Geografia w pierwszej księdze („polskiej”) Sarmatiae Europeae Descriptio Aleksandra Gwagnina

Adam Krawiec

doi:10.18778/1505-9057.70.04

Autor

Adam Krawiec Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0002-3936-5037

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.70.04

Słowa kluczowe:

Aleksander Gwagnin, Sarmacja Europejska, Sarmatiae Europeae Descriptio, historia Polski, XVI wiek, historia piśmiennictwa geograficznego

Abstrakt

Artykuł podejmuje kwestię sposobu przedstawiania i konstruowania przestrzeni w pierwszej księdze dzieła Sarmatiae Europaeae Descriptio Aleksandra Gwagnina (Alessandro Guagniniego), zawierającej opis Królestwa Polskiego. Wskazane zostały cztery podstawowe aspekty wymienionej problematyki, występujące w poszczególnych fragmentach księgi „polskiej”, które następnie zostały poddane szczegółowej analizie. Podkreślone została przemyślana, spójna kompozycja pierwszej księgi Sarmatiae Europaeae Descriptio, w której elementy związane z geografią i topografią pełniły istotną rolę w kreowaniu całościowego obrazu Królestwa Polskiego i – domyślnie – całej Rzeczpospolitej oraz jej szlacheckiego narodu politycznego jako bytu istniejącego w czasie i przestrzeni, który dzięki odwołaniu do historii starożytnej (nazwy Sarmacji i Sarmatów) posiadał przyrodzone prawo do dominacji w regionie. Poruszona została kwestia zależności wybranych fragmentów dzieła Gwagnina od innych utworów antycznych i współczesnych, a także możliwych celów, jakie skłoniły autora do nadania mu takiej formy. Szczególnie podkreślony został unikalny charakter zawartego w końcowej części księgi „polskiej” opisu Królestwa Polskiego.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Adam Krawiec - Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Adam Krawiec, prof. UAM dr hab., historyk średniowiecza. Autor czterech opublikowanych monografii oraz artykułów w czasopismach i monografiach zbiorowych, a także tekstów popularnonaukowych. Aktualne obszary zainteresowań badawczych: historia średniowiecznych i wczesnonowożytnych wyobrażeń, ze szczególnym uwzględnieniem wyobrażeń geograficznych, historia kartografii i piśmiennictwa geograficznego w średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym, geografia historyczna Europy Środkowo-Wschodniej, Polska pierwszych Piastów.

Bibliografia

Bielski Joachim, Kronika Polska, Marcina Bielskiego nowo przez Ioach[ima] Bielskiego syna iego wydana, Drukarnia Jakoba Siebeneychera, Kraków 1597.
Google Scholar

Bielski Marcin, Kronika, to jest historyja świata, oprac. D. Śnieżko, D. Kozaryn przy współudziale E. Karczewskiej, t. 2–3, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2019.
Google Scholar

Bömelburg Hans-Jürgen, Polska myśl historyczna a humanistyczna historia narodowa (1500–1700), przekł. Z. Owczarek, Universitas, Kraków 2011.
Google Scholar

Braude Benjamin, The Sons of Noah and the Construction of Ethnic and Geographical Identities in the Medieval and Early Modern Periods, „The William and Mary Quarterly, 3rd Series” 1997, nr 54/1, s. 103–142. https://doi.org/10.2307/2953314, https://www.jstor.org/stable/2953314?origin=crossref [dostęp: 30.01.2025].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/2953314

Curtius Ernst Robert, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przekł. A. Borowski, Universitas, Kraków 1997.
Google Scholar

Fuhrmann Horst, Fałszerstwa w średniowieczu, [w:] Powojenna mediewistyka niemiecka, red. J. Strzelczyk, A. Krawiec, przekł. E. Płomińska-Krawiec, A. Krawiec, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2017, s. 197–223.
Google Scholar

Gautier-Dalché Patrick, La Géographie de Ptolémée en Occident (IVe–XVIe siècle), Brepols, Turnhout 2009.
Google Scholar

Gis Kacper, Twórczość historyczna Aleksandra Gwagnina, Poznań 2018 (niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Jana Jurkiewicza).
Google Scholar

Gwagnin Aleksander, Kronika Sarmacyey Europskiey, w ktorey sie zamyka krolestwo Polskie ze wszystkiemi Państwy, Xięstwy, y Prowincyami swemi: tudzież też Wielkie Xięstwo Lithew[skie] Ruskie, Pruskie, Zmudzkie, Inflantskie, Moskiewskie, y część Tatarow. Przez Alexandra Gwagnina z Werony, Hrabie Pałacu Laterańskiego, Rycerza pasowanego, y Rotmistrza Iego K[rolewskiey] M[iłośći] Pierwey Roku 1578. po Lacinie wydana. A teraz zaś z przyczynieniem tych Krolow, których w Lacinskiey niemasz. Tudzież królestw, Państw, Insuł, ziem, y Prowinciy ku tey Sarmacyey przyległych iako Graecyey, ziem Słowieńskich, Woloszey, Panoniey, Bohemiey, Germaniey, Daniey, Szwecyey, Gotyey, etc. Przez tegoż Authora z wielką pilnością Rozdziałami na X. Ksiąg krociuchno zebrana, Mikołaj Lob, Cracoviae 1611.
Google Scholar

Gwagnin Aleksander, Sarmatiae Europeae descriptio quae Regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masoviam, Prussiam, Pomeraniam, Livoniam, & Moschoviae, Tartariaeq[ue] partem complectitur, apud Bernardum Albinum, Spirae 1581.
Google Scholar

Kizik Edmund, Na progu nowożytności (1466–1572), [w:] Tomasz Jurek, Edmund Kizik, Historia Polski do 1572, PWN, Warszawa 2013, s. 499–703.
Google Scholar

Klaudiusz Ptolemeusz, Geographia Universalis, vetus et nova, complectens Claudii Ptolemaei Alexandrini enarrationis libros VIII, wyd. S. Münster, W. Pirckheimer, apud Henricum Petrum, Basileae 1540. https://doi.org/10.5479/sil.150394.39088002979136, https://library.si.edu/digital-library/book/claudiipt olemae00ptola [dostęp: 30.01.2025].
Google Scholar

Krawiec Adam, „Omnes sunt Wandali dicti”. Znaczenie etnonimu „Wandalowie” w polskiej tradycji historiograficznej okresu średniowiecza, „Prace Polonistyczne” 2021, R. 76, s. 47–73.
Google Scholar

Krawiec Adam, Ciekawość świata w średniowiecznej Polsce. Studium z dziejów geografii kreacyjnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010.
Google Scholar

Krawiec Adam, Sarmaci i Popianie. Średniowieczne elementy świata wyobrażonego w piśmiennictwie staropolskim, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2019, nr 53(2), s. 13–46. https://doi.org/10.18778/1505-9057.53.02, https://czasopisma.uni.lodz.pl/polonica/article/view/5683/5369 [dostęp: 30.01.2025].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.53.02

Kuran Michał, Kronika Aleksandra Gwagnina jako kompendium wiedzy historycznej i geograficznej, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2010–2011, t. 7, s. 9–23.
Google Scholar

Kuran Michał, Spór o autorstwo Sarmatiae Europae descriptio a działalność translatorska Marcina Paszkowskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2011, nr 14(2), s. 9–23. https://doi.org/10.18778/1505-9057.14.19, https://czasopisma.uni.lodz.pl/polonica/article/view/22883/22976 [dostęp: 30.01.2025].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.14.19

Marchwiński Roman T., Geografia Polski Marcina Kromera, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Bydgoszcz 1997.
Google Scholar

McLean Matthew, The Cosmographia of Sebastian Münster: Describing the World in the Reformation, Ashgate, Farnham, Surrey 2007.
Google Scholar

Münster Sebastian, Cosmographiae universalis libri VI, Officina Henricpetrina, Basileae 1572.
Google Scholar

Okoń Jan, Kompendium – czy tylko wiedzy? Wstęp do typologii gatunku, [w:] Staropolskie kompendia wiedzy, red. I.M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, DiG, Warszawa 2009, s. 9–32.
Google Scholar

Ortelius Abraham, Theatrum orbis terrarum, Officina Plantiniana, Antverpiae 1595.
Google Scholar

Park Katherine, The Meanings of Natural Diversity: Marco Polo on “Division” of the World, [w:] Texts and Contexts in Ancient and Medieval Science. Studies on the Occasion of John E. Murdoch’s Seventieth Birthday, red. E.D. Sylla, M.R. McVaugh, Brill, Leiden 1997, s. 134–147. https://doi.org/10.1163/9789004247321_007, https://brill.com/display/book/edcoll/9789004247321/B9789004247321-s007.xml [dostęp: 30.01.2025].
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/9789004247321_007

Rybicki Paweł, Odrodzenie, [w:] Historia nauki polskiej, t. 1, red. B. Suchodolski, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, s. 197–436.
Google Scholar

Serwański Maciej, Henryk III Walezy w Polsce. Stosunki polsko-francuskie w latach 1566–1576, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
Google Scholar

Stamm Edward, Staropolskie miary, cz. 1: Miary długości i powierzchni, Główny Urząd Miar, Warszawa 1938.
Google Scholar

Stryjkowski Maciej, Przesławnego wyazdu do Krakowa y pamięci godney koronaciey Henryka Walezyusa, książęcia z Andegawy, z łaski Bożey krola polskiego wielkiego książęcia litewskiego etc. Tudzież na przodku niektórych postępków godnieyszych Posłow naszych we Franciey y w drodze s Krolem skutheczne wirszem opisanie przez Mathysa Strykowiusa Prekonidesa, Drukarnia Macieja Wirzbięty, Kraków 1574.
Google Scholar

Taranowski Andrzej, Krótkie wypisanie drogi (1569), [w:] Antologia pamiętników polskich XVI wieku, red. R. Pollak, wybór i oprac. S. Drewniak, M. Kaczmarek, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966, s. 208–216.
Google Scholar

Ulewicz Tadeusz, Sarmacja. Studium z problematyki słowiańskiej XV i XVI wieku, Collegium Columbinum, Kraków 2006, wyd. 2.
Google Scholar

Wojtkowiak Zbysław, Aleksander Gwagnin i Maciej Stryjkowski – dwaj autorzy jednego dzieła, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
Google Scholar

Wojtkowiak Zbysław, Dwie relacje z krakowskiej intronizacji Walezego, czyli nowe tropy dzieła Aleksandra Gwagnina, [w:] Ministri Historiae. Pagalbiniai istorijos mokslai Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės tyrimuose, red. Z. Kiaupa, J. Sarcevičienė, Leidykla, Vilnius 2013, s. 295–308.
Google Scholar

Zawadzki Jan, Serenissimi atqve potentissimi principis Henrici Valesii, Dei gratia Poloniae regis, magni ducis Litvaniae && ingressvs Cracoviam et coronatio foeliciter peracta anno Domini M.D.LXXIIII diebus Februarij, Drukarnia Mateusza Siebeneychera, Kraków 1574.
Google Scholar