Kim były szesnastowieczne malarki, murarki i mydlarki?

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.55.01

Słowa kluczowe:

historia języka polskiego – XVI wiek, słowotwórstwo historyczne, nazwy żeńskie (feminatywa), nazwy zawodów

Abstrakt

Artykuł opisuje trudności związane z interpretacją szesnastowiecznych nazw kobiet utworzonych od męskich nazw zawodowych. Badany materiał leksykalny ograniczono do żeńskich formacji utworzonych za pomocą przyrostka -ka od męskich nazw na -arz. Dzięki takiemu wyraźnemu zawężeniu formalnemu poddano analizie wszystkie feminatywa z tej klasy odnotowane w SPXVI oraz dodatkowe wystąpienia pochodzące z ekscerpcji własnej, które stanowiły ponad 60% przeanalizowanych tu użyć tekstowych. Skupiono się na dwu produktywnych wówczas funkcjach przyrostka -ka tworzącego nomina feminativa – nazwy żon oraz feminatywa „proste”, czyli takie, w których formant wnosi do znaczenia podstawy słowotwórczej jedynie znaczenie żeńskości.

Analizie poddano ponad 60 leksemów. W pierwszej kolejności zbadano wszystkie zarejestrowane wystąpienia każdego wyrazu w renesansowych tekstach, ze szczególnym uwzględnieniem użyć w źródłach nieliterackich, dostarczających autentycznych danych historycznych o opisywanych osobach. Uzyskane informacje skonfrontowano z: 1) ustaleniami historyków, demografów czy socjologów badających rolę kobiety w renesansowym społeczeństwie oraz możliwości podejmowania przez nią pracy zarobkowej i wykonywania konkretnych zawodów; 2) opisami leksykograficznymi poszczególnych haseł w SPXVI, poszerzając analizę leksykograficzną o leksykę wcześniejszą zarejestrowaną w SStp oraz późniejszą w słowniku źródłowym (Cn). Ostatni etap badań obejmował formalną historyczną analizę słowotwórczą opisywanych feminatywów i jej zależności z opisami leksykograficznymi poszczególnych jednostek.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bochnak A., 1960, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego, w: J. Szablowski (red.), „Studia do Dziejów Wawelu”, t. 2, Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków.
Google Scholar

Bogucka M., 1998, Białogłowa w dawnej Polsce: Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
Google Scholar

Clark A., 1919, Working Life of Women in the Seventeenth Century, London: George Routledge and Sons, Ltd.
Google Scholar

Dembska K., 2012, Tendencje rozwojowe polskich i rosyjskich nazw zawodowych kobiet na tle języka czeskiego, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Gala S., 2002, O potrzebie badań słowotwórstwa gwarowego, w: S. Gala (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, s. 147–154.
Google Scholar

Grabias S., 1981, O ekspresywności języka: Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., 1981, Zarys słowotwórstwa polskiego: Słowotwórstwo opisowe, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., Puzynina J., 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego: Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Karaś M., 2017a, Formanty lingwistyczne i onomastyczne, w: M. Karaś, Ze studiów leksykologicznych i onomastycznych, wybór i oprac. J. Reichan, M. Rak, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 147–154, [przedruk wyd. z 1977].
Google Scholar

Karaś M., 2017b, O gwarowych formantach onomastycznych, w: M. Karaś, Ze studiów leksykologicznych i onomastycznych, wybór i oprac. J. Reichan, M. Rak, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 155–163, [przedruk wyd. z 1968].
Google Scholar

Karpiński A., 1990, Przekupki, kramarki, straganiarki. Zakres feminizacji drobnego handlu w miastach polskich w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 38, nr 1–2, s. 81–91.
Google Scholar

Karpiński A., 1995, Kobieta w mieście polskim w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, Warszawa: Instytut Historii PAN.
Google Scholar

Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2005, Lingwistyka płci: Ona i on w języku polskim, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

King M.L., 1991, Women of the Renaissance, Chicago–London: The University of Chicago Press, [Women in Culture and Society Series].
Google Scholar

Kleszczowa K. (red.), 1996, Słowotwórstwo języka doby staropolskiej: Przegląd formacji rzeczownikowych, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Kreja B., 1964, Słowotwórstwo nazw żeńskich we współczesnym języku polskim, „Język Polski” 44, z. 3, s. 129–140.
Google Scholar

Kuklo C., 1998, Kobieta samotna w społeczeństwie miejskim u schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej: Studium demograficzno-społeczne, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar

Łoś J., 1925, Gramatyka polska, cz. II: Słowotwórstwo, Lwów–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Małocha-Krupa A., 2018, Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Google Scholar

Marciniak-Firadza R., 2013, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/7525-841-7

Pepłowski F., 1974, Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w polszczyźnie XVI wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar

Przybylska R., 2008, Nowe nazwy zawodów, w: Z. Cygal-Krupa (red.), Współczesna polszczyzna: Stan, perspektywy, zagrożenia, Tarnów–Kraków: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie – Księgarnia Akademicka, s. 71–79.
Google Scholar

Przybyszewski B., 1985, Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu: Artyści i rzemieślnicy krakowscy w latach 1526–1535, w: A. Franaszek (red.), „Źródła do Dziejów Wawelu”, t. 11, cz. 4, Kraków: Nakł. Ministerstwa Kultury i Sztuki.
Google Scholar

Sierociuk J., 1995, W sprawie kategoryzacji semantycznej gwarowych derywatów rzeczownikowych, w: M. Białoskórska, A. Belchnerowska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 2: Materiały III Kolokwium Językoznawczego, Skrzynki 13–16 września 1993, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 53–61.
Google Scholar

Simonton D., 2003, A History of European Women’s Work: 1700 to the Present, London–New York: Routledge.
Google Scholar

Szwejkowska H., 1961, Książka drukowana XV–XVIII w.: Zarys historyczny, Wrocław–Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Wawrzykowska-Wierciochowa D., 1963, Od prządki do astronautki: Z dziejów kobiety polskiej, jej pracy i osiągnięć, Warszawa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ.
Google Scholar

Woźniak E., 2014, Język a emancypacja, feminizm, gender, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 60, s. 295–312.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2021-12-30

Jak cytować

Luto-Kamińska, A. (2021). Kim były szesnastowieczne malarki, murarki i mydlarki?. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 55, 11–35. https://doi.org/10.18778/0208-6077.55.01

Numer

Dział

Articles