Lodz – literary representations of the city in the works of German-speaking writers at the beginning of the 20th century
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.68.06Keywords:
Lodz, literature, urban space, city, industry, multiculturalism, German minority, city imagery, German-language literature, column, novel, poetry, short story, dramatic worksAbstract
The aim of this article is to demonstrate how German-speaking writers from Lodz in the early 20th century depicted the city in their works, particularly its urban space.
The author assumes that literary representations of the city are strongly conditioned by its industrial development and reflect the socio-cultural complexity of the region, which at the turn of the 19th and 20th centuries was a melting pot of cultures, religions, and languages.
The article employs critical literary analysis, textual analysis, historical-literary methods, and archival research to gain a deeper understanding of the socio-historical context.
The research shows that the dynamic industrial changes and multiculturalism of the city significantly influenced literary creation. Although the German-speaking literary environment was less developed than the Polish or Jewish ones, it significantly contributed to the portrayal of Lodz as primarily an industrial space. The image of the city presented in the literature of German-speaking residents of Lodz is diverse. It often refers to the motifs known from Polish, Russian, and Jewish literature of the period: Lodz as a promised land, a bad city, a city without moral principles, a city-monster. German-speaking writers, like Yiddish and Polish-speaking authors, often referred to similar elements of urban space and motifs, reflecting their life experiences and observations.
German-speaking authors presented Lodz as a city of contrasts and conflicts, marked by industrial development yet a place of complex social challenges. Their works, although not always of high artistic quality, are a valuable testimony of the era and show how literature can reflect and interpret the realities of urban life in a historical and cultural context.
Downloads
References
Adolphi Max, Das Schicksal, „Illustriertes Sonnntagsblatt. Beilage zur Neuen Lodzer Zeitung“, 2.12.1923.
Google Scholar
Banek Sigismund, Aufbruch und Heimkehr, Verl. Grenze u. Ausland, Berlin 1940.
Google Scholar
Banek Sigismund, Lodz, „HKG. Lodz und Umgebung. Information. Mitteilungsblatt der Heimatkreisgemeinschaft der Deutschen aus dem Lodzer Industriegebiet e.V.“, August 1987, nr 9.
Google Scholar
Banek Sigismund, Werk und Wehr, Deutscher Büchereiverein, Poznań 1939.
Google Scholar
Bartkiewicz Zygmunt, Złe miasto. Obrazy z r. 1907, Nakładem Jana Czempińskiego, Warszawa 1911.
Google Scholar
Jess Wilhelm, Das Verbrechen auf Jasna Góra oder Pater Damasy, Lodz 1910.
Google Scholar
Kindermann Heinrich (wyd.), Du stehst in großer Schar: Junge deutsche Dichtung aus Warthe- und Weichselland, Hirt, Breslau 1939.
Google Scholar
Kreutz Philipp, Traum und Tag: Gedichte, Braun & Elble, Weißenburg 1953.
Google Scholar
Mogilnicki Aleksander, Z ognisk polskiego przemysłu, cz. III, „Przegląd Tygodniowy” 1902, nr 15, s. 197.
Google Scholar
Müller August Hermann, Waldblumen, Selbstverlag des Autors, Lodz 1902.
Google Scholar
Piel Reinhold, Ne Mütze voll Witze aus Lodz und Pabianice, Grüning, Lodz 1913.
Google Scholar
Raymond Bruno, Isabella. Motive aus der Komödie der Ehe, L. Fischer/Libertas, Lodz 1928.
Google Scholar
Raymond Bruno, Miłość, student a wojna, Drukarnia Polska Ludomira Mazurkiewicza, Łódź 1933.
Google Scholar
Raymond Bruno, Ucieczka przez błękit nieba. Dzieje miłości w trzech aktach z epilogiem bez słów, Drukarnia Polska Ludomira Mazurkiewicza, Łódź 1935.
Google Scholar
Raymond Bruno, W poszukiwaniu Ojczyzny, Drukarnia Polska Ludomira Mazurkiewicza, Łódź 1938.
Google Scholar
Starkman Adolf, Łódź i łodzianie: (Szkic społeczno-obyczajowy), druk. Wł. Jasińskiego, Łódź 1895.
Google Scholar
Teplitzka Berta, Lodzer Typen, Lodz 1913.
Google Scholar
Teplitzka Berta, Was Herr Zimperlich aus Sochaczewka in Lodz erlebte, „Neue Lodzer Zeitung“, 27.01./9.02.1913, s. 3.
Google Scholar
Will Julian, Abschied von Lodz, „HKG. Lodz und Umgebung. Information. Mitteilungsblatt der Heimatkreisgemeinschaft der Deutschen aus dem Lodzer Industriegebiet e.V.“, August 1987, nr 9.
Google Scholar
Wiśniewski Antoni, Łódź i łodzianie, cz. I, „Przegląd Tygodniowy” 1889, nr 6.
Google Scholar
X.Y.Z. (właśc. Glisczyński Artur, Mieszkowski Antoni), Łódź, miasto i ludzie, Łódź 1894.
Google Scholar
Zimmermann Heinrich, Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen, „Neue Lodzer Zeitung“, 14.11.1915; 16.11.1915; 18.11.1915; 19.11.1915; 21.11.1915; 23.11.1915; 25.11.1915; 28.11.1915; 1.12.1915; 2.12.1915; 5.12.1915; 6.12.1915.
Google Scholar
Bartkiewicz Zygmunt, Złe miasto, Biblioteka „Tygla Kultury”, Łódź 2001. Na podstawie: Z. Bartkiewicz, Złe miasto, „Świat” 1907.
Google Scholar
Breyer Albert, Neuerscheinungen im Deutschen Schrifttum Mittelpolens (1925–1930), „Deutsche Blätter in Polen” 1931, nr 8.
Google Scholar
„Budzi się Łódź…” Obrazy miasta – między literaturą a publicystyką. Antologia, część II, red. M. Kucner, A. Warda, K. Kołodziej, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2022.
Google Scholar
„Budzi się Łódź…” Obrazy miasta w literaturze do 1939 roku. Antologia, red. K. Badowska, T. Cieślak, K. Pietrych, P. Pietrych, K. Radziszewska, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2020.
Google Scholar
Fiszbak Jolanta, Mity ziemi obiecanej w regionalnej literaturze Łodzi. Między grą wyobraźni, fikcją literacką a historią, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2013.
Google Scholar
Flatt Oskar, Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym, Warszawa 1853, przedruk: Wydawnictwo Grako, Łódź 2002.
Google Scholar
Gawalewicz Marian, Wir. Powieść z niedawnych czasów, druk P. Laskauera i S-ki, Warszawa 1908.
Google Scholar
Gerlach-Damaschke Renate, Dichtung im Kontext der Geschichte. Zur Literatur der Deutschen in und aus Polen, [w:] Beiträge zur deutsch-polnischen Nachbarschaft, red. C.J. Kenez, H. Neubach, J. Rogall, Westkreuz-Verlag, Berlin–Bonn 1992.
Google Scholar
Kessler Wolfgang, Doppelte Ausgrenzung. Zu Geschichte und Konzeption der „auslanddeutschen Literatur”, [w:] Literatur – Grenzen – Erinnerungsräume, red. B. Neumann u.a., Königshausen & Neumann, Würzburg 2004.
Google Scholar
Klein Karl Kurt, Literaturgeschichte des Deutschtums im Ausland, G. Olms, Leipzig 1939.
Google Scholar
Kołodziej Karolina, Motywy wspólne w literackim obrazie strajku i lokautu w Manchesterze (Elizabeth C. Gaskell „Mary Barton”) i Łodzi (M. Gawalewicz „Wir”, K. Laskowski „Lokaut”), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2007, nr 9, s. 187–201.
Google Scholar
Kołodziej Karolina, Obraz Łodzi w piśmiennictwie pozytywistyczno-młodopolskim, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2009.
Google Scholar
Kucner Monika, Deutschsprachige Literatur in Lodz bis 1939, [w:] Studia i szkice dedykowane Julianowi Baranowskiemu, red. E. Wiatr, P. Zawilski, Archiwum Państwowe w Łodzi, Łódź 2010.
Google Scholar
Kucner Monika, Felieton w prasie łódzkiej w XIX wieku, red. W. Sadziński, „Folia Germanica”, 2011, nr 7, s. 153–166.
Google Scholar
Kucner Monika, Literatura „ziemi obiecanej”. Twórczość niemieckojęzycznych łodzian w XIX i na początku XX wieku, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2014.
Google Scholar
Kucner Monika, Lodz in den feuilletonistischen Texten von Carl Heinrich Schultz (1882–1940), [w:] Lodz jenseits von „Fabriken, Wildwest und Provinz”, red. S. Dyroff, K. Radziszewska, I. Röskau-Rydel, M. Meidenbauer, München 2009.
Google Scholar
Kucner Monika, Riecke Jörg, Literatura w cieniu fabrycznych kominów, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2018.
Google Scholar
Kuczyński Krzysztof A. (red.), Wizerunek Łodzi w literaturze, kulturze i historii Niemiec i Austrii, Elma, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2005.
Google Scholar
Kuczyński Krzysztof A., Elke Mehnert, Barbara Ratecka (red.), Lodz in der deutsch-sprachigen Literatur. Eine Anthologie, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2005.
Google Scholar
Kuzmicz, Komu w Łodzi żyt’ choroszo (parodija-szutka), „Łodzinskij Listok” 1897, nr 27, z 2/14 lutego; nr 28, z 4/16 lutego; nr 30 z 6/18 lutego; nr 31 z 7/19 lutego; nr 39 z 16/28 lutego; nr 40 z 18 lutego/2 marca; nr 45 z 23 lutego/7 marca; nr 52 z 4/16 marca; nr 53 z 5/17 marca.
Google Scholar
Kuzmicz (N.G.), Diemon (parodija-szutka), „Łodzinskij Listok” 1896, nr 100 z 8/20 maja; nr 117 z 2/14 czerwca; nr 157 z 21 lipca/2 sierpnia; nr 160 z 26 lipca/7 sierpnia.
Google Scholar
Łódź, która przeminęła w publicystyce i prozie (antologia), wybór i red. P. Boczkowski, Wydawnictwo Piktor s.c., Łódź 2008.
Google Scholar
Rabon Israel, Bałuty. Powieść o przedmieściu, przeł. N. Krynicka, I. Olejnik, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2016.
Google Scholar
Słownik kultury literackiej Łodzi do 1939 r., red. K. Badowska, T. Cieślak, D. Dekiert, K. Kołodziej, M. Kucner, K. Pietrych, K. Radziszewska, A. Warda, E. Wiatr, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2022.
Google Scholar
Tomasz Cieślak, Łódź: Szkice o literaturze, przestrzeni i historii, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2023.
Google Scholar
Waleria Marrené-Morzkowska, Wśród kąkolu, „Biesiada Literacka” 1890.
Google Scholar
Downloads
Published
Versions
- 2024-10-14 (2)
- 2024-09-10 (1)
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.