The axiological basis of the sender’s language behaviour in the preface to the work popularizing knowledge about the Polish language in the XIX century

Authors

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.54.10

Keywords:

value, valuation, grammar and stylistic textbooks, language pedagogy, XIX century

Abstract

The subject of the article are values and valuation in preface to selected grammatical and stylistic textbooks intended for children and youth of the second half of the XIX century by Ignacy Boczyliński, August Jeske, Józefa Kamocka, Władysław Lecler, Filip Olpiński, Teofila Radońska and Piotr Skrzypiński. Similarly to other social phenomena, so does the human being perpetuates values in the language, thanks to which it is possible to analyze the language of value names as well as reconstruct the value system of a particular social group. The authors of the texts are combined by the type of ties resulting from the similarity of language interests and the work of the teacher and educator. The essential goal of their work is to popularize knowledge about the Polish language and to develop the skills of correct speaking and writing. The textbooks appeared after the January Uprising, between 1870 and 1889 in the area of three partitions. Cognitive values (e.g. knowledge, understanding) and pragmatic values (e.g. utility, practicality, work) are representative for them. The then educational programs under the influence of positivist ideas emphasized vocational training and the value of work. The process of teaching the Polish language is valued: the work of the teacher — educator and student, exercises, methods, textbooks, grammar, spelling, etc. The basis for formulated assessments or recommendations is the good of the child (mental development) and teacher (pedagogical success). Most often values are exposed in these passages, which perform the persuasive function (they express grades and cause a certain pressure on the reader).

Downloads

Download data is not yet available.

References

Bartmiński J., 1991, Projekt i założenia ogólne słownika aksjologicznego, w: J. Puzynina, J. Bartmiński (red.), „Język a Kultura”, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 197–209.
Google Scholar

Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. (red.), 1993, Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Borawski S., 2005, Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii, w: S. Borawski (red.), Rozprawy o historii języka polskiego, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 13–61.
Google Scholar

Chmielowski P., 1881, Poezja w wychowaniu, Wilno: Gebethner i Wolff, https://fbc.pionier.net.pl/details/nnsrTRh (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Cybulski M., 2003, Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Estreicher K., 1874, Lercel Władysław, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 2, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 578, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=1398&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1876, Olpiński Filip, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 3, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 293, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=5085&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1878a, Radońska Teofila, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 4, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 12, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=7756&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1878b, Skrzypiński Piotr, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 4, Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, s. 273, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=10117&offset=0&index=4 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1961, Boczyliński Ignacy, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 404, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=78434&offset=0&index=1 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1979, Jeske Agust, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 12, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 404–410, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=72873&fileId=0406 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Estreicher K., 1987, Kamocka Józefa, w: K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, t. 14, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 76–80, https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/indeks/wpis/?id=40537&offset=0&index=2 (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Ingarden R., 1970, Czego nie wiemy o wartościach, w: R. Ingarden (red.), Studia z estetyki, t. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 220–257.
Google Scholar

Jurewicz-Nowak M., 2019, Kryterium estetyczne jako wyznacznik kształtowania wzorów językowych zachowań w „Teoryjej stylu polskiego” Józefy Kamockiej (XIX w.), w: M. Kaczor, M. Steciąg (red.), Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2018: Estetyka językowa w komunikowaniu, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 125–136.
Google Scholar

Klemensiewicz Z., 2002, Historia języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Laskowska E., 1992, Wartościowanie w języku potocznym, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Google Scholar

Lesiakowski A.P., 2014, „Gramatyka języka polskiego większa” Antoniego Małeckiego na tle dziewiętnastowiecznych podręczników gramatycznych i ówczesnej polszczyzny, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Google Scholar

Lewińska A., 2012, Ojców mowę znać należy. Język elementarzy polskich wydawanych na Pomorzu Gdańskim w latach 1840–1920 jako narzędzie kształcenia i wychowania, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
Google Scholar

Mayenowa M.R., 1986, Józef Mroziński. Dzieła wszystkie, t. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Mucha D., 2012, Poglądy pedagogiczne pozytywistów na wychowanie młodego pokolenia, „Kultura i Wychowanie” 3, s. 30–41, http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Kultura_i_Wychowanie/Kultura_i_Wychowanie-r2012-t3/Kultura_i_Wychowanie-r2012-t3-s30-47/Kultura_i_Wychowanie-r2012-t3-s30-47.pdf (dostęp: 31.01.2019).
Google Scholar

Orczyk A., 2008, Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ŻAK.
Google Scholar

Puzynina J., 1984, Problemy aksjologiczne w językoznawstwie, „Poradnik Językowy”, z. 9–10, s. 539–556.
Google Scholar

Puzynina J., 1989, Jak pracować nad językiem wartości, w: J. Bartmiński, J. Puzynina (red.), „Język a Kultura”, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 130–136.
Google Scholar

Puzynina J., 1992, Język wartości, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Rybicka-Nowacka H., 1990, Dziewiętnastowieczni pionierzy językoznawstwa polskiego, w: M. Basaj, S. Urbańczyk (red.), Slawistyka na przełomie XIX i XX wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 19–33.
Google Scholar

Skarżyński M., 2001, W kręgu gramatyk polskich XIX i XX wieku, Kraków: Historia Iagellonica.
Google Scholar

Skulski R., 1936, Boczyliński Ignacy, w: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, s. 179.
Google Scholar

Tatarkiewicz T., 1978, Pargea, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Urbańczyk S., 1968, Językoznawstwo polskie pierwszej poł. XIX wieku, w: S. Urbańczyk (red.), Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 370–412.
Google Scholar

Urbańczyk S., 1993, Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kraków: Secesja.
Google Scholar

Wawrzykowska-Wierciochowa D., 1964–1965, Kamocka Józefa, w: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 11, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 584–585.
Google Scholar

Wroczyński R., 1996, Dzieje oświaty polskiej, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo ŻAK.
Google Scholar

Zagórski Z., 1981, Studia nad rozwojem językoznawstwa polskiego od końca XVIII wieku do roku 1918 (ze szczególnym uwzględnieniem Wielopolski), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Zgółka T., 1988, Język wśród wartości, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Google Scholar

Published

2020-12-02

How to Cite

Jurewicz-Nowak, M. (2020). The axiological basis of the sender’s language behaviour in the preface to the work popularizing knowledge about the Polish language in the XIX century. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 54, 135–149. https://doi.org/10.18778/0208-6077.54.10

Issue

Section

Articles