After Bereza. Polish literature towards the Confinement Centre in Bereza Kartuska. 1939–2018

Arkadiusz Morawiec

doi:10.18778/1505-9057.55.14

Autor

Arkadiusz Morawiec Associate Professor; University of Lodz, Chair of Polish Literature of the 20th and 21st Century, ul. Pomorska 171 /173, 90–236 Łódź https://orcid.org/0000-0001-6424-1194

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.55.14

Słowa kluczowe:

Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, obozy koncentracyjne, literatura polska, temat i motyw, polityka pamięci

Abstrakt

Artykuł dotyczy obecności w szeroko rozumianej literaturze polskiej tematu i motywu Miejsca Odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Omówiono w nim kształtowanie wizerunku tego obozu koncentracyjnego od chwili zaprzestania jego działalności (w 1939 roku), dyktowane w zasadniczej mierze przez ideologię oraz politykę, w tym politykę pamięci. Wśród analizowanych utworów są zarówno wspomnienia, głównie komunistów (m.in. Michała Mirskiego i Jana Wójcika), jak i utwory fikcjonalne, w tym opowiadanie Jestem Leona Pasternaka, dramat Bereziacy Karola Obidniaka i Romana Sykały oraz powieści: Wzbierająca fala Czesława K. Domagały, Król Szczepana Twardocha i Szakale Roberta Żółtka.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Arkadiusz Morawiec - Associate Professor; University of Lodz, Chair of Polish Literature of the 20th and 21st Century, ul. Pomorska 171 /173, 90–236 Łódź

Arkadiusz Morawiec, dr hab., profesor w Zakładzie Literatury Polskiej XX i XXI wieku Uniwersytetu Łódzkiego, literaturoznawca i krytyk literacki. Zajmuje się historią literatury polskiej XX i XXI wieku, w szczególności pisarstwem obrazującym totalitaryzm i ludobójstwo (w tym literaturą obozową i literaturą Holokaustu) oraz pisarstwem jako formą pamięci. Autor książek: Poetyka opowiadań Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Autentyzm – dyskursywność – paraboliczność (2000), Seweryna Szmaglewska (1916–1992). Bibliografia (2007), Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt – temat – metafora (2009), Polityczne, prywatne, metafizyczne. Szkice o literaturze polskiej ostatnich dziesięcioleci (2014), Zofia Romanowiczowa. Pisarka nie tylko emigracyjna (2016), Literatura polska wobec ludobójstwa. Rekonesans (2018).

Bibliografia

B. H. [Heydenkorn Benedykt], “Ukraińskie wspomnienia z Berezy”, Kultura [Paris] 1955, issue 12, pp. 78–85.
Google Scholar

Bajdor Jerzy, “‘Bereziacy’ – próba tematu”, Słowo Polskie 1968, issue 124, p. 2.
Google Scholar

Bartz Maksymilian, “Kuźnia”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 313–315.
Google Scholar

Bartz Maksymilian, Przeżycia Bereziaka Nr. 793, Bogdan Sobiesiński, Brussels 1945.
Google Scholar

“Bereza Kartuska”, selected and submitted for print by Agnieszka Knyt, Karta, issue 59 (2009), pp. 24–67.
Google Scholar

Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Warsaw 1965, Książka i Wiedza.
Google Scholar

[Bierut Bolesław], O upowszechnienie kultury. Przemówienie Prezydenta Rzeczypospolitej Bolesława Bieruta na otwarciu radiostacji we Wrocławiu 16 listopada 1947, Radiowy Instytut Wydawniczy, Warsaw 1948.
Google Scholar

Borkowicz Leonard, “Bereza szkołą walki”, Za wolność i lud 1952, issue 6, pp. 8–9.
Google Scholar

Borkowicz Leonard, “Okruchy wspomnień”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 274–279.
Google Scholar

Brandstaetter Roman, Milczenie. Dramat w trzech aktach, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warsaw 1957.
Google Scholar

Brzoza Jan, Moje przygody literackie, Śląsk, Katowice 1967.
Google Scholar

Buryła Sławomir, Wokół Zagłady. Szkice o literaturze Holokaustu, Universitas, Krakow 2016.
Google Scholar

Byczyński Zygmunt, “Zbrodnia Berezy. Do redaktora ‘Wiadomości’”, Wiadomości [London] 1956, issue 17, p. 6.
Google Scholar

Cimek Henryk, “Żydzi w ruchu komunistycznym w Polsce w latach 1918–1937”, Polityka i Społeczeństwo, vol. 9 (2012), p. 27–41.
Google Scholar

[author not credited], “Czesław Kazimierz Domagała”, [in:] Public Information Bulletin of the Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation, Institute of National Remembrance, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/1481 [accessed on: 7.04.2018]
Google Scholar

Decree of 22 January 1946 on the reponsibility for the September defeat and the fascisation of state life, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19460050046 [accessed on: 27.11.2018]
Google Scholar

Dolińska Anna Maria, e-mail to Arkadiusz Morawiec of 6 November 2018, held by the recipient.
Google Scholar

[Domagała Czesław], “Naszym celem – rozkwit ojczyzny, budowa socjalizmu i pokój. Przemówienie I sekretarza KW PZPR w Krakowie tow. Czesława Domagały”, Gazeta Krakowska 1968, issue 72, p. 2–3.
Google Scholar

[Domagała Czesław], “Tow. pos. Czesław Domagała” [statement in a Sejm debate of 11 April 1968], Trybuna Ludu 1968, issue 102, p. 6.
Google Scholar

Domagała Czesław K., Wzbierająca fala, Książka i Wiedza, Warsaw 1976.
Google Scholar

[author not credited], “Domagała Czesław (1911–1998)”, [in:] Sejm Library, https://bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b&request=000004082&find_code=SYS&local_base=ARS10 [accessed on: 7.04.2018]
Google Scholar

Dymarski Mirosław, “Polskie obozy odosobnienia we Francji i w Wielkiej Brytanii w latach 1939–1942”, Dzieje Najnowsze 1997, issue 3, pp. 113–127.
Google Scholar

Feldhuzen Maciej, “Rubens miał filię w Szkocji”, Kultura [Paris] 1953, issue 11, pp. 105–119.
Google Scholar

Gazdajka Piotr, “Za drutami Berezy”, Za wolność i lud 1951, issue 6, pp. 14–15.
Google Scholar

Gębala Stanisław, “1 maja i Bereza Kartuska”, Życie Literackie 1965, issue 18, pp. 8–9.
Google Scholar

[author not credited], “Henryk Zołotow”, Zeszyty Prasoznawcze 1965, issue 2, pp. 137–138.
Google Scholar

Inglot Mieczysław, Polska kultura literacka Lwowa lat 1939–1941, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1995.
Google Scholar

(K.), “W greckim Dachau”, Za wolność i lud 1950, issue 4, p. 9.
Google Scholar

Karczewska Wanda, “Teatr Powszechny i żywy”, Kultura [Warsaw] 1968, issue 22, p. 10.
Google Scholar

Kłossowicz Jan, “Wstęp do dramatu”, Polityka 1968, issue 16, p. 6.
Google Scholar

Колошук Надія, “Береза Картузька в українській табірній мемуаристиці”, Київські полоністичні студії, vol. 18 (2011), p. 280–287.
Google Scholar

Kolski Witold, “Walec (Wspomnienia z Berezy)”, Czerwony Sztandar [Lviv] 1939, issue 53, p. 2.
Google Scholar

Kolski Witold, “Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną”, Czerwony Sztandar 1940, issue 104, p. 2.
Google Scholar

Krasuski Krzysztof, “Realizmu socjalistycznego śmierć i życie pośmiertne”, [in:] Słownik realizmu socjalistycznego, Zdzisław Łapiński, Wojciech Tomasik (eds.), Universitas, Krakow 2004, pp. 271–278.
Google Scholar

Kwiatkowski Jerzy, “Autentyzmy”, Życie Literackie 1956, issue 12, pp. 4–5.
Google Scholar

Leblang Leon, “Transport z ‘Brygidek’”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 52–54.
Google Scholar

Łoboda Roman, “Bereziacy”, Odgłosy 1968, issue 18, p. 7.
Google Scholar

Макар Володимир, Береза Картузька (Спомини з 1934–35 рр.), Ліґа Визволення України, Toronto 1956.
Google Scholar

[author not credited], “Maksymilian Bartz”, [in:] Public Information Bulletin of the Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation, Institute of National Remembrance, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/8 [accessed on: 29.10.2018]
Google Scholar

Miednoje. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, developed by a team led by G. Jakubowski, vol. 2, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warsaw 2006.
Google Scholar

Mirski Michał, …biegiem marsz!, Książka i Wiedza, Warsaw 1958.
Google Scholar

Morawiec Arkadiusz, “After Bereza. Polish literature towards the Confinement Centre in Bereza Kartuska. 1934–1939”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 2019, issue 4(55), pp. 231–271.
Google Scholar

Morawiec Arkadiusz, “Campo de Concentración de Miranda de Ebro. Niedostrzeżony rozdział polskiej literatury obozowej”, in: W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych. Kontynuacje, Zbigniew Andres (ed.), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011, p. 308–347.
Google Scholar

Morawiec Arkadiusz, Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt, temat, metafora, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2009.
Google Scholar

Nawrocki Roman, “Od agenta ‘ochrany’ do komendanta Berezy”, Za wolność i lud 1949, issue 6, p. 10.
Google Scholar

Nawrocki Witold, “Opowieść o rewolucjonistach”, Życie Literackie 1976, issue 45, p. 12, 17.
Google Scholar

Obrdlik Antonin J., “‘Gallows humor’ – a sociological phenomenon”, The American Journal of Sociology 1942, issue 5, pp. 709–716.
Google Scholar

Obserwator, “Punkt obserwacyjny”, Za wolność i lud 1953, issue 1, p. 19.
Google Scholar

Pankowski Marian, “Wina”, [in:] Pankowski Marian, Pieśni pompejańskie, R.-J. Stenuit, Brussels 1946, pp. 43–45.
Google Scholar

Pankowski Marian, Z Auszwicu do Belsen. Przygody, Czytelnik, Warsaw 2000.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Album”, Dialog 1965, issue 1, pp. 5–32.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Bereza” [note on having written a play entitled Bereza], Sztandar Wolności [Minsk] 1940, issue 23, p. 4.
Google Scholar

Pasternak Leon, Dzień zapłaty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Jestem”, [in:] Pasternak Leon, Dzień zapłaty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956, pp. 66–77.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Nareszcie książka o Berezie”, Nowe Drogi 1958, issue 11, pp. 161–163.
Google Scholar

Pasternak Leon, “Pierwsza konna”, [in:] Pasternak Leon, Dzień zapłaty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1956, pp. 127–137.
Google Scholar

Piętka Bohdan, Józef Kamala-Kurhański – komendant Berezy Kartuskiej i więzień KL Auschwitz, https://bohdanpietka.wordpress.com/2014/07/08/jozef-kamala-kurhanski-komendant-berezy-kartuskiej-i-wiezien-kl-auschwitz/ [accessed on: 22.03.2018]
Google Scholar

Pogan Józef, “Wicek z Berezy nie wrócił”, Orka 1946, issue 10, pp. 4–5; issue 11, pp. 4–5; issue 12, pp. 4–7.
Google Scholar

Polak Edmund, [statement], [in:] Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan, Oświęcim nieznany, Wydawnictwo Literackie, Krakow 1981, p. 294.
Google Scholar

Polit Ireneusz, Miejsce odosobnienia w Berezie Kartuskiej w latach 1934–1939, Adam Marszałek, Toruń 2003.
Google Scholar

Poterucha, “Polityczni więźniowie obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej (Z niedalekiej przeszłości)”, Sztandar Wolności [Minsk] 1940, issue 55, p. 4.
Google Scholar

Przeperski Michał, Polska “noc długich noży”, https://histmag.org/Polska-noc-dl-ugich-nozy-7219/1 [accessed on: 25.11.2018]
Google Scholar

Przytulski Filip, “Druga wojna światowa, okupacja niemiecka i zagrożenie wojenne w propagandzie prasowej Polski Ludowej (1948–1989)”, Przegląd Historyczno-Wojskowy 2012, issue 3, p. 63–104.
Google Scholar

Rajewski Ludwik, Ruch oporu w polskiej literaturze obozowej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warsaw 1971.
Google Scholar

Resolution of the President of the Republic of Poland of 17 June 1934 on persons threatening the security, peace, and public order, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/Doc-Details.xsp?id=WDU19340500473 [accessed on: 5.03.2018]
Google Scholar

Resolution of the Council of Ministers of 26 September 1941 on repealing the resolution of the President of the Polish Republic of 17 June 1934 on persons threatening the security, peace and public order, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=LDU19410060014 [accessed on: 5.03.2018]
Google Scholar

Rodak Mateusz, “Praca więźniów w Drugiej Rzeczypospolitej na przykładzie więzienia karnego ‘Mokotów’ w Warszawie”, [in:] Praca i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej. Zbiór studiów, Włodzimierz Mędrzecki, Cecylia Leszczyńska (eds.), Instytut Historii PAN, Warsaw 2014, pp. 293–318.
Google Scholar

Sandułowicz Nikola, “Goli Otok. Wyspa śmierci”, Za wolność i lud 1953, issue 4, p. 21.
Google Scholar

Siekanowicz Piotr, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Instytut Historyczny im. Romana Dmowskiego, Instytut im. Romana Dmowskiego, Warsaw 1991.
Google Scholar

Spilios Ap., “Jura – grecki obóz śmierci”, Za wolność i lud 1953, issue 2, p. 20.
Google Scholar

Szałagan Alicja, “Twardoch Szczepan”, [in:] Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku, http://www.ppibl.ibl.waw.pl/mediawiki/index.php?title=Szczepan_TWARDOCH [accessed on: 2.11.2018]
Google Scholar

Szejnert Małgorzata, Wyspa Węży, Znak, Krakow 2018.
Google Scholar

Szymański W., “Wspomnienia z Berezy (Z niedalekiej przeszłości)”, Sztandar Wolności [Minsk] 1941, issue 32, p. 2.
Google Scholar

Śleszyński Wojciech, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934–1939, Benkowski, Białystok 2003.
Google Scholar

Świderski Wacław, “Majowe wspomnienia z Berezy”, Za wolność i lud 1957, issue 5, pp. 5–6.
Google Scholar

Świderski Wacław, “Pierwsze dni w Berezie”, Za wolność i lud 1957, issue 2, pp. 5–7.
Google Scholar

Terlecki Władysław L., Odpocznij po biegu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975.
Google Scholar

Tomczok Marta, Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Instytut Badań Literackich PAN, Warsaw 2017.
Google Scholar

Twardoch Szczepan, Król, Wydawnictwo Literackie, Krakow 2016.
Google Scholar

Wachsmann Nikolaus, Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych, trans. Maciej Antosiewicz, Świat Książki, Warsaw 2016.
Google Scholar

Wawrzkiewicz Marek, “Łódzki ‘sezon polityczny’”, Współczesność 1968, issue 10, p. 9.
Google Scholar

Wawrzyniak Joanna, ZBoWiD i pamięć drugiej wojny światowej 1949–1969, Trio, Fundacja „Historia i Kultura”, Warsaw 2009.
Google Scholar

[author not credited], “Wieczór autorski”, Czerwony Sztandar [Lviv] 1940, issue 327, p. 6.
Google Scholar

Willenberg Samuel, “Treblinka w ogniu”, Za wolność i lud 1950, issue 7, pp. 16–17.
Google Scholar

Wirpsza Witold, Dziennik Kożedo, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1952.
Google Scholar

Witek Teofil, “Powstanie w Buchenwaldzie. Pod sztandarem internacjonalizmu”, Za wolność i lud 1950, issue 7, pp. 12–13, 22.
Google Scholar

Wójcik Jan, Poszedłbym tą samą drogą, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1955. 2nd edition extended: Książka i Wiedza, Warsaw 1973.
Google Scholar

Wreciona E. [Jewhen], “Bereza Kartuzka [!] z innej strony”, trans. Józef Łobodowski, Kultura [Paris] 1950, issue 4, pp. 115–126.
Google Scholar

Wróblewski Andrzej, “Przemoc jest bezsilna”, Panorama Północy 1968, issue 19, p. 12.
Google Scholar

[author not credited], “Znieść obóz koncentracyjny w Berezie Kartuskiej!”, Czerwona Pomoc 1935, issue 3, pp. 20–21. Reprinted in: Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, p. 48 and 49.
Google Scholar

Zołotow Henryk, “Chleb”, [in:] Bereziacy, Leon Pasternak (ed.), Książka i Wiedza, Warsaw 1965, pp. 123–132.
Google Scholar

Żółtek Robert, Szakale (opowieść o UPA), published by author, Ostróda 2014.
Google Scholar