Udział i rola kobiet w powstaniu styczniowym

Anna Barańska

doi:10.18778/1644-857X.21.01.04

Autor

Anna Barańska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II / John Paul II Catholic University of Lublin https://orcid.org/0000-0002-8509-7520

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.21.01.04

Słowa kluczowe:

powstanie styczniowe, udział kobiet w powstaniu 1864-1864, kobiety na zesłaniu po 1863

Abstrakt

Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza prezentuje czynniki decydujące o roli kobiet w powstaniu styczniowym (kilkudziesięcioletnia tradycja, elementy strategii non-violence, struktura „państwa podziemnego”, partyzancki charakter wojny), organizacje kobiece oraz formy zaangażowania, jakimi były manifestacje, agitacja i propaganda, praca konspiracyjna, walka zbrojna, wywiad, łączność i aprowizacja oddziałów, służba zdrowia, opieka nad więźniami i rodzinami powstańców. Część druga przedstawia przekrój społeczny i działalność uczestniczek powstania w ujęciu statystycznym, na podstawie wykazu zesłańców z Królestwa Polskiego autorstwa Zofii Strzyżewskiej oraz kartoteki powstańców i zesłańców styczniowych gromadzonej w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Autorka analizuje dane kobiet represjonowanych za udział lub wspieranie powstania, 95 z Królestwa Polskiego i 2242 z ziem litewskich i białoruskich dawnej Rzeczypospolitej: wiek, pochodzenie społeczne i terytorialne, przyczyny oskarżenia, rodzaje działalności (na podstawie aktu oskarżenia), rodzaje kar, miejsca pobytu na zesłaniu. Do tekstu dołączono 11 zbiorczych tabel.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Anna Barańska - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II / John Paul II Catholic University of Lublin

Dr hab. Anna Barańska, prof. KUL – zatrudniona w Instytucie Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Katedrze Historii XIX wieku. Opublikowała m.in.: Kobiety w powstaniu listopadowym 1830–1831, Lublin 1998; Między Warszawą, Petersburgiem i Rzymem. Kościół a państwo w dobie Królestwa Polskiego (1815–1830), Lublin 2008; Kościół i przemiany religijności w historii Polski XIX wieku, [w:] Historie Polski w XIX wieku, red. A. Nowak, t. IV, Warszawa 2015.

Zainteresowania naukowe: historia XIX w., Królestwo Polskie 1815–1830, powstanie listopadowe, Rosja za Aleksandra I, kobiety polskie w okresie zaborów, historia Kościoła katolickiego na ziemiach polskich pod zaborami, dyplomacja Stolicy Apostolskiej, stosunki między Kościołem a państwem w Europie w XIX w.

Bibliografia

Kartoteka uczestników powstania styczniowego w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Google Scholar

Berg M., Zapiski o powstaniu polskim 1863 i 1864 roku i poprzedzającej powstanie epoce demonstracji od 1856 r., t. I, Kraków 1898.
Google Scholar

Dokumenty Komitetu Centralnego Narodowego i Rządu Narodowego 1862–1864, red. E. Halicz, S. Kieniewicz, I. Miller, Wrocław 1968.
Google Scholar

Giller A., Historia powstania narodu polskiego w 1861–1864 r., t. II, Paryż 1868.
Google Scholar

Kiślańska T., Heurich E., Wspomnienia matki i córki z powstania 1863 r., Warszawa 1918.
Google Scholar

Piłsudska A., Wspomnienia, Warszawa 1989.
Google Scholar

Prendowska J., Moje wspomnienia, Kraków 1962.
Google Scholar

Sierakowska A., Wspomnienia, oprac. J. Sikorska-Kulesza, T. Bairašauskaitė, Warszawa 2010.
Google Scholar

Tabeńska E., Z doli i niewoli. Wspomnienia wygnanki, Kraków 1897.
Google Scholar

Wspomnienia Wandy z Wolskich Umińskiej (1841–1926), oprac. L. Michalska-Bracha, E. Noiński, Warszawa 2020.
Google Scholar

Zesłańcy powstania styczniowego. Wykaz nazwisk z akt w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych, oprac. Z. Strzyżewska, Warszawa 2001.
Google Scholar

Barańska A., Wpływ powstań na ewolucję ról społecznych kobiet, [w:] Polskie powstania narodowe na tle przemian europejskich w XIX wieku, red. A. Barańska, W. Matwiejczyk, J. Ziółek, Lublin 2001, s. 275–288.
Google Scholar

Beill (Bail) Apolonia [oprac. red.], [w:] Polski słownik biograficzny, t. I, Kraków 1935, s. 400.
Google Scholar

Bieleń Z., Bohaterki w czarnych sukniach. Lublinianki i Podlasianki w powstaniu 1863–1864, Lublin 2015.
Google Scholar

Bruchnalska M., Ciche bohaterki, Miejsce Piastowe 1933.
Google Scholar

Caban W., Helena z Kordzikowskich Romańska (1845–1924) – w poszukiwaniu pamięci powstania styczniowego na Litwie [w:] W. Caban, Powstanie styczniowe. Polacy i Rosjanie w XIX wieku, Kielce 2011, s. 245–250.
Google Scholar

Caban W., Kobiety i powstanie styczniowe, [w:] Kobieta i świat polityki, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, cz. 2, Warszawa 1994, s. 59–72.
Google Scholar

Caban W., Michalska-Bracha L., Kobiety powstania styczniowego na Syberii. Zesłanki do Usola i Kunguru, [w:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013, s. 163–189.
Google Scholar

Chyra-Rolicz Z., Kobiety w Powstaniu Styczniowym, [w:] Powstanie Styczniowe z różnych stron widziane, red. V. Machnicka, Siedlce 2016, s. 47–72.
Google Scholar

Chyra-Rolicz Z., Powstanie styczniowe na Podlasiu. Stosunek kobiet do walk powstańczych, [w:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013, s. 109–134.
Google Scholar

Cywiński B., Powstanie w kręgach dzielnych kobiet, [w:] Obok Orła znak Pogoni – wokół powstania styczniowego na Litwie i Białorusi, Kraków 2013, s. 101–106.
Google Scholar

Dąbrowska D., Kobieta represjonowana, [w:] Udomowiony świat. O kobiecym doświadczaniu historii, Szczecin 2012, s. 113–145.
Google Scholar

Dutka W., Kobiety w powstaniu styczniowym w świetle historiografii powstańczej 1863–1918, „Studia Gdańskie” 2012, R. XXXI, s. 265–276.
Google Scholar

Janczewska M., Jankowski R., Powstanie styczniowe na Litwie – historia pewnej okolicy Ibiany w parafii wędziagolskiej, „Kurier Wileński”, 15 III 2013, http://kurierwilenski.lt/2013/03/15/powstanie-styczniowe-na-litwie-historia-pewnej-okolicy-ibiany-w-parafii-wedziagolskiej/ (dostęp: 7 I 2022).
Google Scholar

Kaczyńska E., Ludzie ukarani. Więzienia i system kar w Królestwie Polskim 1814–1914, Warszawa 1989.
Google Scholar

Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1983.
Google Scholar

Koronkiewicz-Hupajło M., Między miłością rodzinną a patriotycznym obowiązkiem, [w:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013, s. 135–161.
Google Scholar

Kulak T., Polityka powstańczego Rządu Narodowego wobec aktywności organizacyjnej kobiet w Królestwie Polskim w latach 1863–1864, [w:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013, s. 57–86.
Google Scholar

Mencel T., Lubelskie wypadki i ludzie powstania styczniowego, „Kalendarz Lubelski” 1983, R. XXVI, s. 18–29.
Google Scholar

Michalska-Bracha L., Między pamięcią a historiografią. Lwowskie debaty o powstaniu styczniowym (1864–1939), Kielce 2011.
Google Scholar

Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013.
Google Scholar

Ramotowska F., Tajemne państwo polskie w powstaniu styczniowym 1863–1864, cz. 1–2, Warszawa 1999–2000.
Google Scholar

Samborska-Kukuć D., Próba restytucji biografii. Maria Piotrowiczowa w świetle dokumentów, „Rocznik Łódzki” 2017, t. LXVII, s. 27–46.
Google Scholar

Sierakowska K., Wpływ powstania styczniowego na zakres patriotycznych obowiązków kobiet, „Rocznik Antropologii Historii” 2014, R. IV, nr 2(7), s. 77–93.
Google Scholar

Śliwowska W., Kartoteka uczestników powstania styczniowego w Instytucie Historii PAN, [w:] Powstanie styczniowe 1863–1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban, W. Śliwowska, Kielce 2005, s. 11–19.
Google Scholar

Śliwowska W., Polskie drogi do emancypacji (o udziale kobiet w ruchu niepodległościowym w okresie międzypowstaniowym 1833–1856), [w:] Losy Polaków w XIX–XX w. Studia ofiarowane profesorowi Stefanowi Kieniewiczowi w osiemdziesiątą rocznicę Jego urodzin, red. B. Grochulska, J. Skowronek, Warszawa 1987, s. 210–247.
Google Scholar

Wawrzykowska-Wierciochowa D., Najdziwniejszy z adiutantów: opowieść o Annie Henryce Pustowójtównie, Warszawa 1968.
Google Scholar

Wawrzykowska-Wierciochowa D., W kręgu miłości i bohaterstwa: z dziejów humanitaryzmu polskiego i prekursorów Polskiego Czerwonego Krzyża, Warszawa 1965.
Google Scholar

Wróbel-Lipowa K., Ekspedytura warszawska w powstaniu styczniowym w świetle akt z procesu Romualda Traugutta, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia” 1993, t. XLVIII, s. 65–73.
Google Scholar

Wyder G., Komitet Niewiast Wielkopolskich – kobiecy sanitariat w walce o niepodległość Polski w powstaniu styczniowym, [w:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013, s. 87–107.
Google Scholar

Załęczny J., Powstanie Styczniowe „wojną kobiecą”, „Niepodległość i Pamięć” 2013, R. XX, nr 1–2(41–42), s. 87–98.
Google Scholar

Zembrzuski L., Ciszkiewiczowa Teresa, [w:] Polski słownik biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 86–87.
Google Scholar

Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapperswil 1913.
Google Scholar

Złotorzycka M., O kobietach żołnierzach w powstaniu styczniowym, Warszawa 1972.
Google Scholar

http://www.bn.org.pl/powstanie/zbiory/Pocztowki/p012a.jpg (dostęp: 7 I 2022).
Google Scholar

http://www.jura-pilica.com/?zuzanna-czaplicowa,191 (dostęp: 7 I 2022).
Google Scholar