Cyfryzacja, robotyzacja i wirtualizacja w procesie aktywizacji, integracji i socjalizacji osób z niepełnosprawnościami

Tomasz Sahaj

doi:10.18778/0208-600X.92.02

Autor

Tomasz Sahaj Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, Wydział Nauk o Kulturze Fizycznej, Katedra Wychowania Fizycznego, Zakład Historii, Filozofii i Socjologii https://orcid.org/0000-0003-0633-7993

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.92.02

Słowa kluczowe:

gry cyfrowe, niepełnosprawność, rehabilitacja, socjalizacja, rzeczywistość wirtualna

Abstrakt

Celem artykułu jest prezentacja wybranych aspektów współczesnej rzeczywistości społecznej, która ma dziś charakter hybrydowy i przejawia się zarówno w przestrzeni realnej, jak i wirtualnej. Procesy aktywizacji społecznej i zawodowej, rehabilitacji i socjalizacji osób z niepełnosprawnościami ulegają cyfryzacji. Wsparciem dla tych procesów jest sztuczna inteligencja (ang. Artificial Intelligence, AI) i nowoczesne technologie: roboty medyczne, rehabilitacyjne i społeczne, zaawansowane protezy i egzoszkielety wraz z technologią VR (ang. Virtual Reality). Aktywizacja i socjalizacja osób w spektrum autyzmu z powodzeniem realizowana jest w środowiskach internetowych. Platformą inkluzji i integracji społecznej osób z deficytami i niepełnosprawnościami są gry elektroniczne służące rehabilitacji, rekreacji i e-sportowi.

Bibliografia

Alankus G., Lazar A., May M., Kelleher C. (2010), Towards customizable games for stroke rehabilitation, „Therapy and Rehabilitation”, nr 10–15, s. 2113–2122. https://doi.org/10.1145/1753326.1753649
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1145/1753326.1753649

Austin M.L., Ryan S.K. (2018), In the blink of an eye, Xlibris, https://www.xlibris.com/en (dostęp: 11.02.2025).
Google Scholar

B a b e c k i M. (2013), Terapeutyczne funkcje e-sportu w leczeniu pacjentów dziecięcych, [w:] M. Jarosz, P. Drzewiecki, P. Płatek (red.), Sport w mediach, Instytut Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa UKSW, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa, s. 11–25.
Google Scholar

Bator J. (2022), Ucieczka niedźwiedzicy, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Google Scholar

Bauby J.-D. (1997), Skafander i motyl, przeł. K. Rutkowski, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Bauman Z. (2000), Globalizacja, przeł. E. Klekot, PIW, Warszawa.
Google Scholar

Bauman Z., Leoncini T. (2018), Płynne pokolenie, przeł. S. Żuchowski, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Google Scholar

Belzyt J.I., Doroszuk J., Tersa K. (2021), Życie z niepełnosprawnością w globalnym kryzysie. Rok pandemii COVID-19 w doświadczeniach osób z niepełnosprawnością sensoryczną i ich rodzin, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
Google Scholar

Bernardini S., Porayska-Pomsta K., Smith T.J. (2014), ECHOES: An intelligent serious game for fostering social communication in children with autism, „Information Sciences”, nr 264, s. 41–60. https://doi.org/10.1016/j.ins.2013.10.027
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1016/j.ins.2013.10.027

Bomba R. (2016), Gry komputerowe w perspektywie antropologii codzienności, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Google Scholar

CBOS (2021), Społeczny obraz autyzmu, https://www.cbos.pl/PL/publikacje/news/2021/12/dane/Spoleczny_obraz_autyzmu-styczen2021.pdf (dostęp: 11.02.2025).
Google Scholar

Chaloner P., Sillis B. (2020), Esport. Insiderski przewodnik po świecie gamingu, przeł. G. Łuczkiewicz, Wydawnictwo Znak Litera Nova, Kraków.
Google Scholar

Chałabiś K. (2018), Niepełnosprawni zawitali na PGE Narodowy. Nowatorska inicjatywa w e-sporcie, https://www.esporter.pl/news niepelnosprawni-zawitali-na-pge-narodowy-nowatorska-inicjaty,nId,2585508 (dostęp: 6.11.2024).
Google Scholar

Das J.M., Kingsley A., Asuncion R.M.D. (2023), Locked-in Syndrome, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559026 (dostęp: 6.11.2024).
Google Scholar

Donvan J., Zucker C. (2017), Według innego klucza. Opowieść o autyzmie, przeł. A. Homańczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Drzazga-Lech M., Kłeczek M., Ir M. (2021), Różne sposoby definiowania autyzmu. Przegląd stanowisk, „Acta Universitas Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 79, s. 49–62. https://doi.org/10.18778/0208-600X.79.03
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-600X.79.03

Dziubiński Z. (2019), Socjalizacja do kultury fizycznej, [w:] Z. Dziubiński, Z. Krawczyk, M. Lenartowicz (red.), Socjologia kultury fizycznej, Wydawnictwo AWF, Warszawa, s. 145–158.
Google Scholar

Eco U. (2016), Pape Satàn aleppe. Kroniki płynnego społeczeństwa, przeł. A. Bruś, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
Google Scholar

Gałuszka D. (2017a), Gry wideo w perspektywie potrzeb osób niepełnosprawnych, [w:] J. Niedbalski, M. Racław, D. Żuchowska-Skiba (red.), Oblicza niepełnosprawności w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 327–355.
Google Scholar

Gałuszka D. (2017b), Gry wideo w środowisku rodzinnym: diagnoza i rekomendacje, Wydawnictwo Libron – Filip Lohner, Kraków.
Google Scholar

Gałuszka D. (2019), Rozważania wokół dyskursu nad grami cyfrowymi w oparciu o ich krytykę ze strony Philipa Zimbardo, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 15(3), s. 178–201.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.15.3.10

Gałuszka D. (2023), Wirtualna jesień życia: rozważania o roli gier cyfrowych w życiu osób starszych, Wydawnictwo AGH, Kraków, https://depot.ceon.pl/handle/123456789/23594?show=full (dostęp: 11.02.2025).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7494/978-83-67427-62-3

Gałuszka D., Żuchowska-Skiba D. (2018), Niepełnosprawność w grach wideo – omówienie na przykładach wybranych wirtualnych postaci, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 14(3), s. 92–112. https://doi.org/10.18778/1733-8069.14.3.06
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.14.3.06

Grandin T. (2017), Uwaga, niebezpieczeństwo: uzależnienie od gier komputerowych i ucieczka w wirtualny świat mediów, [w:] T. Grandin, D. Moore, Kochaj i pomóż dorosnąć. Jak pomóc dziecku ze spektrum autyzmu wejść w dorosłe życie, przeł. K. Sapeta-Czajka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 131–181.
Google Scholar

Grandin T. (2018), Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów, przeł. K. Mazurek, Copernicus Center Press, Kraków.
Google Scholar

Harari Y. (2018), Homo deus. Krótka historia jutra, przeł. M. Romanek, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Google Scholar

Heller J., Vogel S. (2003), Nic śmiesznego, przeł. H. Pawlikowska-Gannon, Wydawnictwo Muza, Warszawa.
Google Scholar

Hendrickx S. (2018), Kobiety i dziewczyny ze spektrum autyzmu. Od wczesnego dzieciństwa do późnej starości, przeł. M. Moskal, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Jakubas A. (2017), Osoba z niepełnosprawnością w grach wideo – nowy obszar inkluzji czy nowa manifestacja utopii?, [w:] K. Rejman, R. Włodarczyk (red.), Edukacja a utopia 3, Nadzieje i rozczarowania wyobrażeniami świata możliwego, Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 193–209, https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/92817/edition/87496?language=pl (dostęp: 11.02.2025).
Google Scholar

Jasny M. (2023), Preparing for esports competitions: Gaming communities of practice, „Acta Universitas Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 84, s. 75–86. https://doi.org/10.18778/0208-600X.84.05
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-600X.84.05

Jasny M., Lenartowicz M., Sahaj T. (2024), Gry elektroniczne i e-sport we współczesnej kulturze i społeczeństwie – wprowadzenie, [w:] M. Jasny, M. Lenartowicz, T. Sahaj (red.), E-sport: problemy badawcze i perspektywy rozwoju, Wydawnictwo Naukowe AWF, Warszawa, s. 5–20.
Google Scholar

Kossewska J. (2016), Roboty w terapii osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica”, nr 9, s. 176–194.
Google Scholar

Krzysztofek K. (2006), Okno na e-świat, [w:] J. Kurczewski (red.), Wielka sieć. E-seje z socjologii Internetu, Wydawnictwo Trio, Warszawa, s. 23–74.
Google Scholar

Krzysztofek K. (2011), W stronę maszyn społecznych. Jaka będzie socjologia, której nie znamy?, „Studia Socjologiczne”, nr 2, s. 123–145.
Google Scholar

Laska-Leśniewicz A., Kamińska D., Zwoliński G., Sztobryn-Giercuszkiewicz J. (2022), Wirtualna rzeczywistość jako narzędzie wspomagające zrozumienie świata osób ze spektrum autyzmu, [w:] G. Mikołajczyk-Lerman, J. Sztobryn-Giercuszkiewicz (red.), Życie z niepełnosprawnością w świecie VUCA, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 111–124, https://wydawnictwo.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2022/05/Mikolajczyk-Zycie.jpg (dostęp: 11.02.2025).
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8142-851-4.07

Mamzer H., Isański J. (2018), Socjologia kultury w czasach inteligentnych zwierząt i uczących się maszyn, Oficyna Wydawnicza Epigram, Bydgoszcz.
Google Scholar

Marsh R., Hudson J. (2015), Dowód życia, przeł. Z. Kasprzyk, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Google Scholar

Masady M. (2016), Święto trąbek, WAB, Warszawa.
Google Scholar

Matynia K., Wroniszewska M., Wroniszewski M. (red.) (2012), Model programu aktywizacji społecznej i zawodowej osób z zespołem Aspergera i wysokofunkcjonujących osób z autyzmem, Fundacja Synapsis, Warszawa.
Google Scholar

McGonigal J. (2017), SuperBetter, przeł. E. Kaniowska, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Google Scholar

Michaluk T. (2018), Od niepełnosprawności do e-sportu. Podmiotowość ciała jako cyfrowy symulakr, „Studia Kulturoznawcze”, nr 1(14), s. 89–101.
Google Scholar

Michaluk T., Pezdek K. (2016), Rozproszone wydarzenia sportowe. Podmiotowość i cielesność w e-sportach, [w:] J. Kosiewicz, E. Małolepszy, T. Drozdek-Małolepsza (red.), Filozoficzne i społeczne aspekty sportu i turystyki, Akademia Jana Długosza, Częstochowa, s. 55–63.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.16926/fisasit.03

Mikołajewska E. (2024), Technologie sztucznej inteligencji w praktyce klinicysty i naukowca w fizjoterapii i rehabilitacji, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/978-83-231-5409-9

Mikołajewska E., Mikołajewski D. (2013), Możliwości automatyzacji i robotyzacji otoczenia osoby niepełnosprawnej, „Niepełnosprawność”, nr 2, s. 107–126.
Google Scholar

Myers A. (2015), Stanford engineer produces free Braille-writer app, https://engineering.stanford.edu/news/stanford-engineer-produces-free-braille-writer-app (dostęp: 6.11.2024).
Google Scholar

Naskręt A. (2019), Uwięziony krzyk, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa.
Google Scholar

Obrycka M. (2022), Niepełnosprawność w świetle najnowszych nurtów transhumanistycznych, „Niepełnosprawność i Rehabilitacja”, nr 3, s. 6–15.
Google Scholar

Opiat-Bojarska J. (2011), Kto wyłączy mój mózg, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
Google Scholar

Pajączkowski P. (2016), Warto żyć, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Google Scholar

Piotrowski M. (red.) (2024), Użyteczność robota kompana w świetle determinant wpływających na jakość życia osób z ograniczoną sprawnością ruchową. Studium empiryczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, http://wydawnictwo.uwm.edu.pl/uploads/documents/czytelnia/emonografie/robot-kompan2.pdf (dostęp: 11.02.2025).
Google Scholar

Rosicka-Jaczyńska K. (2011), Ołówek, Wydawnictwo Poligraf, Łódź.
Google Scholar

Sahaj T. (2021a), Gry komputerowe w procesie emancypacji, rehabilitacji i socjalizacji osób z niepełnosprawnościami, „Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej”, nr 44, s. 174–191.
Google Scholar

Sahaj T. (2021b), Marginalizowane grupy społeczne w kontekście kultury fizycznej i sportu, Wydawnictwo AWF, Poznań.
Google Scholar

Sahaj T. (2021c), Nowe narzędzia i technologie komunikacyjne dla osób niepełnosprawnych fizycznie, intelektualnie i społecznie oraz seniorów, [w:] G. Całek, J. Niedbalski, M. Racław, D. Żuchowska-Skiba (red.), Wirtualizacja życia osób z niepełnosprawnością, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 19–43. https://doi.org/10.18778/8220-739-2.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-739-2.02

Sahaj T. (2021d), Od rekreacji do e-sportowej profesjonalizacji. Kulturowo-społeczne aspekty gier elektronicznych, „Rocznik Lubuski”, nr 47(2), s. 23–42. https://doi.org/10.34768/rl.2021.v472.03
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.34768/rl.2021.v472.03

Sahaj T. (2023a), Sposoby narracji i budowania wizerunku sportowców z niepełnosprawnościami podczas igrzysk paraolimpijskich. Od Londynu 2012 do Pekinu 2022, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 19(3), s. 34–61. https://doi.org/10.18778/1733-8069.19.3.03
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.19.3.03

Sahaj T. (2023b), Zmiany kulturowego paradygmatu związanego z niepełnosprawnością, „Niepełnosprawność i Rehabilitacja”, nr 1(89), s. 132–145, https://niepelnosprawnoscirehabilitacja.publisherspanel.com/article/536171/pl (dostęp: 11.02.2025).
Google Scholar

Sahaj T. (2024), Walory aplikacyjne elektronicznych urządzeń wspomagających nowoczesną aktywność ruchową, [w:] M. Jasny, M. Lenartowicz, T. Sahaj (red.), E-sport: problemy badawcze i perspektywy rozwoju, Wydawnictwo Naukowe AWF, Warszawa, s. 150–177.
Google Scholar

Simsion G.C. (2013), Projekt Rosie, przeł. M. Potulny, Media Rodzina, Poznań.
Google Scholar

Simsion G.C. (2016), Efekt Rosie, przeł. M. Potulny, Media Rodzina, Poznań.
Google Scholar

Simsion G.C. (2021), Finał Rosie, przeł. M. Potulny, Media Rodzina, Poznań.
Google Scholar

Stasieńko J., Dytman-Stasieńko A., Madej K., Flamma A., Śledź M. (red.) (2021), „Kruche awatary?”. Reprezentacje niepełnosprawności w grach wideo, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
Google Scholar

Statucka M. (2024), Rehabilitacja rodem z Gwiezdnych Wojen, „wpoznaniu”, nr 74.
Google Scholar

Świtaj J. (2008), 12 oddechów na minutę, Wydawnictwo Otwarte, Kraków.
Google Scholar

Tammet D. (2010), Urodziłem się pewnego błękitnego dnia. Pamiętnik nadzwyczajnego umysłu z zespołem Aspergera, przeł. M. Mysiorska, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Google Scholar

Vujicic N. (2012), Bez rąk, bez nóg, bez ograniczeń, przeł. P. Kwiatkowski, Wydawnictwo Aetos Media, Wrocław.
Google Scholar

Waliszewski R. (2015), Historia prawdziwa patykiem pisana, Wydawnictwo Borgis, Warszawa.
Google Scholar

Walter N. (2007), Nowe media dla niewidomych i słabo widzących, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Google Scholar

Zimbardo P.G., Coulombe N.S. (2015), Gdzie ci mężczyźni?, przeł. M. Guzowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar