“Gifted, But What’s Next?” A Proprietary Program of Recognizing Students’ Personal Resources and Ways of Using Them to Choose Their Further Educational and Life Path

Janina Uszyńska-Jarmoc; Beata  Kunat

doi:10.18778/2450-4491.16.16

Autor

Janina Uszyńska-Jarmoc University of Bialystok https://orcid.org/0000-0002-9078-5096
Beata Kunat University of Bialystok https://orcid.org/0000-0002-5205-1366

DOI:

https://doi.org/10.18778/2450-4491.16.16

Słowa kluczowe:

psychologia pozytywna, zasoby osobiste, uzdolnienia, mocne strony ucznia, diagnozowanie

Abstrakt

W tekście przedstawiono zarys autorskiego programu rozpoznawania zasobów osobistych ucznia kończącego edukację w szkole podstawowej oraz możliwości ich wykorzystania w dalszej edukacji i w wyborze zawodu. Odwołano się w nim do własnych doświadczeń teoretyczno-badawczych związanych z procedurą konstruowania narzędzi do rozpoznawania zdolności i uzdolnień uczniów oraz możliwych zewnętrznych i wewnętrznych czynników warunkujących ich rozwój (Uszyńska-Jarmoc, Kunat, Tarasiuk 2014; Uszyńska-Jarmoc, Kunat, Mantur 2015; Uszyńska-Jarmoc, Kunat 2018). W artykule zaakcentowano także konieczność respektowania w procesie diagnozowania związku pomiędzy przyjętą teorią a praktyką pedagogiczną. Na podstawie założeń teoretycznych, wywodzących się z psychologii pozytywnej, odwołano się do doświadczeń praktycznych, zdobytych w ramach realizowanego od czterech lat projektu „Akademia Talentów Białostockiej Szkoły Realnej”. Wypracowany w ramach tego projektu autorski program rozpoznawania zasobów osobistych uczniów został zweryfikowany na podstawie kilkuletniej współpracy z grupą ponad 200 uczniów od 13. do 16. roku życia oraz ich rodzicami. Opisywany tu program realizowany był przez autorki niniejszego tekstu z uczniami i dla uczniów oraz ich rodziców, ale może być także wykorzystywany w praktyce edukacyjnej przez pedagogów, psychologów szkolnych lub doradców zawodowych.

Biogramy autorów

Janina Uszyńska-Jarmoc - University of Bialystok

Janina Uszyńska-Jarmoc – dr hab. prof. Uniwersytetu w Białymstoku. Jej zainteresowania naukowe dotyczą zdolności oraz postaw twórczych dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Drugim obszarem badań jest problematyka kompetencji metauczenia się uczniów. Jest autorką ponad 120 publikacji, w tym trzech autorskich książek: Twórcza aktywność dziecka: Teoria – rzeczywistość – perspektywy rozwoju (2003); Podróże, skarby, przygoda. Podręcznik i program rozwijania twórczości, samoświadomości oraz dyspozycji autokreacyjnych dzieci z klas I–III (2005); Od twórczości potencjalnej do autokreacji w szkole (2007) oraz trzech książek współautorskich: Sukcesy uczniów zdolnych. Fakty – narracje – interpretacje (2014); Zdolny, ale jak. (Auto)diagnoza zdolności i uzdolnień uczniów (2015); Debiutant czy ekspert? Identyfikacja i samoocena zdolności ucznia (2018). Należy do Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności. Jest redaktorem naczelnym międzynarodowego czasopisma naukowego „Creativity. Theories – Research – Applications” (ISSN: 2354-0036; https://sciendo. com/journal/CTRA).

Beata Kunat - University of Bialystok

Beata Kunat – adiunkt na Wydziale Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół pedagogiki kreatywności (creativity of students), pedeutologii (rozwoju zawodowego nauczycieli, pasji zawodowej nauczycieli) i metodologii badań jakościowych. Autorka kilkudziesięciu artykułów naukowych opublikowanych w Polsce i za granicą. Wydała jedną książkę autorską – „Spełnieni, ale niedoceniani”. Rozwój zawodowy nauczycieli plastyki (2016) oraz trzy książki współautorskie: Sukcesy uczniów zdolnych. Fakty-narracje-interpretacje (2014); Zdolny ale jak? (Auto)diagnoza zdolności i uzdolnień uczniów (2015); Debiutant czy ekspert? Identyfikacja i samoocena zdolności ucznia (2018). Wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności. Jest redaktorem międzynarodowego czasopisma naukowego „Creativity. Theories – Research – Applications” (ISSN: 2354-0036; https://sciendo.com/journal/CTRA).

Bibliografia

Babaeva J. D. (1999) A Dynamic Approach to Giftedness: Theory and Practice, “High Ability Studies”, no. 10(1), pp. 51–68, https://doi.org/10.1080/1359813990100105
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/1359813990100105

Brzezińska A. (2008) Nauczyciel jako organizator społecznego środowiska uczenia się in: Rozwijanie zdolności uczenia się. Wybrane konteksty i problemy, E. Filipiak (ed.), Bydgoszcz, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, pp. 35–50.
Google Scholar

Csikszentmihalyi M. (1996) Przepływ. Jak poprawić jakość życia. Psychologia optymalnego doświadczenia, trans. M. Wajda, Warszawa, Wydawnictwo Studio Emka.
Google Scholar

Czaja-Chudyba I. (2005) Odkrywanie zdolności dziecka. Koncepcja wielorakich inteligencji w praktyce przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Kraków, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Google Scholar

Dyrda B. (2012) Edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów zdolnych, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Gardner H. (1999) Intelligence Reframed: Multiple Intelligences for the 21st Century, New York, Basic Books.
Google Scholar

Gardner H. (2002) Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, trans. A. Jankowski, Poznań, Media Rodzina.
Google Scholar

Gardner H. (2009) Pięć umysłów przyszłości, trans. D. Bakalarz, Warszawa, MT Biznes.
Google Scholar

Gardner H., Kornhaber M. L., Wake W. (ed.) (2001) Inteligencja. Wielorakie perspektywy, tłum. M. Groborz, M. Śmieja, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Google Scholar

Giza T. (2006) Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfikowania oraz rozwoju zdolności uczniów w szkole, Kielce, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Google Scholar

Gralewski J. (2022) Ocena kreatywności uczniów. Trafność ocen kreatywności uczniów przez nauczycieli liceów i jej uwarunkowania, [in print].
Google Scholar

Gula B., Tucholska K. (2007) Psychologia pozytywna. Cele naukowo-badawcze i aplikacyjne oraz sposób ich realizacji, „Studia z Psychologii w KUL”, vol. 14, Lublin, Wydawnictwo KUL, pp. 133–152.
Google Scholar

Honey P., Mumford A. (1986) Learning Styles Questionnaire, Berkshire, Peter Honey Publications.
Google Scholar

Honey P., Mumford A. (1992) The Manual of Learning Styles, Berkshire, Peter Honey Publications.
Google Scholar

Jabłonowska M. (2008) Identyfikacja uczniów zdolnych w opiniach nauczycieli. Doniesienia z badań in: Uczeń zdolny wyzwaniem dla współczesnej edukacji, J. Łaszczyk, M. Jabłonowska (eds.), Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, pp. 48–56.
Google Scholar

Jarosz E., Wysocka E. (2006) Diagnoza psychopedagogiczna podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Juńczyk T. (2019) Edukacyjne konteksty psychologii pozytywnej. Studium teoretyczno-empiryczne, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Karwowski M. (2005) Rezultaty w nauce i kreatywność uczniów różniących się zdolnościami w percepcji nauczycieli, „Annales”, no. 18, pp. 93–107.
Google Scholar

Karwowski M., Ciak R., Grubek M. (2009) Patrzy ale nie widzi? Trafność nominacji nauczycielskich w rozpoznaniu kreatywności uczniów in: Identyfikacja potencjału twórczego, M. Karwowski (ed.), Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, pp. 241–254.
Google Scholar

Klus-Stańska D. (2009) Dyskursy pedagogiki wczesnoszkolnej in: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwiązania, D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustkowska (ed.), Warszawa, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, pp. 25–78.
Google Scholar

Kolber M. (2014) Zastosowanie psychologii pozytywnej w edukacji, „Przegląd Pedagogiczny”, no. 2, pp. 156–165.
Google Scholar

Kopik A., Zatorska M. (2010) Wielorakie podróże – edukacja dla dziecka, Kielce, Europejska Agencja Rozwoju Sp. J.
Google Scholar

Kwiatek P., Wilczewska K. (2015) Czym jest, a czym nie jest psychologia pozytywna? Poszukiwanie paradygmatu, „Seminare. Poszukiwania Naukowe”, no. 4(36), pp. 135–145, https://doi.org/10.21852/sem.2015.4.10
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21852/sem.2015.4.10

Kwieciński Z. (1999) Edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności in: Humanistyka przełomu wieków, J. Kozielecki (ed.), Warszawa, Wydawnictwo „Żak”, pp. 51–77.
Google Scholar

Limont W. (2010) Uczeń zdolny, Jak go rozpoznać i jak z nim pracować, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Matczak A., Jaworowska A., Stańczak J. (2000) Rysunkowy Test Twórczego Myślenia TCT-DP K. K. Urbana i H. G. Jellena. Podręcznik, Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Google Scholar

Mądrzycki T. (1986) Deformacje w spostrzeganiu ludzi, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Mönks F. J. (2008) Identification and Education of the Gifted Learner in: Uczeń zdolny wyzwaniem dla współczesnej edukacji, J. Łaszczyk, M. Jabłonowska (eds.), Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, pp. 79–86.
Google Scholar

Mönks F. J., Katzko M. W. (2005) Giftedness and Gifted Education in: Conceptions of Giftedness, R. J. Stenberg, J. E. Davidson (eds.), Cambridge, Cambridge University Press, https://doi.org/10.1017/CBO9780511610455.012
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511610455.012

Niemirowski T. (2015) Pojęcie rozwoju w psychologii rozwojowej, „Horyzonty Psychologii”, vol. V, pp. 13–28.
Google Scholar

Paluchowski W. J. (2007) Diagnoza psychologiczna. Proces – narzędzia – standardy, Warszawa, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar

Peterson C. (2006) A Primer in Positive Psychology, New York, Oxford University Press.
Google Scholar

Popek S. (1996) Zdolności i uzdolnienia – ujęcie systemowe problemu in: Zdolności i uzdolnienia jako osobowościowe właściwości człowieka, S. Popek (ed.), Lublin, Wydawnictwo UMCS, pp. 9–31.
Google Scholar

Popek S. (2001) Człowiek jako jednostka twórcza, Lublin, Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar

Popek S. (2004) Zdolności i uzdolnienia w świetle współczesnych teorii psychologicznych in: Uczeń o zróżnicowanych zdolnościach i uzdolnieniach we współczesnej szkole, S. Popek (ed.), Zamość, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna im. Jana Zamoyskiego, pp. 9–29.
Google Scholar

Porter L. (1999) Gifted Young Children, A Guide for Teachers and Parents, Buckingham, Open University Press.
Google Scholar

Renzulli J. S. (1999) What is This Thing Called Giftedness, and How Do We Develop It? A Twenty-Five Year Perspective, “Journal for the Education of the Gifted”, no. 23, pp. 3–54, https://doi.org/10.1177/016235329902300102
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1177/016235329902300102

Renzulli J. S. (2002) Emerging Conceptions of Giftedness: Building a Bridge to the New Century, “Exceptionality”, no. 10(2), pp. 67–75, https://doi.org/10.1207/S15327035EX1002_2
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1207/S15327035EX1002_2

Renzulli J. S. (2003) Conception of Giftedness and its Relationship to the Development of Social Capital in: Handbook of Gifted Education, N. Colangelo, G. A. Davis (eds.), Boston, Pearson Education, pp. 75–87.
Google Scholar

Renzulli J. S. (2005) The Three-Ring Conception of Giftedness. A Development Model for Promoting Creative Productivity in: Conceptions of Giftedness, R. J. Sternberg, J. E. Davidson (eds.), Cambridge, Cambridge University Press, pp. 246–279, https://doi.org/10.1017/CBO9780511610455.015
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511610455.015

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r., z późn. zm., w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U., 2017, poz. 1591).
Google Scholar

Seligman M. (2004) Psychologia pozytywna in: Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka, trans. J. Kowalczewska, J. Czapiński (ed.), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Seligman M. (2005) Prawdziwe szczęście, trans. A. Jankowski, Poznań, Media Rodzina.
Google Scholar

Seligman M., Reivich K., Jaycox L., Gillham J. (1997) Optymistyczne dziecko. Jak wychowywać dzieci, aby nauczyć je optymizmu i dawania sobie ze wszystkim rady, trans. A. Jankowski, Poznań, Media Rodzina.
Google Scholar

Skałbania B. (2013) Diagnostyka pedagogiczna. Wybrane obszary i rozwiązania praktyczne, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Suświłło M. (2004) Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu, Olsztyn, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Google Scholar

Szmidt K. J. (2017a) Edukacyjne uwarunkowania rozwoju kreatywności, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, https://doi.org/10.18778/8088-703-9
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8088-703-9

Szmidt K. J. (2017b) Pedagogika pozytywna: twórczość – zdolności – mądrość zespolone in: Zasoby twórcze człowieka. Wprowadzenie do pedagogiki pozytywnej, K. J. Szmidt, M. Modrzejewska-Świgulska (eds.), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Trzebińska E. (2008) Psychologia pozytywna, Warszawa, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar

Turska D. (2012) „Teorie” inteligencji Carol Dweck i ich edukacyjne implikacje, „Psychologia Wychowawcza”, no. 44(1–2), p. 44–54, [online:] https://e-psychologiawychowawcza.pl/resources/html/article/details?id=139113 (dostęp: 11.04.23).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5604/00332860.1094075

Tyszka T. (1999) Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Tyszkowa M. (2002) Pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej in: Psychologia rozwoju człowieka, t. 1.: Zagadnienia ogólne, M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa (eds.), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, pp. 45–56.
Google Scholar

Urban K. K.(1990) Recent Trendsin Creativity Researchand Theoryin Western Europe,“European Journal of High Ability”, no. 1, pp. 99–113, https://doi.org/10.1080/0937445900010114
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1080/0937445900010014

Urban K. K. (2003) Toward a Componential Model of Creativity, in: D. Ambrose, L. M. Cohen, A. J. Tannenbaum (eds.), Creative Intelligence: Toward Theoretic Integration, Cresskill N. J., Hampton Press, pp. 81–112.
Google Scholar

Uszyńska-Jarmoc J. (2000) Problemy diagnozowania zdolności i uzdolnień kreatywnych dzieci we wczesnym dzieciństwie, „Edukacja”, no. 4(72), pp. 83–92.
Google Scholar

Uszyńska-Jarmoc J. (2005) Sposoby identyfikacji rozwojowego potencjału intelektualnego a modele stymulowania rozwoju uzdolnień dzieci we wczesnym dzieciństwie in: Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych, vol. 1.: Zdolności i stymulowanie ich rozwoju, W. Limont, J. Cieślikowska (eds.), Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, pp. 117–140.
Google Scholar

Uszyńska-Jarmoc J., Kunat B. (2018) Debiutant czy Ekspert? Identyfikacja i samoocena uzdolnień uczniów, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Uszyńska-Jarmoc J., Kunat B., Mantur J. (2015) Zdolny, ale jak? (Auto)diagnoza zdolności i uzdolnień uczniów, Białystok, Centrum Kształcenia Ustawicznego.
Google Scholar

Uszyńska-Jarmoc J., Kunat B., Tarasiuk M. (2014) Sukcesy uczniów zdolnych. Fakty – Narracje – Interpretacje, Białystok, Centrum Kształcenia Ustawicznego.
Google Scholar

Wiśniewska E. (2021) Efektywność treningu kreatywności dzieci i młodzieży, Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Google Scholar

Wojciszke B. (1991) Procesy oceniania ludzi, Poznań, Wydawnictwo Nakom.
Google Scholar

Wysocka E. (2007) Człowiek a środowisko życia. Podstawy teoretyczno-metodologiczne diagnozy, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Google Scholar

Wysocka E. (2013) Diagnostyka pedagogiczna. Nowe obszary i rozwiązania, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Ziemski S. (1973) Problemy dobrej diagnozy, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Zimmerman B. J., Bonner S., Kovach R. (2008) Zdolny uczeń. Metody planowania samodzielnej nauki, trans. M. Polaszewska-Nicke, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar