Swojskie przestrzenie absurdu

Brygida Pawłowska-Jądrzyk

doi:10.18778/1505-9057.59.02

Autor

Brygida Pawłowska-Jądrzyk Prof. ucz. dr hab., Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Nauk o Kulturze i Religii, Katedra Poetyki Intersemiotycznej i Komparatystyki Mediów, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa https://orcid.org/0000-0001-9900-2070

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.59.02

Słowa kluczowe:

Franz Kafka, Przemiana, metamorfoza, proza groteskowa, absurd, wyobraźnia artystyczna, przestrzeń przedstawiona, parabola, symbol

Abstrakt

Przedmiotem analizy w artykule jest Przemiana (1915) Franza Kafki. Autorka podejmuje próbę uchwycenia różnorodnych aspektów fenomenu przestrzeni kafkowskiej w kontekście funkcjonowania motywu murów/ścian/sufitów w tym bodaj najsłynniejszym opowiadaniu literatury światowej. Badaczka traktuje przy tym utwór Kafki jako niedościgniony wzór artystycznego kształtowania scenerii: takiego mianowicie, które plastyczność i konkret motywów oraz relacji przestrzennych czyni swego rodzaju residuum wysublimowanych, symbolicznych znaczeń, realizujących się w pełni dopiero za pośrednictwem wyobraźni odbiorcy, w toku kontemplacyjnej lektury i towarzyszącego jej przeżycia estetycznego. Wywód prowadzi do konkluzji, że Kafka w swym parabolicznym, absurdalnym, pełnym niedopowiedzeń (a jednak zaskakująco konkretnym) opowiadaniu nie odsłania sensu historii bohatera przemienionego w stawonoga, pozwala nam jednak ten sens przeżyć i przeczuć – jako treść naszego własnego życia.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Brygida Pawłowska-Jądrzyk - Prof. ucz. dr hab., Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Nauk o Kulturze i Religii, Katedra Poetyki Intersemiotycznej i Komparatystyki Mediów, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa

Brygida Pawłowska-Jądrzyk – doktor habilitowana nauk humanistycznych, profesor uczelni; Kierownik Katedry Poetyki Intersemiotycznej i Komparatystyki Mediów (Wydział Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), redaktor naczelna czasopisma naukowego „Załącznik Kulturoznawczy”. Jest badaczką o orientacji interdyscyplinarnej, specjalizuje się w zakresie poetyki i semiotyki tekstów kultury współczesnej (zwł. literatury, filmu, reklamy). Opublikowała m.in. monografie autorskie (Sens i chaos w grotesce literackiej, 2002; Uczta pod Wiszącą Skałą. Metafizyczność i nieokreśloność w sztuce (nie tylko) literackiej, 2011; Zarys poetyki uwodzenia. O strategiach perswazyjnych w reklamie wizualnej, 2021) oraz dziesiątki artykułów w czasopismach naukowych i książkach zbiorowych. Redaktor i współredaktor monografii zbiorowych, w ostatnich latach: Fotoesej. Testowanie granic gatunku (2016); Ciężar i lekkość w kulturze. Estetyka, poetyka, style myślenia (2016); Rzecz w kulturze (2016); Możliwość i konieczność w kulturze. Idee, narracje, interpretacje (2017); Śmierć w wodzie i inne motywy akwatyczne w horyzoncie wyobraźni (2018); Rozjaśnienie Hanekego (2018); Fotoesej. (Nie)widoki cudzego cierpienia (2019); Rejony twórczej zmiany. Tekst. Adaptacja. Medialna re-kreacja (2019); Przezroczystość w kulturze (2020); Ogień. Siła żywiołu – moc symbolu – potęga wyobraźni (2020); Hitchcock. Teksty i parateksty (w druku).

Bibliografia

Auerbach Erich, Blizna Odyseusza, [w:] Erich Auerbach, Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, przeł. Zbigniew Żabicki, przedmowy Zbigniew Żabicki, Michał Paweł Markowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, s. 29–48.
Google Scholar

Bergson Henri, Śmiech. Esej o komizmie, przeł. Stanisław Cichowicz, Wydawnictwo KR, Warszawa 1995.
Google Scholar

Bettelheim Bruno, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. i oprac. Danuta Danek, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 1996.
Google Scholar

Blanchot Maurice, Wokół Kafki, przeł. Krzysztof Kocjan, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996.
Google Scholar

Camus Albert, Nadzieja i absurd w dziele Franza Kafki, [w:] Albert Camus, Mit Syzyfa i inne eseje, przeł. Joanna Guze, Wydawnictwo Muza, Warszawa 1999, s. 150–161.
Google Scholar

Dobrzyńska Teresa, Opowiadanie Vladimira Nabokova „Wiosna w Fialcie” w kręgu możliwych wykładni sensu, [w:] Możliwość i konieczność w kulturze. Idee, narracje, interpretacje, red. B. Pawłowska-Jądrzyk, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2017, s. 99–143.
Google Scholar

Dobrzyńska Teresa, Tekst – styl – poetyka, Universitas, Kraków 2003.
Google Scholar

Gołaszewska Maria, O zjawisku przemiany, [w:] Nauka o pięknie. Rozprawy z pogranicza estetyki, aksjologii ogólnej i antropologii filozoficznej, red. Maria Gołaszewska, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Kraków–Lublin 1990, s. 53–64.
Google Scholar

Janion Maria, Żyjąc tracimy życie, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2001.
Google Scholar

Kafka Franz, Cztery opowiadania. List do ojca, przeł. Juliusz Kydryński, Jarosław Ziółkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2003.
Google Scholar

Kasperski Edward, Tragigroteska Kafki, „Tekstualia” 2008, nr 3, s. 19–34.
Google Scholar

Kayser Wolfgang, Próba określenia istoty groteskowości, przeł. Ryszard Handke, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4, s. 271–280.
Google Scholar

Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
Google Scholar

Kundera Milan, Sztuka powieści, przeł. Marek Bieńczyk, „Czytelnik”, Warszawa 1998.
Google Scholar

Kwiatkowski Jerzy, Daniel Mróz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1961.
Google Scholar

Lichaczow Dmitrij S., Świat wewnętrzny dzieła literackiego, przeł. Jerzy Faryno, „Pamiętnik Literacki” 1974, z. 4, s. 253–267.
Google Scholar

Lipszyc Adam, Szczegół i nieczytelność. Esej o negatywnej hermeneutyce Kafki, [w:] Poetyka egzystencji. Franz Kafka na progu XXI wieku, red. Edward Kasperski, Tomasz Mackiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004, s. 163–173.
Google Scholar

Maciąg Włodzimierz, Nasz wiek XX: przewodnie idee literatury polskiej 1918–1980, Ossolineum, Wrocław 1992.
Google Scholar

McElroy Bernard, Fiction of the Modern Grotesque, The Macmillan Press LTD, Houndmills, Basingstoke, Hampshire and London 1989.
Google Scholar

Mieletinski Eleazar, Poetyka mitu, przeł. Józef Dancygier, przedmowa Maria Renata Mayenowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
Google Scholar

Morawiec Arkadiusz, Konstrukcja i znaczenie przestrzeni przedstawionej w powieściach Franza Kafki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2000.
Google Scholar

Nabokov Vladimir, Anna Karenina, [w:] Vladimir Nabokov, Wykłady o literaturze rosyjskiej, przeł. Zbigniew Batko, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2002.
Google Scholar

Nabokov Vladimir, Wykłady o literaturze, przeł. Zbigniew Batko, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2001.
Google Scholar

Nalewajk Żaneta, Ironia jako alternatywa rozpaczy. Krytyka kultury w „Sprawozdaniu dla Akademii”, „Tekstualia” 2008, nr 3, s. 67–77.
Google Scholar

Pawłowska-Jądrzyk Brygida, Haneke w polu kontekstów fakultatywnych. „Miłość” z Kafką w tle, [w:] Rozjaśnianie Hanekego, red. Brygida Pawłowska-Jądrzyk, Katarzyna Taras, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2019, s. 167–186.
Google Scholar

Pawłowska-Jądrzyk Brygida, Strategie pisarskie. „Przemiana”, [w:] Poetyka egzystencji. Franz Kafka na progu XXI wieku, red. Edward Kasperski, Tomasz Mackiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004.
Google Scholar

Rainczak Wiktoria, Logiczność absurdu w twórczości Franza Kafki na podstawie „Przemiany” i „Procesu”, [w:] Komentarze do Kafki, red. Bartosz Małczyński, Jarosław Furmaniak, Wydawnictwo Chiazm, Wrocław 2007, s. 71–76.
Google Scholar

Schulz Bruno, Posłowie do polskiego przekładu „Procesu” Franza Kafki [1936], [w:] Bruno Schulz, Szkice krytyczne, opracowanie i posłowie Małgorzata Kitowska-Łysiak, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000, s. 22–25.
Google Scholar

Thomson Philip, The Grotesque, Published by Methuen & Co Ltd., London 1972.
Google Scholar

Tomkowski Jan, Robak, „Więź” 1982, nr 11/12, s. 42–52.
Google Scholar

Wydmuch Marek, Franz Kafka, „Czytelnik”, Warszawa 1982.
Google Scholar