Rhetoric as a Tool for Studying Our Thoughts: What is “Téchne Rhetoriké”?

Jakub Zdzisław Lichański

doi:10.18778/1505-9057.54.03

Autor

Jakub Zdzisław Lichański Professor emeritus, University of Warsaw, Institute of Applied Linguistics, Chair of Rhetoric and the Media https://orcid.org/0000-0002-1943-5069

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.54.03

Słowa kluczowe:

retoryka, język, językoznawstwo, metodologia nauk, M.F. Quintilianus, W.C. Booth, I. Kant, R.E. Volkmann, W. Windelband, der Wiener Kreis

Abstrakt

Retoryka jest nie tylko metodologią nauk humanistycznych; jest najważniejszą z nauk, jaką zostawili nam antyczni myśliciele. Określa ona nie tylko metody argumentacji z przesłanek niepewnych, jest nie tylko teorią tekstu, ale przede wszystkim – jest narzędziem do organizowania naszych myśli i przygotowywania tekstów, których celem ma być przekonywanie, ale tak, aby uzyskać wiedzę a nie mniemanie (Kant). Jednakże jak wiemy, język, którym się posługujemy, jest niezwykle zawodny. Ostrzegali przed tym i Platon, i Arystoteles. Zarazem oni zbudowali podwaliny téchne rhetoriké, której kształt systemowy zawdzięczamy Kwintylianowi. Retoryka – jak twierdzili jej zarówno antyczni, jak i współcześni badacze – nie jest słownikiem chwytów (Volkmann); jest raczej analogonem logiki (Volkmann). Jak powiada Wilhelm Windelband, „dzięki gramatyce i retoryce poznaliśmy prawidłowe reguły myślenia”. Autor sięga nie tylko do tradycji badań nad retoryką, ale i nad językiem, głównie odnosząc się do tradycji Koła wiedeńskiego (Der Wiener Kreis). Acz dorobek współczesnego językoznawstwa, a także współczesnych badań nad filozoficznymi podstawami badań nad językiem będą uwzględnione, to jednak perspektywa zarówno wyznaczona przez Immanuela Kanta, jak i badaczy z kręgu Der Wiener Kreis jest dominująca. Celem niniejszego studium jest nie tylko przypomnienie tezy Windelbanda, ale i jej pełniejsze dowiedzenie.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jakub Zdzisław Lichański - Professor emeritus, University of Warsaw, Institute of Applied Linguistics, Chair of Rhetoric and the Media

Jakub Zdzisław Lichański – professor, specialist in philosophical sciences (Polish philology, history of literature, popular literature and culture, history, theory and practice of rhetoric). Major publications: Retoryka od średniowiecza do baroku. Teoria i praktyka (1992), Łukasz Górnicki – Sarmacki Castiglione (1998), Retoryka od renesansu do współczesności – tradycja i innowacja (2000), Opowiadania J.R.R. Tolkiena o krawędzi epok i czasów (2003), Retoryka. Historia – teoria – praktyka (2007), “Niobe” K.I. Gałczyńskiego (2015), Filologia – Filozofia – Retoryka. O narzędziach badań (nie tylko) literatury popularnej (2017), Niepopularnie o popularnej. O narzędziach badań literatury (2018). Editor of volumes: Od Oświecenia ku Romantyzmowi. Kultura polska ok. 1800 (1996), J.R.R. Tolkien: recepcja polska (1996), Retoryka i badania literackie (1998), Retoryka i krytyka retoryczna: kompendium retoryczne (2012). Author of many papers published in, e.g. Literatura i Kultura Popularna, and in the collected volumes of the Fantastyczność i cudowność (Zielona Góra, Poznań) and POPKultura – POPLiteratura (Uniwersytet Wrocławski) series. One of the authors of the Historisches Wörterbuch der Rhetorik group. Member of the Polish Philosophical Association, Association of the Friends of History, International Society for the History of Rhetoric, editor-in-chief of Forum Artis Rhetoricae. Vide also Wikipedia entry (Jakub Z. Lichański).

Bibliografia

Adorno T.W., Dialektyka negatywna, trans. T. Krzemieniowa, PWN, Warszawa 1986.
Google Scholar

Ax W., Lexis und Logos. Studien zur antiken Grammatik und Rhetorik, Hrsg. F. Grewing, Stuttgart 2000.
Google Scholar

Bogołębska B., Od tradycji do nowatorstwa, od transgresji do adaptacji na wybranych przykładach literackich i publicystycznych, Primum Verbum, Łódź 2013.
Google Scholar

Bogołębska B., Retoryka, genologia i stylistyka tekstów literackich i dziennikarskich, Primum Verbum, Łódź 2015.
Google Scholar

Bogołębska B., Studia o stylistyce i retoryce, Studia Graf, Zgierz 2001.
Google Scholar

Broch H., Der Tod des Vergil, DTV, Munich 1965.
Google Scholar

Broch H., Śmierć Wergilego, trans. M. Kurecka, W. Wirpsza, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1993.
Google Scholar

Burke K., “Lexicon Rhetoricae”, [in:] Critiques and Essays in Criticism, 1920–1948, selected by R.W. Stallmann, New York 1949, pp. 234–240 (Polish translation in: Teoria badań literackich za granicą, S. Skwarczyńska (ed.), vol. 2, part 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981, pp. 606–627).
Google Scholar

Burke K., “Retoryka Mein Kampf”, [in:] Nowa Krytyka. Antologia, selection H. Krzeczkowski, trans. M. Szpakowska, PIW, Warszawa 1983, pp. 344–377 (it is a chapter of Burke’s book, The Philosophy of Literary Form, The University of California Press, Berkeley et al. 1973, pp. 191–220).
Google Scholar

Colapietro V., “C.S. Peirce’s Rhetorical Turn”, Transactions of the Charles S. Peirce Society 2007, vol. 43, no. 1, pp. 16–52.
Google Scholar

de Saussure F., Zamietki po obszczej lingvistike, trans. B.P. Narumov, commentary by N.A. Sljusarrva, Izdatel’stwo Progress, Moscow 1990.
Google Scholar

Elzenberg H., Pisma estetyczne, editing and foreword by L. Hostyński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1999.
Google Scholar

Forum Artis Rhetoricae 2015, no. 3(42).
Google Scholar

Foss S.K., Rhetorical Criticism: Exploration and Practice, Waveland Press, Prospect Heights IL. 1989.
Google Scholar

Fumaroli M., Histoire de la rhetorique dans l’Europe moderne: 1450–1950, P.U.F., Paris 1999.
Google Scholar

Henry J., Aeneidea, vol. 1, London 1873 (repr. G. Olms Vlg., 1969).
Google Scholar

Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bände 1–12, Niemeyer, De Gruyter, Tübingen 1992–2015.
Google Scholar

Ingarden R., Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.
Google Scholar

Języki indoeuropejskie, L Bednarczuk (ed.), vol. 1–2, PWN, Warszawa 1988.
Google Scholar

Kraft V., Der Wiener Kreis. Der Ursprung des Neopositivismus. Ein Kapitel der jüngsten Philosophiegeschichte, Springer Verlag, Vienna 1990.
Google Scholar

Lewis C.S., Rozważania o Psalmach, trans. A. Motyka, Wydawnictwo Esprit, Kraków 2011.
Google Scholar

Lichański J.Z., Filologia – Filozofia – Retoryka. Wprowadzenie do badań (nie tylko) literatury popularnej, DiG, Warszawa 2017.
Google Scholar

Lichański J.Z., “Niobe Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego: ‘Ty jesteś moja światłość świata…’”, Universitas, Kraków 2015.
Google Scholar

Lichański J.Z., Retoryka od renesansu do współczesności – tradycja i innowacja, DiG, Warszawa 2000.
Google Scholar

Lotman J.M., Struktura chudożestvennogo teksta, Moscow 1970 (translation into Polish Struktura tekstu artystycznego, trans. A. Tanalska, PIW, Warszawa 1984).
Google Scholar

Lotman J.M., Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury, trans. B. Żyłko, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.
Google Scholar

Makota J., “Wartości estetyczne a wartości moralne w filozofii Romana Ingardena”, Etyka 1988, issue 22, pp. 183–194.
Google Scholar

Malmberg B., Nowe drogi w językoznawstwie. Przegląd szkół i metod, trans. A. Szulc, PWN, Warszawa 1969.
Google Scholar

Mesch W., “Überredung Überzeugung”, [in:] Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Hrsg. G. Ueding, G. Kalivoda, Band 9: St–Z, Niemeyer, Tübingen 2009, col. 858–870.
Google Scholar

Meyerson D., Tajemnica hieroglifów. Champollion, Napoleon i odczytanie Kamienia z Rosetty, trans. M. Witkowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2015.
Google Scholar

Milewski T., Zarys językoznawstwa ogólnego, part 1: Teoria językoznawstwa, Towarzystwo Ludoznawcze, Lublin–Warszawa 1947.
Google Scholar

Norden E., Die antike Kunstprosa vom VI. Jahrhundert v. Chr. bis in die Zeit der Renaissance, Bände 1–2, Verlag von B.G. Teubner, Leipzig 1898.
Google Scholar

Perelman, Rhetoriques, Éditions de l’Université de Bruxelles, Brussels 1989.
Google Scholar

Pratchett T., Carpe Jugulum, trans. P.W. Cholewa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2015.
Google Scholar

Scheller M., Resentyment a moralność, trans. J. Garewicz, PWN, Warszawa 1977.
Google Scholar

Skwarczyńska S., “Językowa teoria asocjacji w zastosowaniu do badań literackich”. [in:] idem., Studia i szkice literackie, IW PAX, Warszawa 1953, pp. 303–333.
Google Scholar

Śnieżewski S., Terminologia retoryczna w Institutio Oratoria Kwintyliana, Księgarnia Akademicka, Kraków 2014.
Google Scholar

The Present State of Scholarship in Historical and Contemporary Rhetoric, ed. W.B. Horner, Columbia, London 1990.
Google Scholar

Tischner J., Etyka a historia. Wykłady, foreword, edition by D. Kot, Instytut J. Tischnera, Kraków 2008.
Google Scholar

von Spengel L., “Die Definiton und Eintheilung der Rhetorik bei der Alten”, Rheinisches Museum für klassischen Philologie 1863, vol. 18, pp. 481–526.
Google Scholar

Windelband W., “Die neuere Philosophie”, [in:] Allgemeine Geschichte der Philosophie, Hrsg. W. Wundt, Teubner Verlag, Leipzig 1909, pp. 382–541.
Google Scholar

Wissenschaftliche Weltauffassung: Der Wiener Kreis, [in:] Veröffentlichungen des Vereines Ernst Mach, Hrsg. vom Verein E. Mach, Artur Wolf Verlag, Wien 1929, pp. 299–332.
Google Scholar

Zariecki W.A., “Obraz jako informacja”, trans. L. Suchanek, Pamiętnik Literacki 1969, Year 60, col. 1, pp. 34–56.
Google Scholar

ARIST., eth.nic. – Aristotle, Etyka nikomachejska, trans. D. Gromska, PWN, Warszawa 1955 (also: PWN, Warszawa 2007).
Google Scholar

ARIST., rhet. – Aristotle, Retoryka, trans. and editing by H Podbielski, PWN, Warszawa 1988.
Google Scholar

Kant 1957 – Kant I., Krytyka czystego rozumu, trans., introduction and notes R. Ingarden, vol. 2, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Kant 1971 – Kant I., Kritik der reinen Vernunft, Hrsg. R. Schmidt, Sachregister Theodor Valentiner, Reclam Verlag., 4th edition as per 1930 edition, Leipzig.
Google Scholar

PL., apol. Socr. – Plato, Obrona Sokratesa, trans. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1956.
Google Scholar

PL., gorg. – Plato, Gorgiasz, trans. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1958.
Google Scholar

PL., phaed. – Plato, Fajdros, trans. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1958.
Google Scholar

QUINT. – Quintilianus, Marcus Fabius, Institutione Oratoriae, ed. L. Radermacher, vol. 1–2, Teubner Verlag, Lipsiae (translation into Polish: Kwintylian, Kształcenie mówcy (ks. I, II, XII), trans. M. Brożek, Ossolineum, Wrocław; Kwintylian, Kształcenie mówcy, trans. S. Śnieżewski, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012).
Google Scholar

VERG., A. – Wergili, Eneida, vol. 1 (any edition).
Google Scholar

Bergman M., The Secret of Rendering Signs Effective: the Import of C. S. Peirce’s Semiotic Rhetoric, 2017, http://www.helsinki.fi/science/commens/papers/renderingsigns.pdf [accessed on: 20.12.2018].
Google Scholar

http://www.thelatinlibrary.com/vergil/aen1.shtml [accessed on: 27.07.2017].
Google Scholar

https://www.loebclassics.com/view/virgil-aeneid/1916/pb_LCL063.263.xml [accessed on: 28.07.2018].
Google Scholar