Podział dawnego latyfundium kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca Jordana (1518-1568) w 1597 roku. Studium z dziejów młodszej gałęzi rodziny Jordanów herbu Trąby
DOI:
https://doi.org/10.18778/1644-857X.21.02.01Słowa kluczowe:
Spytek Wawrzyniec Jordan herby Trąby, młodsza gałąź rodziny Jordanów, polska szlachta, własność ziemska, Królestwo Polskie w XVI w., potomkowie Spytka Wawrzyńca Jordana w XVI i XVII w., genealogiaAbstrakt
Artykuł poświęcony jest dziejom rodziny Jordanów h. Trąby od XIV do XVI w. Szczególną uwagę zwrócono na dokonania kasztelana wojnickiego Mikołaja (1467–1521) i jego syna, kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca (1518–1568). Mikołaj był bliskim współpracownikiem królów Aleksandra i Zygmunta I. Pod ich panowaniem zrobił wielką karierę, stając się jednym z małopolskich możnowładców. Jeszcze więcej osiągnął Spytek Wawrzyniec, zaufany doradca Zygmunta Augusta, który został pierwszym senatorem świeckim – kasztelanem krakowskim. Był on jednym z najważniejszych ludzi w państwie ostatniego Jagiellona w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVI w. Obaj Jordanowie użytkowali liczne królewszczyzny. Mieli jednak również rozległe dobra prywatne. Latyfundium Spytka Wawrzyńca Jordana obejmowało 4 miasta i ponad 85 wsi i było porównywalne z dobrami starych rodów możnowładczych – Tarnowskich i Tęczyńskich. Kasztelan krakowski nie pozostawił jednak męskiego dziedzica, a jego dobra zostały podzielone w 1597 r. pomiędzy jego trzy żyjące córki i spadkobierców dwóch innych, nieżyjących już wtedy córek. W opracowaniu przedstawiono uczestników i warunki dokonanego wówczas podziału. Omówiono też dalsze losy każdego ze spadkobierców oraz dzieje objętych przez nich w 1597 r. majątków do połowy XVII w. Wraz ze śmiercią Anny Sieniawskiej, wdowy po Spytku Wawrzyńcu Jordanie, rodzina Jordanów zniknęła z szeregów małopolskiego możnowładztwa. Dobra zaś zgromadzone przez najwybitniejszego jej przedstawiciela, kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca poprzez jego córki i wnuki przeszły natomiast we władanie Ligęzów, Skotnickich, Zebrzydowskich, Orzelskich, Przerembskich, Tarłów i Zborowskich. Część tych majątków pozostała na dłużej w posiadaniu jego potomków, część zaś trafiła w obce ręce.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Metryka Koronna [MK] 17, 19, 20, 21, 23, 24, 25, 30, 35, 37, 40, 76, 77, 78, 79, 80. 82, 83, 84, 86, 87, 90, 95, 96, 99, 100, 105, 110, 112, 113, 115, 134, 145, 161
Google Scholar
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK]: Castrensia Biecensia [CB] nr 11, 36, 42, 46
Google Scholar
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK]: Castrensia Cracoviensia Inscriptiones [CCI] nr 161, 162, 163, 164, 177, 181, 206, 212, 250, 254, 257
Google Scholar
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK]: Castrensia Cracoviensia Relationes [CCR] nr 680, 693
Google Scholar
Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN]: Teki Dworzaczka [TD]
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. IV, Lipsk 1839.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. V, Lipsk 1840.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. VIII, Lipsk 1841.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. IX, Lipsk 1842.
Google Scholar
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. X, Lipsk 1845.
Google Scholar
Pamiętniki do życia i sprawy Samuela i Krysztofa Zborowskich, wyd. Ż. Pauli, Lwów 1846.
Google Scholar
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858.
Google Scholar
Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, oprac. W. Domin, J. Kolasa, E. Trzyna, S. Żyga, red. S. Inglot, Wrocław 1956.
Google Scholar
Starowolski S., Monumenta Sarmatarum, Cracoviae 1655.
Google Scholar
Źródła dziejowe, t. XIV, (Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym), Małopolska, t. III, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1886.
Google Scholar
Źrzódłopisma do dziejów unii Korony Polskiej i W.X. Litewskiego, cz. 2, oddział I, wyd. A.T. Działyński, Poznań 1861.
Google Scholar
Anusik Z., A few remarks on the history of the Zborowski family in the 16th century with the reference to the book by Ewa Dubas-Urwanowicz, (Rev.: Ewa Dubas-Urwanowicz, Mężowie stanu, awanturnicy czy zdrajcy? Dzieje rodu Zborowskich w XVI wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2018, ss. 793), „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 3, s. 287–326.
Google Scholar
Anusik Z., Dobra ziemskie książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, [w:] Z. Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 495–552.
Google Scholar
Anusik Z., Dobra ziemskie Tęczyńskich w XIV–XVII wieku, [w:] Z. Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 175–217.
Google Scholar
Anusik Z., Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Przegląd Nauk Historycznych” 2022, R. XXI, nr 1, s. 73–124.
Google Scholar
Anusik Z., Kasztelanowa lubelska Krystyna z Uhruska Sienieńska i jej testament z 2 czerwca 1639 r. Nieznana karta z dziejów i genealogii rodziny Uhrowieckich herbu Suchekomnaty w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2021, R. XX, nr 2, s. 169–208.
Google Scholar
Anusik Z., Kilka uwag o dziejach rodu Zborowskich w XVI wieku. Na marginesie książki Ewy Dubas-Urwanowicz, (Rec.: Ewa Dubas-Urwanowicz, Mężowie stanu, awanturnicy czy zdrajcy? Dzieje rodu Zborowskich w XVI wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2018, ss. 793), „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 2, s. 285–325.
Google Scholar
Anusik Z., Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 1, s. 17–77.
Google Scholar
Anusik Z., Latyfundia panów na Tęczynie. Kilka refleksji w związku z książką Janusza Kurtyki, „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 2(4), s. 217–256.
Google Scholar
Anusik Z., Latyfundium Tęczyńskich w XVII wieku. Dobra i właściciele, „Kwartalnik Historyczny” 2021, R. CXXVIII, nr 3, s. 697–741.
Google Scholar
Anusik Z., Struktura własności ziemskiej w powiecie pilzneńskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2011, R. X, nr 2, s. 89–108.
Google Scholar
Anusik Z., Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2012, R. XI, nr 2, s. 25–80.
Google Scholar
Anusik Z., Zapomniana panna Lanckorońska. Przyczynek do genealogii kilku rodów kresowych, „Przegląd Nauk Historycznych” 2017, R. XVI, nr 1, s. 301–324.
Google Scholar
Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN], Teki Dworzaczka [TD], Monografie.
Google Scholar
Bogucka M., Bona Sforza, wyd. 2, Wrocław 1998.
Google Scholar
Boniecki A., Herbarz polski, t. IV, Warszawa 1901.
Google Scholar
Boniecki A., Herbarz polski, t. IX, Warszawa 1906.
Google Scholar
Boniecki A. Herbarz polski, t. XIV, Warszawa 1911.
Google Scholar
Budka W., Boner Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 302.
Google Scholar
Byliński J., Przerębski (Przerembski Stanisław), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 2–4.
Google Scholar
Chłapowski K., Przynależność własnościowa osiedli, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 2008, s. 83–113.
Google Scholar
Chłapowski K., Dunin-Wąsowiczowa A., Przynależność własnościowa osiedli, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo łęczyckie i województwo sieradzkie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 1998, s. 58–71.
Google Scholar
Czapliński W., Grochowski Rafał, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1959–1960, s. 597.
Google Scholar
Dworzaczek W., Genealogia, t. II (Tablice), Warszawa 1959.
Google Scholar
Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
Google Scholar
Dworzaczek W., Jarosławski Rafał Jakub (Rafał z Jarosławia), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 3–4.
Google Scholar
Dworzaczek W., Jarosławski Spytek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 5–7.
Google Scholar
Dworzaczek W., Odrowąż Jan ze Sprowy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 549–550.
Google Scholar
Dworzaczek W., Odrowąż Stanisław ze Sprowy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 556–559.
Google Scholar
Dworzaczek W., Odrowążowa Anna z książąt mazowieckich, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 559–561.
Google Scholar
Gąsiorowska P., Sobek (Schopke) Wojciech (Albrecht), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 457–458.
Google Scholar
Kaczorowski W., Jan Orzelski (1551–1617) parlamentarzysta i kronikarz, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2018, t. XVI, nr 2, s. 99–113.
Google Scholar
Kamiński A., Jordan Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 280–281.
Google Scholar
Kamiński, Jordan Spytek Wawrzyniec, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 282–283.
Google Scholar
Kaniewska I., Skotnicki Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVIII, Warszawa–Kraków 1997–1998, s. 306–307.
Google Scholar
Kaniewska I., Sobek Stanisław z Sulejowa, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 454–457.
Google Scholar
Kiryk F., Lanckoroński Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1971, s. 446.
Google Scholar
Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kraków 1999.
Google Scholar
Kutrzeba J.W., Myślenice. Notatki do historyi miasta Myślenic, Kraków 1900.
Google Scholar
Lubczyński M., Majątek ziemski kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. I, red. K. Bracha, S. Wiech, Kielce 2000, s. 149–166.
Google Scholar
Lubczyński M., Tarło Zygmunt Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 329–332.
Google Scholar
Lubczyński M., Tarło Zygmunt Scypion, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 327–329.
Google Scholar
Lubczyński M., Tarnowski Jan Amor, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 436–453.
Google Scholar
Lubczyński M., Tarnowski Stanisław (Stanisław Spytek), [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 522–526.
Google Scholar
Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Rusi Czerwonej w pierwszej połowie XVII wieku, wyd. 5, t. I–II, Kraków 1957.
Google Scholar
Małłek J., Mortęski Ludwik, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 11–12.
Google Scholar
Plewczyński M., Sieniawski Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVII, Warszawa–Kraków 1996–1997, s. 123–130.
Google Scholar
Pociecha W., Boner Seweryn, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 300–301.
Google Scholar
Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, oprac. W. Uruszczak, I. Kaniewska, M. Ferenc, J. Byliński, red. I. Kaniewska, Warszawa 2013.
Google Scholar
Sandozówna M., Melsztyn i jego okolice, Lwów 1911.
Google Scholar
Sikorski J., Łaski Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 253–255.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 1, oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław 1980.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 2, oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, współpraca J. Laberschek, Wrocław 1985.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 4, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, Wrocław 1986.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 2, z. 1, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław 1989.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 3, oprac. W. Bukowski, J. Kurtyka, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, M. Wolski, red. F. Sikora, Kraków 2000.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 4, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, A. Marzec, F. Sikora, M. Wilamowski, M. Wolski, współpraca archeologiczna S. Kołodziejski, red. F. Sikora, Kraków 2003.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 4, z. 1, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, A. Marzec, M. Wilamowski, M. Wolski, M. Zdanek, współpraca archeologiczna S. Kołodziejski, red. W. Bukowski, Kraków 2006.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 4, z. 2, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, A. Marzec, M. Wolski, M. Zdanek, współpraca archeologiczna S. Kołodziejski, red. W. Bukowski, Kraków 2009.
Google Scholar
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 5, z. 1, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, K. Nabiałek, M. Schmidt, F. Sikora, J. Szyszka, M. Wolski, przy współpracy Z. Kulpy, współpraca archeologiczna M. Wojenka, Kraków 2016.
Google Scholar
Smoleński M., Melsztyn. O zamku i jego panach, o kościele i plebanach, z dodatkiem o Domosławicach, Kraków 1888.
Google Scholar
Sokalski M., Stadnicki Marek Antoni, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLI, Warszawa–Kraków 2002, s. 408–409.
Google Scholar
Spieralski Z., Iskrzycki Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. X, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1964, s. 171–172.
Google Scholar
Stoksik J., Właściciele Chrzanowa od początku XVII wieku do 1 poł. XIX wieku i ich stosunek do miasta, [w:] Chrzanów: studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998, s. 113–152.
Google Scholar
Sucheni-Grabowska A., Badania nad elitą władzy w latach 1551–1562, [w:] Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, red. A. Wyczański, Warszawa 1976, s. 57–119.
Google Scholar
Sucheni-Grabowska A., Ocieski Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 507–513.
Google Scholar
Suproniuk J., Starostwo spiskie, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 2008, s. 127–129.
Google Scholar
Urban W., Jordan Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 281–282.
Google Scholar
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
Google Scholar
Urzędnicy województwa krakowskiego w XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
Google Scholar
Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
Google Scholar
Wierzbicki L.A., Tarło Jan Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 283–287.
Google Scholar
Wyrozumski J., Jordan Jan z Zakliczyna, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 276.
Google Scholar
Zieliński R., Żelewski R., Olbracht Łaski. Od Kieżmarku do Londynu, Warszawa 1982.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
