Portugalczyk w Łodzi albo orientalizowana ignorancja. Łódź w opisach, relacjach i reportażach przełomu XIX i XX wieku z perspektywy historyka

Kamil Śmiechowski

doi:10.18778/1505-9057.69.01

Autor

Kamil Śmiechowski Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0003-4614-8599

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.69.01

Słowa kluczowe:

Łódź, publicystka, reportaż, orientalizacja, nowoczesność

Abstrakt

Artykuł podejmuje temat obrazu Łodzi w opisach, relacjach i reportażach przełomu XIX i XX w. z perspektywy historyka. Utwory te, będące dotąd przedmiotem zainteresowania literaturoznawców i socjologów, relatywnie późno stały się także źródłem chętnie wykorzystywanym przez historyków. Z perspektywy tej stanowią one niezmiernie interesujące, ale i kłopotliwe źródło do badania dziejów miasta. Autor prezentuje najważniejsze z tych tekstów opublikowanych przed I wojną światową. Zwraca uwagę na to, że były one pisane z intencją przełamania ignorancji polskiej opinii publicznej w stosunku do przemysłowego miasta. Cechą szczególną tych tekstów była także orientalizacja, czyli przedstawianie relacji z podróży do Łodzi w sposób przypominający opisy dalekich i egzotycznych podróży, w domyśle na wschód. Przykładem tego typu literatury są listy wyimaginowanego korespondenta z Portugalii, publikowane na łamach „Kuriera Łódzkiego” w 1910 r. Pokazują one w jaki sposób Łódź, będąca symbolem nowoczesności, została sprowadzona do rangi miasta dziwnego, przypominającego pełne kuriozów baśniowe i odległe miejsca na świecie. Strategia ta, choć miała przybliżać polskim czytelnikom to „obce” industrialne miasto, utrwalały jednocześnie jego negatywny stereotyp, co wynikało po części z przyjętej konwencji, po części zaś z ograniczeń poznawczych ich autorów.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Kamil Śmiechowski - Uniwersytet Łódzki

Kamil Śmiechowski, doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor Uniwersytetu Łódzkiego w Katedrze Historii Polski XIX wieku. Zajmuje się historią społeczną XIX–XX wieku, rolą industrializacji i urbanizacji w historii Polski, analizą historyczną dyskursu prasowego, historią Łodzi. Ostatnie publikacje:

1) Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Łodzi. T. 1. Historia i tożsamość miasta przemysłowego. Zbiór studiów z okazji 200 lat Łodzi przemysłowej, red. K. Śmiechowski, Łódź 2022.

2) K. Śmiechowski, Commemoration of the 1905 Revolution in the industrial city. The case of Łódź, „Acta Poloniae Historica” 2022, t. 126, s. 67–87.

3) K. Śmiechowski, Kwestie miejskie. Dyskusja o problemach i przyszłości miast w Królestwie Polskim 1905–1915, Łódź 2020.

Bibliografia

Bartkiewicz Zygmunt, Złe miasto: obrazy z 1907 roku, Gebethner i Wolff, Warszawa 1911.
Google Scholar

„Budzi się Łódź...” Obrazy miasta w literaturze do 1939 roku. Antologia, red. Katarzyna Badowska, Tomasz Cieślak, Krystyna Pietrych, Piotr Pietrych, Krystyna Radziszewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2020.
Google Scholar

„Budzi się Łódź…” Obrazy miasta – między literaturą a publicystyką. Antologia cz. II, red. Karolina Kołodziej, Monika Kucner, Anna Warda, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2022.
Google Scholar

Cieślak Tomasz, Łódź. Szkice o literaturze, przestrzeni i historii, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2023.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8331-283-5

Damski Przemysław Piotr, Wydarzenia rewolucyjne w Łodzi w 1905 roku w świetle amerykańskiej prasy i korespondencji dyplomatycznej, [w:] Łódzkie drogi do niepodległości 1905–1918, red. J. Żelazko, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa–Łódź 2020, s. 11–26.
Google Scholar

Fiszbak Jolanta, Mity „ziemi obiecanej” w regionalnej literaturze Łodzi. Między grą wyobraźni, fikcją literacką a historią, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013. https://doi.org/10.18778/7525-859-2
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-859-2

Frejdlich Konrad, Uśmiech Ariadny : antologia reportażu łódzkiego : od Oskara Flatta do Andrzeja Makowieckiego, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1973.
Google Scholar

Gorski Stefan, Łódź spółczesna: Obrazki i szkice publicystyczne, Rychliński i Wegner, Warszawa 1904.
Google Scholar

Iwańska Marzena, W poszukiwaniu inteligenckiej tożsamości w XIX wieku. Przykład łódzki, [w:] Historia – mentalność – tożsamość. Studia z historii, historii historiografii i metodologii historii, Instytut Historii UAM, Poznań 2010, s. 261–273.
Google Scholar

Janus Karolina, Oryginalny dokument literacki z życia dawnej Łodzi – cykl Antoniego Sygietyńskiego Znasz-li ten kraj?, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2006, t. 9, s. 169–180. https://doi.org/10.18778/1505-9057.06.12
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.06.12

Kołodziej Karolina, Między „Ziemią Obiecaną” a „Złym Miastem” – cała(?) prawda o Łodzi w publicystyce i prasie warszawskiej, „Acta Universitatis Lodzienis. Folia Litteraria Polonica” 2008, t. 10, s. 253–272.
Google Scholar

Kołodziej Karolina, Między „Ziemią Obiecaną” a „Złym Miastem” – cała(?) prawda o Łodzi w publicystyce i prasie warszawskiej, cz. 2, „Acta Universitatis Lodzienis. Folia Litteraria Polonica” 2010, t. 13, s. 177–188
Google Scholar

Kołodziej Karolina, Obraz Łodzi w piśmiennictwie pozytywistyczno-młodopolskim, Piktor, Łódź 2009.
Google Scholar

Łódź, która przeminela w publicystyce i prozie: (antologia), red. P. Boczkowski, eConn, Łódź 2008.
Google Scholar

Madejska Marta, Maria Przedborska. Poetka z inspekcji pracy, „Herito”, 2019, nr 34.
Google Scholar

Majer Andrzej, Lektura miasta, [w:] Zbiorowości terytorialne i więzi społeczne, Wydawnictwo UŁ, Łódź 1995, s. 82–102.
Google Scholar

Marzec Wiktor, Zysiak Agata, “Journalists Discovered Łódź like Columbus.” Orientalizing Capitalism in the Late Nineteenth and Early Twentieth Century Polish Modernization Debates, „Canadian-American Slavic Studies” 2016, t. 50, s. 213–243. https://doi.org/10.1163/22102396-05002007
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/22102396-05002007

Sadowska Jolanta, Łódź – ośrodkiem rozwoju nauk lekarskich na przełomie XIX i XX wieku, „Medycyna Nowożytna” 2004, t. 11, nr 1, s. 113–126.
Google Scholar

Said Eduard W., Orientalism, Vintage Books, New York 1978.
Google Scholar

Starkman Adolf, Łódź i łodzianie (szkic społeczno-obyczajowy), [w:] Łódź, która przeminęła w publicystyce i prozie, Piktor, Łódź 2008, s. 39–44.
Google Scholar

Sztachelska Jolanta, Reportaż. Z historii gatunku w wieku XIX, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2023, nr 4, s. 153–170.
Google Scholar

Szwarc Andrzej, Inteligencja warszawska i prowincjonalna w świetle własnych opinii z lat popowstaniowych (próba sondażu), [w:] Inteligencja polska XIX i XX w. Studia, red. Ryszarda Czepulis-Rastenis, PWN, Warszawa 1983, t. 3, s. 195–207.
Google Scholar

Śmiechowski Kamil, Czas przełomu (1897–1914), [w:] Łódź poprzez wieki, red. J. Kita, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2023, t. 2: 1820–1914, s. 123–161.
Google Scholar

Śmiechowski Kamil, Łódzka wizja postępu. Oblicze społeczno-ideowe „Gońca Łódzkiego”, „Kuriera Łódzkiego” i „Nowego Kuriera Łódzkiego” w latach 1898–1914, Dom Wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2014.
Google Scholar

Śmiechowski Kamil, Łódź przełomu wieków XIX i XX – miasto robotników?, [w:] Robotnicy Łodzi drugiej połowy XIX wieku – nowe kierunki badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016, s. 13–47. https://doi.org/10.18778/8088-449-6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8088-449-6

Śmiechowski Kamil, Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społeczno-kulturalnych (1881–1905), Ibidem, Łódź 2012.
Google Scholar

Timkovskij-Kostin Iwan, Miasto proletariuszów (Łódź), S. Zutto, Łódź 1907.
Google Scholar

de Verdmon Jacques Leonard., Łódź (w dwóch odczytach), Wydawnictwo Stanisława Graeve, Warszawa 1909, t. IV i V, Biblioteczka Krajoznawcza.
Google Scholar

X.Y.Z. (Gliszczyński Artur, Mieszkowski Antoni), Łódź miasto i ludzie, Nakładem Bolesława Londyńskiego, Łódź 1894.
Google Scholar

Zysiak Agata, Śmiechowski Kamil, Piskała Kamil, Marzec Wiktor, Kaźmierska Kaja, Burski Jacek, Z bawełny i dymu. Łódź – miasto przemysłowe i dyskursy asynchronicznej nowoczesności 1897–1994, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2021, Interdyscyplinarne Studia Miejskie. https://doi.org/10.18778/8220-612-8
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8220-612-8

Żarnowska Anna, Próby kształtowania autowizerunku w wielkomiejskiej opinii publicznej. Przedsiębiorcy Warszawy i Łodzi na przełomie XIX i XX w., „Przegląd Historyczny” 2004, t. XCV, s. 195–211.
Google Scholar