Retoryka jak narzędzie badania naszych myśli: czym jest „téchne rhetoriké”?
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.54.03Słowa kluczowe:
retoryka, język, językoznawstwo, metodologia nauk, M.F. Quintilianus, W.C. Booth, I. Kant, R.E. Volkmann, W. Windelband, der Wiener KreisAbstrakt
Retoryka jest nie tylko metodologią nauk humanistycznych; jest najważniejszą z nauk, jaką zostawili nam antyczni myśliciele. Określa ona nie tylko metody argumentacji z przesłanek niepewnych, jest nie tylko teorią tekstu, ale przede wszystkim – jest narzędziem do organizowania naszych myśli i przygotowywania tekstów, których celem ma być przekonywanie, ale tak, aby uzyskać wiedzę a nie mniemanie (Kant). Jednakże jak wiemy, język, którym się posługujemy, jest niezwykle zawodny. Ostrzegali przed tym i Platon, i Arystoteles. Zarazem oni zbudowali podwaliny téchne rhetoriké, której kształt systemowy zawdzięczamy Kwintylianowi. Retoryka – jak twierdzili jej zarówno antyczni, jak i współcześni badacze – nie jest słownikiem chwytów (Volkmann); jest raczej analogonem logiki (Volkmann). Jak powiada Wilhelm Windelband, „dzięki gramatyce i retoryce poznaliśmy prawidłowe reguły myślenia”. Autor sięga nie tylko do tradycji badań nad retoryką, ale i nad językiem, głównie odnosząc się do tradycji Koła wiedeńskiego (Der Wiener Kreis). Acz dorobek współczesnego językoznawstwa, a także współczesnych badań nad filozoficznymi podstawami badań nad językiem będą uwzględnione, to jednak perspektywa zarówno wyznaczona przez Immanuela Kanta, jak i badaczy z kręgu Der Wiener Kreis jest dominująca. Celem niniejszego studium jest nie tylko przypomnienie tezy Windelbanda, ale i jej pełniejsze dowiedzenie.
Pobrania
Bibliografia
Adorno T.W., Dialektyka negatywna, trans. T. Krzemieniowa, PWN, Warszawa 1986.
Google Scholar
Ax W., Lexis und Logos. Studien zur antiken Grammatik und Rhetorik, Hrsg. F. Grewing, Stuttgart 2000.
Google Scholar
Bogołębska B., Od tradycji do nowatorstwa, od transgresji do adaptacji na wybranych przykładach literackich i publicystycznych, Primum Verbum, Łódź 2013.
Google Scholar
Bogołębska B., Retoryka, genologia i stylistyka tekstów literackich i dziennikarskich, Primum Verbum, Łódź 2015.
Google Scholar
Bogołębska B., Studia o stylistyce i retoryce, Studia Graf, Zgierz 2001.
Google Scholar
Broch H., Der Tod des Vergil, DTV, Munich 1965.
Google Scholar
Broch H., Śmierć Wergilego, trans. M. Kurecka, W. Wirpsza, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1993.
Google Scholar
Burke K., “Lexicon Rhetoricae”, [in:] Critiques and Essays in Criticism, 1920–1948, selected by R.W. Stallmann, New York 1949, pp. 234–240 (Polish translation in: Teoria badań literackich za granicą, S. Skwarczyńska (ed.), vol. 2, part 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981, pp. 606–627).
Google Scholar
Burke K., “Retoryka Mein Kampf”, [in:] Nowa Krytyka. Antologia, selection H. Krzeczkowski, trans. M. Szpakowska, PIW, Warszawa 1983, pp. 344–377 (it is a chapter of Burke’s book, The Philosophy of Literary Form, The University of California Press, Berkeley et al. 1973, pp. 191–220).
Google Scholar
Colapietro V., “C.S. Peirce’s Rhetorical Turn”, Transactions of the Charles S. Peirce Society 2007, vol. 43, no. 1, pp. 16–52.
Google Scholar
de Saussure F., Zamietki po obszczej lingvistike, trans. B.P. Narumov, commentary by N.A. Sljusarrva, Izdatel’stwo Progress, Moscow 1990.
Google Scholar
Elzenberg H., Pisma estetyczne, editing and foreword by L. Hostyński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1999.
Google Scholar
Forum Artis Rhetoricae 2015, no. 3(42).
Google Scholar
Foss S.K., Rhetorical Criticism: Exploration and Practice, Waveland Press, Prospect Heights IL. 1989.
Google Scholar
Fumaroli M., Histoire de la rhetorique dans l’Europe moderne: 1450–1950, P.U.F., Paris 1999.
Google Scholar
Henry J., Aeneidea, vol. 1, London 1873 (repr. G. Olms Vlg., 1969).
Google Scholar
Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bände 1–12, Niemeyer, De Gruyter, Tübingen 1992–2015.
Google Scholar
Ingarden R., Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.
Google Scholar
Języki indoeuropejskie, L Bednarczuk (ed.), vol. 1–2, PWN, Warszawa 1988.
Google Scholar
Kraft V., Der Wiener Kreis. Der Ursprung des Neopositivismus. Ein Kapitel der jüngsten Philosophiegeschichte, Springer Verlag, Vienna 1990.
Google Scholar
Lewis C.S., Rozważania o Psalmach, trans. A. Motyka, Wydawnictwo Esprit, Kraków 2011.
Google Scholar
Lichański J.Z., Filologia – Filozofia – Retoryka. Wprowadzenie do badań (nie tylko) literatury popularnej, DiG, Warszawa 2017.
Google Scholar
Lichański J.Z., “Niobe Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego: ‘Ty jesteś moja światłość świata…’”, Universitas, Kraków 2015.
Google Scholar
Lichański J.Z., Retoryka od renesansu do współczesności – tradycja i innowacja, DiG, Warszawa 2000.
Google Scholar
Lotman J.M., Struktura chudożestvennogo teksta, Moscow 1970 (translation into Polish Struktura tekstu artystycznego, trans. A. Tanalska, PIW, Warszawa 1984).
Google Scholar
Lotman J.M., Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury, trans. B. Żyłko, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.
Google Scholar
Makota J., “Wartości estetyczne a wartości moralne w filozofii Romana Ingardena”, Etyka 1988, issue 22, pp. 183–194.
Google Scholar
Malmberg B., Nowe drogi w językoznawstwie. Przegląd szkół i metod, trans. A. Szulc, PWN, Warszawa 1969.
Google Scholar
Mesch W., “Überredung Überzeugung”, [in:] Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Hrsg. G. Ueding, G. Kalivoda, Band 9: St–Z, Niemeyer, Tübingen 2009, col. 858–870.
Google Scholar
Meyerson D., Tajemnica hieroglifów. Champollion, Napoleon i odczytanie Kamienia z Rosetty, trans. M. Witkowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2015.
Google Scholar
Milewski T., Zarys językoznawstwa ogólnego, part 1: Teoria językoznawstwa, Towarzystwo Ludoznawcze, Lublin–Warszawa 1947.
Google Scholar
Norden E., Die antike Kunstprosa vom VI. Jahrhundert v. Chr. bis in die Zeit der Renaissance, Bände 1–2, Verlag von B.G. Teubner, Leipzig 1898.
Google Scholar
Perelman, Rhetoriques, Éditions de l’Université de Bruxelles, Brussels 1989.
Google Scholar
Pratchett T., Carpe Jugulum, trans. P.W. Cholewa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2015.
Google Scholar
Scheller M., Resentyment a moralność, trans. J. Garewicz, PWN, Warszawa 1977.
Google Scholar
Skwarczyńska S., “Językowa teoria asocjacji w zastosowaniu do badań literackich”. [in:] idem., Studia i szkice literackie, IW PAX, Warszawa 1953, pp. 303–333.
Google Scholar
Śnieżewski S., Terminologia retoryczna w Institutio Oratoria Kwintyliana, Księgarnia Akademicka, Kraków 2014.
Google Scholar
The Present State of Scholarship in Historical and Contemporary Rhetoric, ed. W.B. Horner, Columbia, London 1990.
Google Scholar
Tischner J., Etyka a historia. Wykłady, foreword, edition by D. Kot, Instytut J. Tischnera, Kraków 2008.
Google Scholar
von Spengel L., “Die Definiton und Eintheilung der Rhetorik bei der Alten”, Rheinisches Museum für klassischen Philologie 1863, vol. 18, pp. 481–526.
Google Scholar
Windelband W., “Die neuere Philosophie”, [in:] Allgemeine Geschichte der Philosophie, Hrsg. W. Wundt, Teubner Verlag, Leipzig 1909, pp. 382–541.
Google Scholar
Wissenschaftliche Weltauffassung: Der Wiener Kreis, [in:] Veröffentlichungen des Vereines Ernst Mach, Hrsg. vom Verein E. Mach, Artur Wolf Verlag, Wien 1929, pp. 299–332.
Google Scholar
Zariecki W.A., “Obraz jako informacja”, trans. L. Suchanek, Pamiętnik Literacki 1969, Year 60, col. 1, pp. 34–56.
Google Scholar
ARIST., eth.nic. – Aristotle, Etyka nikomachejska, trans. D. Gromska, PWN, Warszawa 1955 (also: PWN, Warszawa 2007).
Google Scholar
ARIST., rhet. – Aristotle, Retoryka, trans. and editing by H Podbielski, PWN, Warszawa 1988.
Google Scholar
Kant 1957 – Kant I., Krytyka czystego rozumu, trans., introduction and notes R. Ingarden, vol. 2, PWN, Warszawa.
Google Scholar
Kant 1971 – Kant I., Kritik der reinen Vernunft, Hrsg. R. Schmidt, Sachregister Theodor Valentiner, Reclam Verlag., 4th edition as per 1930 edition, Leipzig.
Google Scholar
PL., apol. Socr. – Plato, Obrona Sokratesa, trans. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1956.
Google Scholar
PL., gorg. – Plato, Gorgiasz, trans. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1958.
Google Scholar
PL., phaed. – Plato, Fajdros, trans. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1958.
Google Scholar
QUINT. – Quintilianus, Marcus Fabius, Institutione Oratoriae, ed. L. Radermacher, vol. 1–2, Teubner Verlag, Lipsiae (translation into Polish: Kwintylian, Kształcenie mówcy (ks. I, II, XII), trans. M. Brożek, Ossolineum, Wrocław; Kwintylian, Kształcenie mówcy, trans. S. Śnieżewski, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012).
Google Scholar
VERG., A. – Wergili, Eneida, vol. 1 (any edition).
Google Scholar
Bergman M., The Secret of Rendering Signs Effective: the Import of C. S. Peirce’s Semiotic Rhetoric, 2017, http://www.helsinki.fi/science/commens/papers/renderingsigns.pdf [accessed on: 20.12.2018].
Google Scholar
http://www.thelatinlibrary.com/vergil/aen1.shtml [accessed on: 27.07.2017].
Google Scholar
https://www.loebclassics.com/view/virgil-aeneid/1916/pb_LCL063.263.xml [accessed on: 28.07.2018].
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.