Rzeczpospolita wobec Rosji w ostatniej fazie obrad Sejmu Wielkiego (1791–1792)

Autor

  • Zbigniew Anusik Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.03.03

Słowa kluczowe:

Sejm Wielki, Konstytucja 3 maja, Straż Praw, polityka zagraniczna Rzeczypospolitej, stosunki polsko-rosyjskie w latach 1791–1792

Abstrakt

Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja ułożenie stosunków z Rosją było najważniejszą kwestią z punktu widzenia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej. Widząc wygasanie pomyślnej dla państwa polsko-litewskiego koniunktury w stosunkach międzynarodowych, przywódcy Sejmu Wielkiego zasugerowali Stanisławowi Augustowi dokonanie zwrotu ku Rosji. To z ich inicjatywy król wprowadził do Straży Praw kilku stronników dworu petersburskiego. Nie pociągnęło to jednak za sobą reorientacji polskiej polityki zagranicznej. Umocniwszy swoją pozycję, Stanisław August zwlekał z nawiązaniem bezpośrednich rozmów z cesarzową. Był przekonany, że wystarczy nie prowokować Rosjan i łagodzić wszelkie konflikty wewnętrzne, żeby uniknąć rosyjskiej interwencji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Założenie to okazało się błędne. Wbrew twierdzeniu ogromnej większości historyków polskich, którzy uważali, że rosyjska interwencja w Polsce była z góry przesądzona, na dworze petersburskim do ostatniej chwili trwały spory i dyskusje dotyczące kształtu polityki wobec państwa polsko-litewskiego. Część doradców Katarzyny II była zdania, że bez ostatecznego porozumienia z dworami niemieckimi nie należy zaczynać wojny z Rzecząpospolitą, gdyż będzie ona ciężka, długotrwała i kosztowna. Namowy polskich malkontentów sprawiły jednak, że ostatecznie zwyciężyła, lansowana przez faworyta cesarzowej – Płatona A. Zubowa, koncepcja rozpoczęcia działań zbrojnych bez oglądania się na stanowisko Wiednia i Berlina. Bierność dyplomatyczna okazała się fatalnym błędem polskiego króla i jego doradców. Równie błędna była koncepcja prowadzenia wojny w ograniczonym tylko zakresie. Słaby opór polskich armii umacniał bowiem pozycję faworyta cesarzowej. Już w trakcie działań wojennych, po nadejściu do Petersburga listu Stanisława Augusta do Katarzyny II, grupa przeciwników wojny na dworze rosyjskim podjęła ostatnią próbę przerwania działań zbrojnych i rozpoczęcia rozmów z władcą Rzeczypospolitej. Sukcesy wojsk cesarzowej, które w ślad za wycofującymi się Polakami zmierzały szybko w kierunku Warszawy działały jednak na korzyść zwolenników zbrojnej interwencji. Król i jego doradcy zbyt szybko przestali wierzyć w możliwość odniesienia zwycięstwa i skapitulowali w chwili, kiedy wciąż istniały szanse na kontynuowanie wojny, której przedłużenie o kilka tygodni mogło skłonić cesarzową do wyrażenia zgody na rozpoczęcie negocjacji pokojowych. Był to fatalny błąd polityczny, który okazał się w konsekwencji początkiem końca pierwszej Rzeczypospolitej.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

The Public Archives of Potocki’s Family (Archiwum Publiczne Potockich) [APP] No 227. [The Central Archives of Historical Records in Warsaw (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie)].
Google Scholar

manuscript 1652, 1653. [The Science Library of PAU and PAN in Cracow (Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie)].
Google Scholar

Muscovitica vol. 451, 452, 453. [Riksarkivet in Stockholm [RA]].
Google Scholar

Polonica vol. 229. [Riksarkivet in Stockholm [RA]].
Google Scholar

Głos Jaśnie Wielmożnego Jegomości Tadeusza Kościałkowskiego z Zyndranów, starosty Czotyrskiego, posła Wiłkomierskiego na sesyi seymowey dnia 6 Grudnia 1791 r. miany, Warszawa [1791].
Google Scholar

Głos Jego Królewskiej Mości dnia 21 maja roku 1792, [Warszawa 1792].
Google Scholar

Kalinka W., Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, 2nd ed., part 2 (Dokumenta do historyi drugiego i trzeciego podziału), Kraków 1891.
Google Scholar

O ustanowieniu upadku konstytucji polskiej 3 maja, vol. II, Lwów 1793.
Google Scholar

Ostatni poseł polski do Porty Ottomańskiej. Akta legacji stambulskiej Franciszka Piotra Potockiego, ed. K. Waliszewski, vol. I, Paris 1894.
Google Scholar

Rok nadziei, rok klęski. Z korespondencji Stanisława Augusta z posłem polskim w Petersburgu Augustynem Deboli, ed. J. Łojek, Warszawa 1974.
Google Scholar

Stanislas Poniatowski et Maurice Glayre. Correspondance relative aux partages de la Pologne, ed. E. Mottaz, Paris 1897.
Google Scholar

Volumina legum, vol. IX, Kraków 1889.
Google Scholar

Wolski M., Obrona Stanisława Augusta, ed. B. Zaleski, “Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu”, vol. 1867, Poznań 1867.
Google Scholar

Anusik Z., Czy dwór berliński proponował Szwecji udział w drugim rozbiorze Polski? Przyczynek do dziejów stosunków politycznych pomiędzy Sztokholmem, Berlinem i Warszawą w latach 1789–1792, [in:] Oświeceni wobec rozbiorów Polski, ed. J. Grobis, Łódź 1998, pp. 43–63.
Google Scholar

Anusik Z., Dyplomacja szwedzka wobec kryzysu monarchii we Francji w latach 1787–1792, Łódź 2000.
Google Scholar

Anusik Z., Kontrowersje wokół składu personalnego Straży Praw. Wpływ uwarunkowań międzynarodowych na sytuację wewnętrzną w Rzeczypospolitej w ostatniej fazie obrad Sejmu Czteroletniego, [in:] 200 lat Konstytucji 3 Maja. Materiały z konferencji naukowej, ed. M. Pawlak, Bydgoszcz 1992, pp. 93–116.
Google Scholar

Anusik Z., Między Warszawą, Sztokholmem i Petersburgiem. Geneza rosyjskiej interwencji w Polsce w 1792 r. w świetle korespondencji ambasadora szwedzkiego w Petersburgu Curta von Stedingka, [in:] Przełomy w historii. XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich (Wrocław 15–18 września 1999 roku). Pamiętnik,vol. II, part 1, Toruń 2000, pp. 255–276.
Google Scholar

Anusik Z., Misja polska w Sztokholmie w latach 1789–1795, Łódź 1993.
Google Scholar

Anusik Z., O polską koronę. Dwór sztokholmski wobec kwestii sukcesji tronu w Polsce w dobie Sejmu Czteroletniego, [in:] Studia i materiały z dziejów nowożytnych,ed. K. Matwijowski, S. Ochmann-Staniszewska, Prace historyczne XIII, Wrocław 1995, pp. 147–167.
Google Scholar

Anusik Z., O szwedzki alians. Karta z dziejów stosunków politycznych pomiędzy Sztokholmem a Warszawą w dobie Sejmu Czteroletniego, “Acta UniversitatisLodziensis”, Folia Historica 57, 1996, pp. 77–106.
Google Scholar

Anusik Z., Organizacja i funkcjonowanie polskiej służby zagranicznej w latach 1764–1792 (próba nowego spojrzenia), “Acta Universitatis Lodziensis”, FoliaHistorica 58, 1996, pp. 49–82.
Google Scholar

Anusik Z., Rokowania o polsko-szwedzki traktat sojuszniczy w 1790 roku, “Zapiski Historyczne” 1996, vol. LXI, issue 2–3, pp. 21–44.
Google Scholar

Anusik Z., Rzeczpospolita wobec wojny wschodniej (1787–1792) i wojny szwedzko-rosyjskiej (1788–1790), [in:] Polska wobec wielkich konfliktów w Europie nowożytnej. Z dziejów dyplomacji i stosunków międzynarodowych w XV–XVIII wieku,ed. R. Skowron, Kraków 2009, pp. 145–186.
Google Scholar

Anusik Z., Stosunki polsko-pruskie w dobie Sejmu Czteroletniego. Kilka refleksji w związku z książką Macieja Kucharskiego, “Przegląd Nauk Historycznych”2003, vol. II, No. 1 (3), pp. 207–233.
Google Scholar

Anusik Z., Szwedzki rywal Fryderyka Augusta. Gustaw III wobec projektów sukcesji tronu w Polsce w latach 1790–1792, “Rocznik Łódzki” 1997, vol. XLIV,pp. 89–115.
Google Scholar

Anusik Z., Wznowienie stosunków dyplomatycznych polsko-szwedzkich u progu obrad Sejmu Czteroletniego, “Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica 49,1993, pp. 67–95.
Google Scholar

Anusik Z., Stroynowski A., Rybiński Józef Ignacy Tadeusz, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XXXIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991–1992, pp. 334–338.
Google Scholar

Askenazy S., Przymierze polsko-pruskie, ed. 3, Warszawa 1918.
Google Scholar

Czeppe M., Orman-Michta E., Sołtyk Stanisław, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XL, Warszawa–Kraków 2000–2001, pp. 424–431.
Google Scholar

Dembiński B., Rosya a rewolucya francuska, Kraków 1896.
Google Scholar

Grochulska B., Potocki Stanisław Kostka, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XXVIII, Wrocław 1984–1985, pp. 158–170.
Google Scholar

Homola I., Kossakowski Józef Dominik, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, pp. 274–276.
Google Scholar

Kalinka W., Polityka dworu austryackiego w sprawie konstytucyi 3 maja, Kraków 1873.
Google Scholar

Kalinka W., Sejm Czteroletni, ed. 4, vol. I–II, Kraków 1895–1896.
Google Scholar

Kądziela Ł., Rzewuski Kazimierz, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XXXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993, pp. 115–127.
Google Scholar

Konopczyński W., Polska a Szwecja. Od pokoju oliwskiego do upadku Rzeczypospolitej 1660–1795, Warszawa 1924.
Google Scholar

Krakowski B., Kościałkowski Tadeusz, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, pp. 396–397.
Google Scholar

Kucharski M., Działalność dyplomacji polskiej w Berlinie w latach 1788–1792, Katowice 2000.
Google Scholar

Leśnodorski B., Dzieło Sejmu Czteroletniego (1788–1792). Studium historyczno-prawne, Wrocław 1951.
Google Scholar

Lord R.H., Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1973.
Google Scholar

Łojek J., Geneza i obalenie Konstytucji 3 maja. Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej 1787–1792, Lublin 1986.
Google Scholar

Łojek J., Misja Debolego w Petersburgu w latach 1787–1792. Z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w czasach Sejmu Czteroletniego, Wrocław 1962.
Google Scholar

Michalski J., “Warszawa”, czyli o antystołecznych nastrojach w czasach Stanisława Augusta, [in:] Warszawa XVIII wieku, issue 1, Warszawa 1972, pp. 9–78.
Google Scholar

Michalski J., Dyplomacja polska w latach 1764–1795, [in:] Historia dyplomacji polskiej, vol. II (1572–1795), ed. Z. Wójcik, pp. 483–707.
Google Scholar

Nawrot D., Działania dyplomacji polskiej w Wiedniu w latach 1788–1792, Katowice 1999.
Google Scholar

Nawrot D., Próba reorientacji polskiej polityki zagranicznej w marcu 1792 r., [in:] Dyplomacja. Polityka. Prawo. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi HenrykowiKocójowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, ed. I. Panic, Katowice 2001, pp. 64–73.
Google Scholar

Rostworowski E., Jelski Konstanty, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, pp. 154–155.
Google Scholar

Rostworowski E., Maj 1791 – maj 1792. Rok monarchii konstytucyjnej, Warszawa 1985
Google Scholar

Rostworowski E., Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 maja, Warszawa 1966.
Google Scholar

Rostworowski E., Potocki Stanisław Szczęsny, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XXVIII, Wrocław 1984–1985, pp. 183–202.
Google Scholar

Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kraków 1903.
Google Scholar

Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, ed. 2, Kraków 1897
Google Scholar

Stroynowski A., Patriotyczne wystąpienia opozycji na sejmie 1778 r., “Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica 19, 1984, pp. 173–180.
Google Scholar

Stroynowski A., Sejmowa opozycja antykrólewska w czasach Rady Nieustającej (kryteria klasyfikacji), “Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Historica 18, 1984,pp. 17–27.
Google Scholar

Szczygielski W., Krytyka parlamentarna Rady Nieustającej w początkach obrad Sejmu Wielkiego a problem konstytucyjnej reformy władz wykonawczych państwa,“Przegląd Nauk Historycznych” 2003, vol. II, No. 2 (4), pp. 67–110.
Google Scholar

Szczygielski W., Oświecony elitaryzm w Polsce, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, Ser. I, issue 4, 1976, pp. 111–120.
Google Scholar

Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994.
Google Scholar

Tomkowicz S., Z wieku Stanisława Augusta, Kraków 1882.
Google Scholar

Wojakowski J., Straż Praw, Warszawa 1982.
Google Scholar

Zahorski A., Spór o Stanisława Augusta, Warszawa 1988.
Google Scholar

Zielińska Z., Rzewuski Seweryn, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XXXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992–1993, pp. 138–151.
Google Scholar

Złomska M., Miaskowski Józef, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XX, Wrocław 1975, pp. 541–542.
Google Scholar

Złomska M., Olędzki (Olendzki) Stanisław, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. XXIII, Wrocław 1978, pp. 796–797.
Google Scholar

Opublikowane

2017-11-05

Jak cytować

Anusik, Z. (2017). Rzeczpospolita wobec Rosji w ostatniej fazie obrad Sejmu Wielkiego (1791–1792). Przegląd Nauk Historycznych, 16(3), 71–115. https://doi.org/10.18778/1644-857X.16.03.03

Numer

Dział

ARTYKUŁY, STUDIA I ROZPRAWY / ARTICLES, STUDIES AND DISSERTATIONS

Inne teksty tego samego autora

1 2 3 4 > >>