Ziarno prawdy? Mord rytualny w polskich kryminałach retro
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.50.12Słowa kluczowe:
powieść popularna, mord rytualny, kryminał, ŻydziAbstrakt
W ostatnich latach w Polsce niezwykłą popularnością cieszy się kryminał retro. Biorąc pod uwagę fakt, że II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowościowym, autorzy muszą uwzględnić aspekty demograficzne. Wśród mniejszości zamieszkujących Polskę 10% stanowili Żydzi, a antysemityzm w międzywojniu przybierał na sile. W fabułach, których akcja toczy się w I połowie XX wieku pojawia się motyw mordu rytualnego. Można więc postawić pytanie, czy dzieje się tak ze względu na korelację kryminału ze zbrodnią, cel, jakim jest wzmocnienie atrakcyjności przekazu czy też dążenie do rozbicia fantazmatu, ukazania jego żywotności i obaw związanych z przemocą pogromową. W takim przypadku kryminał oprócz aspektów ludycznych stawałby się świadectwem antropologicznym i narzędziem walki z antysemickimi uprzedzeniami. Przedmiotem analizy będą więc powieści: Zbigniewa Miłoszewskiego Ziarno prawdy, Zbigniewa Białasa Korzeniec, Marka Bukowskiego i Macieja Dancewicza Najdłuższa noc, Marka Krajewskiego Głowa minotaura i Erynie, Konrada Lewandowskiego Perkalowy dybuk, Piotra Schmandta Pruska zagadka oraz Adama Węgłowskiego Przypadek Ritterów.
Pobrania
Bibliografia
Antosik-Piela Maria, Sentymenty i stereotypy. Świat żydowski w kryminałach retro, „Cwiszn”, 2011, nr 4, s. 108–110.
Google Scholar
Białas Zbigniew, Korzeniec, Wydawnictwo MG, Warszawa 2011.
Google Scholar
Bilewicz Michał, Haska Agnieszka, Wiara w mord rytualny we współczesnej Polsce, http://www.otwarta.org/kto-wierzy-w-mord-rytualny/ [dostęp 31.07.2017].
Google Scholar
Brylla Wolfgang, Polski kryminał retro. Między innowacją, naśladownictwem a literackim kiczem, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. nauk. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 223–236.
Google Scholar
Bukowski Marek, Dancewicz Maciej, Najdłuższa noc, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2017.
Google Scholar
Burszta Wojciech Józef, Kryminał: żywioł i forma (wstęp), w: Kryminał. Gatunek poważ(a)ny?, t. 1: Kryminał a medium (Literatura–Teatr–Film–Serial–Komiks), red. Tomasz Dalasiński, Tomasz Szymon Markiewka, „ProLog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”, Zakład Antropologii Literatury i Edukacji Polonistycznej, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2015, s. 11–16.
Google Scholar
Cieśla Maria, Żyndul Jolanta, Sprawa Ritterów. Aktualizacja legendy mordu rytualnego w Galicji końca XIX wieku, w: Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, red. Grażyna Borkowska, Magdalena Rudkowska, Warszawa 2004, s. 439–452.
Google Scholar
Czubaj Mariusz, Etnolog w mieście grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Oficynka, Gdańsk 2010.
Google Scholar
Deszczyńska Marta, Czynniki kościelne a początki działalności Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego w Królestwie Polskim, „Przegląd Historyczny” 2006, t. 97, nr 4, s. 477–494.
Google Scholar
Dobek Daniel Tomasz, Dokąd idziesz Retro – rzecz o polskim kryminale historycznym, „Dekada Literacka” 2008, nr 1, s. 10–16.
Google Scholar
Domagalska Małgorzata, Jeszcze Warszawa czy już Moszkopolis? Futurystyczny obraz stolicy w polskiej antysemickiej prozie przełomu XIX i XX wieku, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, nr 1, s. 9–21.
Google Scholar
Gross Jan Tomasz, Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.
Google Scholar
Jagodzińska Agnieszka, „Duszozbawcy”? Misje i literatura Londyńskiego Towarzystwa Krzewienia Chrześcijaństwa wśród Żydów w latach 1809–1939, Wydawnictwo Austeria, Kraków–Budapeszt 2017.
Google Scholar
Janion Maria, Starozakonni Polacy Niemcewicza, w: Maria Janion, Do Europy tak, ale z naszymi umarłymi, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000, s. 101–125.
Google Scholar
Konstantynów Dariusz, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów” 2007, nr 2, s. 164–198.
Google Scholar
Kosmala Małgorzata, Kryminalne retroświaty, w: Przerabianie XIX wieku. Studia, pod red. Ewy Paczoskiej i Bartłomieja Szleszyńskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2011, s. 223–245.
Google Scholar
Krajewski Marek, Erynie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2010.
Google Scholar
Krajewski Marek, Głowa Minotaura, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2009.
Google Scholar
Krajewski Marek, Mock, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2016.
Google Scholar
Krupa Bartłomiej, Poetyka powieści Marka Krajewskiego, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2008, nr 14/15, s. 143–163.
Google Scholar
Lewandowski Konrad, Perkalowy dybuk, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2009.
Google Scholar
Medecka Małgorzata, Zakazane/Zapomniane pogranicza kultur w powieści kryminalnej i apokryfie rodzinnym, „Zeszyty Naukowe KUL” 2013, nr 4, s. 23–35.
Google Scholar
Miłoszewski Zygmunt, Ziarno prawdy, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2015.
Google Scholar
Pogroms: Anti-Jewish Violence in Modern Russian History, ed. by John Doyle Klier, Shlomo Lambroza, Cambridge University Press, Cambridge 2004.
Google Scholar
Różański Przemysław, Pogrom lwowski 22 listopada 1918 roku w świetle zeznań Organizacji Syjonistycznej przed Komisją Morgenthaua, „Kwartalnik Historii Żydów” 2004, nr 3, s. 347–358.
Google Scholar
Schmandt Piotr, Pruska zagadka, Wydawnictwo Marpress, Gdańsk 2007.
Google Scholar
Steckiewicz Maryna, Echa żydowskiej ulicy. O obecności języka jidysz w kryminale retro, „Studia Judaica” 2014, nr 1, s. 109–124.
Google Scholar
Szaynok Bożena, Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946, Bellona, Warszawa 1992.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2008.
Google Scholar
Tokarska-Bakir Joanna, Pogrom kielecki jako dramat społeczny, w: Joanna Tokarska-Bakir, Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1945, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012, s. 157–176.
Google Scholar
Tomaszewski Jerzy, Lwów, 22 listopada 1918, „Przegląd Historyczny” 1975, nr 2, s. 279–285.
Google Scholar
Tramer Maciej, Leopolis tantum fidelis (o pogromie lwowskim 1918), w: Żydzi Wschodniej Polski: świadectwa i interpretacje, red. Barbara Olech, Jarosław Ławski, Alter Studio, Białystok 2013, s. 121–137.
Google Scholar
Ubertowska Aleksandra, Rysa, dukt, odcisk (nie)obecności. O spektrologiach Zagłady, „Teksty Drugie” 2016, nr 2, s. 102–121.
Google Scholar
Węgłowski Adam, Przypadek Ritterów, Szara Godzina, Katowice 2012.
Google Scholar
Więckowski Robert, Śledztwo w osnowie stereotypu, legendy i przemilczenia. Wątki żydowskie w polskich współczesnych powieściach sensacyjnych, „Kultura Popularna” 2015, nr 3, s. 66–76.
Google Scholar
Żyndul Jolanta, Kłamstwo krwi. Legenda mordu rytualnego na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Cyklady, Warszawa 2011.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
