Kiedy badacz jest tajnym agentem. O postrzeganiu niejawnej obserwacji uczestniczącej jako etycznie problematycznej, metodach badań ilościowych, zakulisowych wymiarach życia społecznego i ich związku ze wszystkim tym, o czym przed chwilą

Kamil Miszewski

doi:10.18778/1733-8069.3.2.03

Autor

Kamil Miszewski Uniwersytet Warszawski, Polska

DOI:

https://doi.org/10.18778/1733-8069.3.2.03

Słowa kluczowe:

etyka badań społecznych, niejawna obserwacja uczestnicząca, zakulisowa rzeczywistość społeczna, adekwatność metod badawczych do rodzaju badanej rzeczywistości, rzetelność wyników badań

Abstrakt

Artykuł dotyka drażliwej etycznie kwestii, jaką jest stosowanie niejawnej obserwacji uczestniczącej. Czy zawsze musimy informować ludzi, że stali się obiektem badania, czy też w pewnych przypadkach lepiej będzie, gdy tego nie zrobimy? Badani, wiedząc o badaniach, mogą podświadomie i świadomie wpływać na ich wyniki. Czasem ten wpływ jest tak wielki, że całkowicie fałszuje rzeczywisty obraz badanej rzeczywistości. Czy nawet wówczas nie wolno nam badać niejawnie w obawie o naruszenie norm etycznych? I czy na pewno możemy powiedzieć, że sam fakt takiego niejawnego badania jest już naruszeniem norm etycznych?

Czy bardziej zależy to od tego, co zdecydujemy się z tak przeprowadzonych badań przedstawić światu? Ale i tu pojawia się problem: jeśli za nieetyczne uznać np. zdradzanie pikantnych szczegółów z życia prywatnego, w posiadanie których weszło się mimowolnie, które nie mają nic wspólnego z tematem badań, to czy na pewno za takowe można uznać przedstawienie urzędnika jako najzwyklejszą “czarną owcę”, co wyniki badań dobitnie pokazały, choć być może ich publikacja poważnie mu zaszkodzi?

Socjologia polska omija pola badawcze, które wymagałyby stawania twarzą w twarz z takimi dylematami, stąd, zdaniem niektórych (nielicznych) socjologów, zatraciła umiejętność rzetelnej oceny dzisiejszej, (po)transformacyjnej rzeczywistości, w której niejawność wydaje się podstawowym sposobem działania, a do badania której standardowe metody badawcze nie za bardzo przystają.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Kamil Miszewski - Uniwersytet Warszawski, Polska

Kamil Miszewski (mgr), absolwent socjologii UMK, doktorant Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW. Pisze pracę doktorską poświęconą więźniom długoterminowym. Publikował w Studiach Socjologicznych, Przeglądzie Więziennictwa Polskiego, Niebieskiej Linii, Opiece – Wychowaniu – Terapii, Forum Akademickim”, Forum Penitencjarnym, Prawie Europejskim w Praktyce i tygodniku Polityka.

Interesuje się socjologią jakościową, metodologią nauk społecznych, penitencjarystyką i kryminologią.

Bibliografia

Aronson, Elliot (1998) Człowiek – istota społeczna. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Babbie, Earl (2005) Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Becker, Howard S. (1964) “Problems in the publication of field studies.” S 267-284 w A.J. Vidich, J. Bensman, M.R. Stein (red.), Reflections on Community Studies. New York: Wiley.
Google Scholar

Doktór, Kazimierz (1961) “O stosowalności obserwacji uczestniczącej jako metody badań socjologicznych w przemyśle.” Studia Socjologiczne 2: 76-89.
Google Scholar

Douglas, Jack (1976) Investigative Social Research. Beverly Hills (CA): Sage.
Google Scholar

Frankfort-Nachmias, Chava i David Nachmias (2001) “Metody obserwacyjne.” S. 221-239 w: Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo “Zysk i S-ka”.
Google Scholar

Gajdus, Danuta i Bożena Gronowska (1998) Europejskie standardy traktowania więźniów. Toruń: TNOiK “Dom Organizatora”.
Google Scholar

Goode, W. J. i P.K. Hatt (1965) “Ogólne zasady i typy obserwacji.” S 45-60 w: Stefan Nowak (red.), Metody badań socjologicznych. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Hammersley, Martyn i Paul Atkinson (2000) Metody badań terenowych, tłum. Sławomir Dymczyk. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar

Janiszewski, Ludwik (1970) “O obserwacji uczestniczącej na statku morskim.” Studia Socjologiczne 1: 303-318.
Google Scholar

Kamiński, Marek M. (1990) “Badacz w instytucji totalnej.” Kultura i Społeczeństwo 1: 247-250.
Google Scholar

Kamiński, Marek M. (1993) “Subkultura aresztów śledczych.” Studia Socjologiczne 3-4: 115-138.
Google Scholar

Kleszcz, Irena (2004) “Wykorzystanie ukrytej obserwacji uczestniczącej w badaniu stylu życia szarej strefy.” Kultura i Społeczeństwo 2: 189-202.
Google Scholar

Łoś, Maria i Andrzej Zybertowicz (2000) Privatizing the police-state: the case of Poland. New York: St. Martin's Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1057/9780230511699

Marx, Gary T. (2003) “Uwagi na temat odkrywania, gromadzenia i oceny ukrytych i brudnych danych.” ASK. Społeczeństwo, Badania, Metody 12: 7-50.
Google Scholar

Mayntz, Renate i Kurt Holm, Peter Hübner (1985) “Metody obserwacji.” S 126-130 w: Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Milgram, Stanley (1978) “Badanie posłuszeństwa.” S 83-103 w: K. Jankowski (red.), Przełom w psychologii. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Miszewski, Kamil (2004) Grypsera: przemiana, słabnięcie czy upadek subkultury więziennej? (Na podstawie obserwacji uczestniczącej w areszcie śledczym i w zakładach karnych), praca magisterska obroniona w Instytucie Socjologii UMK (promotor: prof. Andrzej Zybertowicz).
Google Scholar

Miszewski, Kamil (2005a) “Przemoc w kryminale.” Niebieska Linia 2: 30-32.
Google Scholar

Miszewski, Kamil (2005b) “Resocjalizacja. Rzecz o czymś, co nie istnieje (?)” Opieka – Wychowanie – Terapia 3-4: 35-38.
Google Scholar

Miszewski, Kamil (2005c) “Socjolog w kryminale: więzienie jako nieprzyjazny teren badań.” Studia Socjologiczne 3: 65-92.
Google Scholar

Miszewski, Kamil (2006) “Gadka do gada.” Polityka 24: 92-96.
Google Scholar

Moczydłowski, Paweł (1988) Drugie życie w instytucji totalnej. Warszawa: IPSiR UW.
Google Scholar

Moczydłowski, Paweł (1989) “O sposobach wglądu w sekrety stosunków międzyludzkich. Przypadek instytucji totalnych.” S 31-59 w: Antoni Sułek, Krzysztof Nowak, Anna Wyka (red.), Poza granicami socjologii ankietowej, Warszawa: Instytut Socjologii UW-PTS.
Google Scholar

Moczydłowski, Paweł (1991) Drugie życie więzienia. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Google Scholar

Moczydłowski, Paweł (1994) “Więziennictwo – od systemu totalitarnego do demokratycznego.” Przegląd Więziennictwa Polskiego 8.
Google Scholar

Morawski, Jacek (1968) Z badań “drugiego życia” w zakładach karnych, do użytku wewnętrznego Ministerstwa Sprawiedliwości.
Google Scholar

Nalaskowski, Łukasz (1999) “Grupa "turystyczna" w świetle obserwacji uczestniczącej.” Przegląd Bydgoski 65-75.
Google Scholar

Ogryzko-Wiewiórski, Henryk (1986) “Obserwacja.” S. 189-218 w: tenże, Wprowadzenie do metod badawczych w socjologii, Lublin: UMCS.
Google Scholar

Ossowski, Stanisław (1962) O osobliwościach nauk społecznych. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Patton, Michael Q. (1997) “Obserwacja – metoda badań terenowych.” S. 163-200 w: Leszek Korporowicz (red.), Ewaluacja w edukacji, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Podgórecki, Adam (1966) “Pięć funkcji socjologii.” Studia Socjologiczne 3: 227-243.
Google Scholar

Rainwater, L., i D.J. Pittman (1967) “Ethical problems in studying a politically sensitive and deviant community.” Social Problems 14: 357-366.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1525/sp.1967.14.4.03a00030

Reiss, Albert J. (1968) “Police brutality: Answers to Key Questions.” Transaction 5: 10-19.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/BF02804717

Reiss, Albert J. (1971) The Police and the Public. New Haven, Conn.: Yale University Press.
Google Scholar

Rydz, Małgorzata (1971) “Drugie życie” więźniów młodocianych w zakładzie karno-śledczym w X.” Etyka 8: 165-175.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14394/etyka.592

Schmidt, Dariusz (1994) “Badanie instytucji totalnej. Ograniczenia i perspektywy.” Opieka – Wychowanie – Terapia 1: 21-29.
Google Scholar

Shils, Edward (1956) The Torment of Secrecy: The Background and Consequences of American Security Policies. Glencoe, IL: The Free Press.
Google Scholar

Shils, Edward (1966) “Privacy: Its Constitution and Vicissitudes.” Law and Contemporary Problems 31: 281-306.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/1190672

Simmel, Georg (1950) The Sociology of Georg Simmel. K.H. Wolff (red.), New York: Free Press.
Google Scholar

Sojak, Radosław i Daniel Wicenty (2005) Zagubiona rzeczywistość: o społecznym konstruowaniu niewiedzy. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Spławski, Marcin (2004a) “Partykularyzm lokalny. O polskim samorządzie Terytorialnym z perspektywy lokalnych grup interesu.” S. 132-141 w: Piotr Żuk (red.), Demokracja Spektaklu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Google Scholar

Spławski, Marcin (2004b) “Weakness of local government: the case of Poland.” S. 86-91 w: Rafał Matyja (red.), The End of Transformation Era, Nowy Sącz: Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University.
Google Scholar

Spławski, Marcin i Andrzej Zybertowicz. Dialog społeczny jako ‘ciało obce’ w tkance polskiego życia społecznego (analiza wstępna), w druku.
Google Scholar

Szacki, Jerzy (1999) “Nauki społeczne wobec wielkiej zmiany.” S. 123-133 w: Joanna Kurczewska (red.), Zmiana społeczna. Teoria i doświadczenia polskie, IfiS PAN, Warszawa.
Google Scholar

Szaszkiewicz, Maciej (1997) Tajemnice grypserki. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Google Scholar

Szymanowski, Teodor (1996) Przemiany systemu penitencjarnego w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Tarkowska, Elżbieta (1993) “Zmieniająca się rzeczywistość społeczna jako szczególna sytuacja badawcza.” Kultura i Społeczeństwo 3: 115-120.
Google Scholar

Tefft, Stanton (1980) Secrecy. New York: Human Sciences Press.
Google Scholar

Warren, Carol i Barbara Laslett (1980) “Privacy and Secrecy: A conceptual comparison.” S 25-34 w: S. Tefft (red.), Secrecy. New York: Human Sciences Press.
Google Scholar

Warwick, D.P. (1982) “Tearoom trade: means and ends in social research”. [w:] M. Bulmer (red.), Social Research Ethics: An Examination of the Merits of Covert Partcipant Observaton. London: Macmillan.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-16725-8_3

Woroniecka, Grażyna (2001) “Obserwacja uczestnicząca jako technika pozyskiwania do interpretacji.” S. 157-184 w: tejże: Działanie polityczne. Próba socjologii interpretatywnej. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Wyka, Anna (1985) “Model badań poprzez wspólne doświadczanie, czyli o pewnej wersji empirii “jakościowej.” Kultura i Społeczeństwo 2: 93-115.
Google Scholar

Zieliński, Ariel (2004) Na straży prawdziwej wiary. Zjawiska cudowne w polskim katolicyzmie ludowym. Toruń: UMK.
Google Scholar

Zimbardo, Philip (1999) Psychologia społeczna. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Zybertowicz, Andrzej (1993) W uścisku tajnych służb: upadek komunizmu i układ post-nomenklaturowy. Komorów: Antyk.
Google Scholar