansja pięknych umysłów: nowy renesans i ożywcza autokreacja, Warszawa, Wydawnictwo CIS.
Google Scholar

Rostowska T. (1996) Transmisja międzypokoleniowa w rodzinie w zakresie zachowań agresywnych, „Przegląd Psychologiczny”, nr 1/2, s. 177–186.
Google Scholar

Rund D. A., Hutzler J. C. (1993) Psychiatric emergencies associated with death. Emergency psychiatry, London, The C.V. Moshby Company.
Google Scholar

Schalock R. L. (2004) The concept of quality of life: what we know and do not know, „Journal of Intellectual Disability Research”, 48 (3): 203–216.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2003.00558.x

Sęk H. (1991) Procesy twórczego zmagania się z krytycznymi wydarzeniami życiowymi a zdrowie psychiczne w: Twórczość i kompetencje życiowe a zdrowie psychiczne, H. Sęk (red.), Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 30−41.
Google Scholar

Simon F., Stierlin H. (1998) Słownik terapii rodzin, tłum. M. Przylipiak i in., Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Sitarczyk M. (1993) Transmisja międzypokoleniowa postaw rodzicielskich. Doniesienie z badań, „Problemy Rodziny”, nr 6, s. 37–41.
Google Scholar

Sitarczyk M. (1994) Postawy rodzicielskie w percepcji dwóch pokoleń. Podobieństwa i różnice, „Problemy Rodziny”, nr 6, s. 31–34.
Google Scholar

Staudinger U. M., Dӧrner J., Mickler C. (2005). Wisdom and personality w: A handbook of wisdom. Psychological perspective, R. J. Sternberg, J. Jordan (red.), Cambrige, Cambrige University Press: 191–219.
Google Scholar

Straś-Romanowska M., Oleszkowicz A., Frąckowiak T. (2004), Charakterystyka Kwestionariusza Poczucia Jakości Życia, Wrocław, Instytut Psychologii UWr.
Google Scholar

Sugarman L. (2001) Life-span development. Frameworks, accounts and strategies, New York, Psychology Press.
Google Scholar

Tyszkowa M. (1987) Doświadczenie, kultura i rozwój psychiczny jednostki, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Tyszkowa M. (1996) Pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej w: M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne, Warszawa, PWN, s. 45–56.
Google Scholar

Zalewska A. (2003) Dwa światy. Emocjonalne i poznawcze oceny jakości życia i ich uwarunkowania u osób o wysokiej i niskiej reaktywności, Warszawa, Wydawnictwo SWPS „Academica”.
Google Scholar

http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.598.8643&rep=rep1&type=pdf [dostęp: 5.03.2020].
Google Scholar

Philipov D. (2003) Major Trends Affecting Families in Central and Eastern Europe, Major trends affecting families: (a background document) http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.598.8643&rep=rep1&type=pdf [dostęp: 5.03.2020.
Google Scholar