Problemy etyczne w relacji badacza z osobami badanymi (na przykładzie badań biograficznych z osobami starymi)

Paulina Świątek-Młynarska

doi:10.18778/1733-8069.15.4.10

Autor

Paulina Świątek-Młynarska Uniwersytet Jagielloński, Instytut Socjologii UJ, ul. Grodzka 52, 31-044 Kraków https://orcid.org/0000-0002-8079-9822

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.4.10

Słowa kluczowe:

problemy etyczne, etyka badań społecznych, badania biograficzne, relacje badacz–badany

Abstrakt

Problemy etyczne są nieodłączną częścią pracy badaczy społecznych, zarówno w badaniach zorientowanych jakościowo, jak i ilościowo. Część z nich jest wspólna wszystkim metodom badawczym, część zaś zależna od specyfiki konkretnej metody, badanej grupy czy problemu badawczego. W niniejszym tekście omówione zostały problemy etyczne pojawiające się w badaniach zorientowanych biograficznie – autorka na przykładzie własnych badań nad tożsamością płciową osób starych omawia problemy, jakie mogą pojawić się w relacjach badacza z badanymi osobami, omawiając własne doświadczenia oraz sposoby poradzenia sobie z występującymi w terenie napięciami. Trudności obejmują między innymi dobór próby, problematykę świadomej zgody na udział w badaniach, treść narracji autobiograficznej, odpowiedzialność badacza za wywołane u respondentów emocje oraz wpływ cech i emocji osoby prowadzącej badania na ich przebieg. Tekst stanowi przyczynek do szerszej dyskusji na temat (rzadko ujawnianych przez badaczki i badaczy) trudności i problemów etycznych, z jakimi muszą sobie radzić, wyruszając w teren.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Paulina Świątek-Młynarska - Uniwersytet Jagielloński, Instytut Socjologii UJ, ul. Grodzka 52, 31-044 Kraków

Paulina Świątek-Młynarska, magister socjologii i prawa, doktorantka w Instytucie Socjologii UJ. Przygotowywana przez nią rozprawa doktorska „Stara kobiecość i stara męskość? Tożsamości płciowe osób starszych w Polsce” skoncentrowana jest wokół problematyki kobiecości i męskości osób starych oraz przemian tożsamości płciowej w przebiegu życia. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół problematyki gerontologii społecznej, socjologii płci oraz etyki badań społecznych.

Bibliografia

American Sociological Association (2018) Code of Ethics [dostęp 23 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie http://www.asanet.org/sites/default/files/asa_code_of_ethics-june2018.pdf
Google Scholar

Atkinson Robert (2012) The Life Story Interview as a Mutually Equitable Relationship [w:] Jaber F. Gubrium e in., eds., The Sage Handbook of Interview Research. The Complexity of the Craft. Thousand Oaks, London, New Delhi, Singapore: Sage Publications, s. 115–128.
Google Scholar

Barley Nigel (1997) Niewinny antropolog. Notatki z glinianej chatki. Przełożyła Ewa Szyler. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Google Scholar

Barnes Marian (2007) Good Practice Guide. Involving Older People in Reserach: Examples, Purposes and Good Practice. „European Research Area in Ageing Research” [dostęp 16 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://eprints.brighton.ac.uk/5365/1/Good_Practice_Guide_Involving_older_people_in_research.pdf
Google Scholar

Bednarz-Łuczewska Paulina, Łuczewski Michał (2012) Podejście biograficzne [w:] Dariusz Jemielniak, red., Badania jakościowe. Metody i narzędzia. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 91–109.
Google Scholar

Bielska Beata (2016) Praktyki ukrywania. O pułapkach, pokusach i pożytkach z badań niejawnych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 70–87.
Google Scholar

Chamberlayne Prue, Bornat Joanna, Apitzsch Ursula, eds. (2004) Biographical Methods and Professional Practice. An International Perspective. Bristol, Chicago: The Policy Press.
Google Scholar

Ciuk Sylwia, Latusek-Jurczak Dominika (2012) Etyka w badaniach jakościowych [w:] Dariusz Jemielniak, red., Badania jakościowe. Podejścia i teorie. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 23–40.
Google Scholar

Clifford James (2004) Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii [w:] Marian Kempny, Ewa Nowicka, red., Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 139–179.
Google Scholar

Cymbrowski Borys, Rancew-Sikora Dorota (2016) Dylematy etyczne i ryzyko w badaniach terenowych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 7–21.
Google Scholar

Czajkowska Dominika, Hinc Sławomir Hinc (2005) Etyka i dobre obyczaje w wywiadzie naukowym [w:] Katarzyna Zamiara, red., Etyczne aspekty badań społecznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 237–249.
Google Scholar

Czyżewski Marek, Piotrowski Andrzej, Rokuszewska-Pawełek Alicja, red. (1996) Biografia a tożsamość narodowa. Łódź: Katedra Socjologii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Denzin Norman K. (1987) The Alcoholic Self. Newbury Park: Sage Publications.
Google Scholar

Dickson-Swift Virginia i in. (2009) Researching Sensitive Topics: Qualitative Research as Emotion Works. „Qualitative Research”, vol. 9, no. 1, s. 61–79.
Google Scholar

Fine Gary Alan (2010) Dziesięć kłamstw etnografii – dylematy etyczne w terenie [w:] Kaniowska Katarzyna i Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 87–114.
Google Scholar

Flick Uwe (2011) Jakość w badaniach jakościowych. Przełożył Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Fontana Andrea, Frey James H. (2014) Wywiad. Od neutralności do politycznego zaangażowania [w:] Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln, red., Metody badań jakościowych. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 81–127.
Google Scholar

Galewicz Włodzimierz (2009) O etyce badań naukowych. „Diamtetros”, t. 19, s. 48–57.
Google Scholar

Geertz Clifford (2003) Myślenie jako akt moralny: etyczny wymiar antropologicznych badań terenowych w nowo utworzonych państwach [w:] Clifford Geertz Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 33–57.
Google Scholar

Grabham Emily i in., eds. (2009) Intersectionality and Beyond. Law, Power and the Politics of Location. New York: Routledge-Cavendish.
Google Scholar

Gubrium Jaber F., Holstein James A. (2002) From the Individual Interview to the Interview Society [w:] Jaber F. Gubrium, James A. Holstein, eds., Handbook of Interview Research: Context and Method. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage, s. 3–32.
Google Scholar

Hałas Elżbieta (1994) Obywatelska socjologia szkoły chicagowskiej. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Google Scholar

Helling Ingeborg (1985) Metoda badań biograficznych. „Kultura i Społeczeństwo”, t. 3, s. 93–115.
Google Scholar

Hertz Rosanna (1997) Introduction: Reflexivity and Voice [w:] Rosanne Hertz, ed., Reflexivity and Voice. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage, s. VII–XVIII.
Google Scholar

Horolets Anna (2016) Badacz jako gość. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 54–69.
Google Scholar

Jakubczak Franciszek (1989) Zasoby pamiętników. Zasady i zakres ich użytkowania. „Ruch prawniczy, ekonomiczny I socjologiczny”, t. 2, s. 259–268.
Google Scholar

Johnson Rebecca (2005) Gender, Race, Class and Sexual Orientation: Theorizing the Intersections [w:] Gayle MacDonald, Rachel L. Osborne, Charles C. Smith, eds., Feminism, Law, Inclusion: Intersectionality in Action. Toronto: Sumach Press, s. 21–37.
Google Scholar

Johnson John M., Rowlands Timothy (2012) The Interpersonal Dynamics of In-depth Interviewing [w:] Jaber F. Gubrium i in., eds., The Sage Handbook of Interview Research. The Complexity of the Craft. Thousand Oaks, London, New Delhi, Singapore: Sage Publications, s. 99–114.
Google Scholar

Kaniowska Katarzyna (2010a) Skąd się biorą etyczne problemy badań antropologicznych? [w:] Kaniowska Katarzyna, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 7–16.
Google Scholar

Kaniowska Katarzyna (2010b) Etyczne problemy badań antropologicznych [w:] Kaniowska Katarzyna, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 19–31.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2008) Biografia i pamięć. Na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z Zagłady. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2014) Autobiograficzny wywiad narracyjny – kwestie etyczne i metodologiczne w kontekście archiwizacji danych. „Studia Socjologiczne”, t. 3(214), s. 221–238.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja (2016) Wywiad narracyjny – technika i pojęcia analityczne [w:] Renata Dopierała, Katarzyna Waniek, red., Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 61–72.
Google Scholar

Kohli Martin (2012) Biografia: relacja, tekst, metoda [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 125–137.
Google Scholar

Komitet Etyki w Nauce PAN (2001) Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych [dostęp 23 stycznia 2018 r.] Dostępny w Internecie: http://psych.pan.pl/pl/wp-content/uploads/2015/04/DOBRE-OBYCZAJE-W-NAUCE.pdf
Google Scholar

Leoński Jacek (1993) Różne sposoby ujmowania metody biograficznej w socjologii [w:] Teresa Rzepa, Jacek Leoński, red., O biografii i metodzie biograficznej. Poznań: Wydawnictwo Nakom, s. 25–32.
Google Scholar

Malinowski Bronisław (2002) Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Marzano Marco (2012) Informed Consent [w:] Jaber F. Gubrium i in., eds., The Sage Handbook of Interview Research. The Complexity of the Craft. London, New Delhi, Thousand Oaks, Singapore: SAGE, s. 443–456.
Google Scholar

McKinzie Ashleigh E. (2017) Scared to Death: Reflections on Panic Anxiety in the Field. „Symbolic Interaction”, t. 40, nr 4, s. 483−497.
Google Scholar

Polskie Towarzystwo Psychologiczne (1991) Kodeks etyczno-zawodowy psychologa [dostęp 23 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=29
Google Scholar

Polskie Towarzystwo Socjologiczne (2012) Kodeks Etyki Socjologa [dostęp 23 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf
Google Scholar

Rancew-Sikora Dorota, Cymbrowski Borys (2016) W stronę socjologicznego ujęcia etyki badań naukowych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 22–29.
Google Scholar

Robertson Linda, Hale Beatrice (2011) Interviewing Older People: Relationships in Qualitative Research. „The Internet Journal of Allied Health Sciences and Practice”, vol. 3, no. 9, s. 1–8.
Google Scholar

Rosenthal Gabriele (1990) Rekonstrukcja historii życia. Wybrane zasady generowania opowieści w wywiadach biograficzno-narracyjnych [w:] Jan Włodarek, Marek Ziółkowski red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 97–112.
Google Scholar

Rosenthal Gabriele (2012) Badania biograficzne [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, s. 279–308.
Google Scholar

Rutowicz Przemysław (2010) Badania empiryczne antropologii kulturowej wobec etycznych powinności antropologa [w:] Katarzyna Kaniowska, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 53–67.
Google Scholar

Schütze Fritz (1990) Presja i wina: doświadczenia młodego żołnierza niemieckiego w czasie drugiej wojny światowej i ich implikacje biograficzne [w:] Jan Włodarek, Marek Ziółkowski, red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 325–339.
Google Scholar

Schütze Fritz (2012) Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, s. 141–278.
Google Scholar

Seweryn Anna (2010) Kodeks etyczny antropologa [w:] Kaniowska Katarzyna, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 33–51.
Google Scholar

Steuden Stanisława (2011) Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Szaniawski Klemens (1994) O nauce, rozumowaniu i wartościach. Pisma wybrane. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Szarota Zofia (2010) Starzenie się i starość w wymiarze instytucjonalnego wsparcia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego.
Google Scholar

Szarota Zofia (2013) Społeczno-demograficzne aspekty starzenia się społeczeństwa [w:] Remigiusz J. Kijak, Zofia Szarota, red., Starość. Między diagnozą a działaniem. Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, s. 6–22.
Google Scholar

Thomas William, Znaniecki Florian (1976) Chłop polski w Europie i Ameryce. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Google Scholar

Wawrzyniak Joanna K. (2017) Starzenie się i jego charakterystyka [w:] Artur Fabiś, Joanna K. Wawrzyniak, Agata Chabior, red., Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 42–77.
Google Scholar

Wenger G. Clare (2001) Interviewing older people [w:] Jaber F. Gubrium, James A. Holstein, eds., Handbook of Interview Research. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage Publications, s. 259–278.
Google Scholar

Wengraf Tom (2012) Interpretacja historii życiowych, sytuacji życiowych i doświadczeń osobistych: biograficzno-narracyjna metoda interpretacyjna (BNIM – Biographic-Narrative Interpretative Method) [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, s. 351–364.
Google Scholar