„Niebo bez ptaków”. O jednym z toposów literatury lagrowej (i jego obrzeżach)
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.42.10Słowa kluczowe:
concentration camp literature, Nazi concentration camps, topoi, birds, animal studiesAbstrakt
The main purpose of this article is to draw attention to one of the motifs which appear regularly in literature concerning the Nazi concentration camps. In many memoirs of ex-convicts the concentration camp is represented as a place „where birds did not sing” – an area domed by an empty, silent sky, „a sky without birds”. The author of this paper examines this phenomenon from many perspectives, drawing on various types of sources. The voices of the imprisoned are surprisingly juxtaposed with ornithological research conducted by Günther Niethammer, a scientist and, simultaneously, one of the SS guards in the Auschwitz concentration camp. This article is part of ever-growing contemporary research on the topoi of concentration camp literature and Holocaust literature. Ecocriticism and environmentalism constitute an important inspiration for his text, and a post-anthropocentric perspective allows the author to extend the scope of historicity to include the non-human beings, such as animals, plants and the landscape.
Pobrania
Bibliografia
Agamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III), przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.
Google Scholar
Aleksijewicz Swietłana, Wojna nie ma w sobie nic z kobiety, przeł. Jerzy Czech, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015.
Google Scholar
Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. 1–5, red. Wacław Długoborski, Franciszek Piper, Wydawnictwo Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim- -Brzezinka 1995.
Google Scholar
Avey Denis, Broomby Rob, Człowiek, który wkradł się do Auschwitz, przeł. Roman Palewicz, Insignis, Kraków 2011.
Google Scholar
Bachelard Gaston, Wyobraźnia poetycka. Wybór pism, przeł. Henryk Chudak, Anna Tatarkiewicz, przedm. Jan Błoński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975.
Google Scholar
Baudrillard Jean, Spisek sztuki, przedm. Sylvère Lotringer, przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006.
Google Scholar
Birenbaum Halina, Nadzieja umiera ostatnia, Czytelnik, Warszawa 1988.
Google Scholar
Brzosko-Mędryk Danuta, Niebo bez ptaków, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1969.
Google Scholar
Buryła Sławomir, Monografia po latach, „Teksty Drugie” 2009, nr 5, s. 100–105.
Google Scholar
Buryła Sławomir, Pociągi śmierci – kilka uwag o konstrukcji hasła słownikowego, „Narracje o Zagładzie” 2016, nr 2, s. 63–71.
Google Scholar
Buryła Sławomir, Tematy (nie)opisane, Universitas, Kraków 2013.
Google Scholar
Buryła Sławomir, Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu, Universitas, Kraków 2016.
Google Scholar
Cyra Adam [blog online], http://cyra.wblogu.pl/swiat-ptakow-w-auschwitz.html [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Człowiek, który wkradł się do Auschwitz, z D. Avey’em rozm. M. Wójcik [online], http://on.interia.pl/historia/news-czlowiek-ktory-wkradl-sie-do-auschwitz,nId,450822 [dostęp 15.03.2017].
Google Scholar
Darska Bernadetta, Ptaki mają lepiej niż ludzie [online], http://bernadettadarska.blog.onet.pl/2012 /03/13/ptaki-maja-lepiej-niz-ludzie-a-surminski-zycie-ptakow-w-auschwitz/ [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Fabierkiewicz-Szyrkowa Janina, Gdzie nie śpiewały ptaki, Książka i Wiedza, Warszawa 1972.
Google Scholar
Ferry Luc, Nowy ład ekologiczny: drzewo, zwierzę i człowiek, przeł. Hanna Miś i Andrzej Miś, Scholar, Warszawa 1995.
Google Scholar
Frankl Viktor E., Człowiek w poszukiwaniu sensu, przeł. Aleksandra Wolnicka, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2015.
Google Scholar
Greasley Horace, Czy w piekle ptaki nadal śpiewają? Prawdziwa historia człowieka, który stawił czoła nazistom. Wszystko z miłości do kobiety, przeł. Olga Kwiecień, Editio, Gliwice 2015.
Google Scholar
Heintz Daniel, Tierschutz im Dritten Reich: im neuen Reich darf es keine Tierquälerei mehr geben, Wara, Müllheim 2008.
Google Scholar
Helm Sarah, If this a woman? Inside Ravensbrück: Hitler’s Concentration Camp for Women, Abacus, London 2015.
Google Scholar
Kasia Jan, Tam, gdzie nie śpiewają ptaki [online], http://www.polskieradio.pl/9/325/Artykul/219711,Tam-gdzie-nie-spiewaja-ptaki-Reportaz-Jana-Kasi [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Katalog obszarów Natura 2000 [online], http://obszary.natura2000.org.pl/index.php?s.obszar&id.463 [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Kłos Agnieszka, Znikająca pamięć Birkenau. Opowieść o sile przyrody, „Opposite” [online], nr 3, http://opposite.uni.wroc.pl/2012/klos.htm [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Kopaliński Władysław, Słownik mitów i tradycji kultury, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
Google Scholar
Krupiński Piotr, „Dlaczego gęsi krzyczały?”. Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016.
Google Scholar
Laub Dori, Zdarzenie bez świadka: prawda, świadectwo oraz ocalenie, przeł. T. Łysak, „Teksty Drugie” 2007, nr 5, s. 118–130.
Google Scholar
Lundholm Anja, Wrota piekieł. Ravensbrück, przeł. Ewa Czerwiakowska, posł. Joanna Szymoniczek, Ośrodek Karta, Warszawa 2014.
Google Scholar
Łubieński Stanisław, Dwanaście srok za ogon, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016.
Google Scholar
Makowski Jarosław, Czy po Auschwitz da się jeszcze pisać wiersze? [online], http://makowski.blog.polityka.pl/2015/01/27/czy-po-auschwitz-da-sie-jeszcze-pisac-wiersze/[dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Miłosz Czesław, Wiersze, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław 1985, t. 1.
Google Scholar
Morawiec Arkadiusz, Zofia Romanowiczowa. Pisarka nie tylko emigracyjna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.
Google Scholar
„Narracje o Zagładzie” 2016, nr 2: Topika zagłady.
Google Scholar
Niethammer Günther, Beobachtungen über die Vogelwelt von Auschwitz, „Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien” [online] 1942, http://www.zobodat.at/pdf/ANNA_52_0164-0199.pdf [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Pawletko Beata, Blokada Leningradu i jej reprezentacje w świetle innych doświadczeń granicznych, „Śląsk” – Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, Katowice 2016.
Google Scholar
Plater-Skassa Maria, Wspomnienia, w: Ponad ludzką miarę. Wspomnienia operowanych z Ravensbrück, wstęp Wanda Kiedrzyńska, Książka i Wiedza, Warszawa 1969, s. 330–379.
Google Scholar
Posmysz Zofia, Ten sam doktor M, Iskry, Warszawa 1981.
Google Scholar
Posmysz Zofia, Wakacje nad Adriatykiem, Czytelnik, Warszawa 1970.
Google Scholar
Ravensbrück. Wiersze obozowe, red. Wanda Kiedrzyńska, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, Warszawa 1961.
Google Scholar
Rees Laurence, Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”, przeł. Paweł Stachura, wstęp Władysław Bartoszewski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.
Google Scholar
Romanowiczowa Zofia, Przejście przez Morze Czerwone, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1961.
Google Scholar
Rutkowska-Kurcyuszowa Maria, Kamyki Dawida. Wspomnienia, Unia, Katowice 2005.
Google Scholar
Snyder Timothy, Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem, przeł. Bartłomiej Pietrzyk, Świat Książki, Warszawa 2015.
Google Scholar
Steiger Silke, Fidler Andrew E., Valcu Mihai, Kempenaers Bart, Avian olfactory receptor gene repertoires: evidence for a well-developed sense of smell in birds?, „Proceedings of the Royal Society B” [online] 2008, vol. 275, issue 1649, s. 2309–2317, http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/275/1649/2309 [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Surminski Arno, Życie ptaków w Auschwitz, przeł. Renata Załuska, posł. Mirosław Ossowski, Carpatia, Rzeszów 2011.
Google Scholar
Szmaglewska Seweryna, Dymy nad Birkenau, Czytelnik, Warszawa 1975.
Google Scholar
Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. Justyna Kowalska-Leder [i in.], Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2017.
Google Scholar
Ubertowska Aleksandra, Natura u kresu (ekocyd), „Teksty Drugie” 2013, nr 1–2, s. 33–44.
Google Scholar
White Hayden, Proza historyczna, przeł. Rafał Borysławski [i in.], Universitas, Kraków 2009.
Google Scholar
Wyszczelski Lech, Jeńcy wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920, Bellona, Warszawa 2014.
Google Scholar
Tam nawet ptaki nie śpiewają. 5. Rocznica katastrofy smoleńskiej [online], http://czestochowskie24.pl/czestochowa/45350/ [dostęp: 15.03.2017].
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.