Destrukcyjna siła języka oprawców i potęga mowy ojczystej ofiar — esej o różnych obliczach języka jako wartości w kontekście totalitaryzmu sowieckiego

Jarosław Pacuła

doi:10.18778/0208-6077.58.2.25

Authors

Jarosław Pacuła Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0002-9972-7925

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.58.2.25

Keywords:

axiolinguistics, history of language, language as value, Soviet totalitarianism

Abstract

The article presents several different ways of thinking about language as a value (or rather: perceiving the value of language) by participants in the same historical events: by the creators of the Soviet ideology, by the supporters and implementers of the ideology and by the victims of the ideology. Extreme situations, which undoubtedly include forced exile, resettlement, imprisonment and the system of penal labour and katorga labor in the Soviet Union, reveal at least several different and often contradictory images of language as a value and of the value of language, depending on the perspective taken on it and on seeing in it the potential necessary to realise certain own goals. The article points to the value of language, which lies in the fact that it can simultaneously serve as a tool for ideologising and enslaving, but also as a means of ensuring that the victims of ideology and enslavement retain their identity and dignity. The author’s intention is that this study should serve as a pretext for further detailed considerations, as it only defines the directions of the needed discussion and exposes the need for in-depth scientific reflection on the outlined problems.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Alighieri D., 1909, Boska komedja, przeł. E. Porębowicz, Warszawa: nakład Gebethnera i Wolffa.
Google Scholar

Applebaum A., 2010, Gułag, tłum. J. Urbański, Warszawa: Świat Książki.
Google Scholar

Broński M., 1979, Totalitarny język komunizmu, „Kultura”, z. 12, s. 98–99.
Google Scholar

Dowgiałło M., 1990, Żyć nie dali i umrzeć nie dali, w: J. Przewłocki (opr.), Wspomnienia Sybiraków. Tom 3: „Maskwa sliozam nie wierit”, Warszawa: Wydawnictwo PoMOST, s. 66–112.
Google Scholar

Довлатов С.Д., 1982, Зона. Записки надзирателя, Анн-Ар́ бор: Эрмитаж [Dowłatow S.D., 1982, Zona. Zapiski nadziratiela, Ann-Arbor: Ermitaż].
Google Scholar

Gadamer H.G., 1976, Człowiek i język, przeł. K. Michalski, „Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 6, s. 9–10, 20–21.
Google Scholar

Glijer L., 2005, Stepy Kazachstanu, Warszawa: Fundacja „Moje Wojenne Dzieciństwo”, http://www.mojewojennedziecinstwo.pl/pdf/15_glijer_stepy.pdf (dostęp: 12.02.2024).
Google Scholar

Głowiński M., 1991, Nowomowa po polsku, Warszawa: PEN.
Google Scholar

Grubiński W., 1990, Między młotem a sierpem, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Herling-Grudziński G., 1985, Inny świat. Zapiski sowieckie, Paryż: Instytut Literacki, http://www.echo.msk.ru/programs/staliname/622116-echo/ (dostęp: 12.01.2024).
Google Scholar

Klemperer V., 1983, LTI. Notatnik filologa, tłum. J. Zychowicz, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Krakowiak K., 2012, Dar języka. Podręcznik metodyki wychowania językowego dzieci i młodzieży z uszkodzonymi narządami słuchu, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Kraśniewska W. (Skarga B.), 1985, Po wyzwoleniu… 1944–1956, Paryż: Instytut Literacki.
Google Scholar

Krawczyński W., 2009, Przez tundrę i tajgę po sowieckich łagrach, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar

Lenin W.I., 1987a, Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, w: W. Lenin, Dzieła wszystkie, t. XXVII: Sierpień 1915 — czerwiec 1916, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 241–301.
Google Scholar

Lenin W.I., 1987b, O prawie narodów do samookreślenia, w: W. Lenin, Dzieła wszystkie, t. XXV: Marzec — lipiec 1914, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 285–399.
Google Scholar

Lipińska G., 1988, Jeśli zapomnę o nich…, Warszawa: Editions Spotkania.
Google Scholar

Łuczaj A., 1980, Zniewolony język, „Kultura”, z. 12, s. 100–106.
Google Scholar

Nowak P., Zimny R., 2001, Józefa Stalina poglądy na temat języka i językoznawstwa, w: Ł.M. Szewczyk, M. Czachorowska (red.), Język polski w rozwoju, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, s. 123–132.
Google Scholar

Obertyńska B., 2005, W domu niewoli, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Obremski K., 2002, Wielki Językoznawca — „pokora w parze z majestatem” i scholastyka, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 226–234.
Google Scholar

Ożóg K., 2015, Kilka uwag o wartości języka, „Kwartalnik Edukacyjny”, nr 2, s. 3–13.
Google Scholar

Pacuła J., 2007, Faktograficzna wartość słownictwa więźniów oświęcimskich, „Prace Filologiczne”, t. 53, s. 427–436.
Google Scholar

Pacuła J., 2012, Pamięć — zjawisko (nie)werbalne. Język wobec kwestii Zagłady, w: A.P. Bieś SJ, M. Chrost, B. Topij-Stempińska (red.), Pamięć. Historia. Polityka, Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM, s. 407–417.
Google Scholar

Pacuła J., 2018, „Sentencje niewinne” przekute w bolesne hasła. O proweniencji, przeobrażeniach i powinowactwie kilku sloganów funkcjonujących w totalitaryzmach XX-wiecznych, w: T. Bielak, K. Borkowska (red.), Sieć znaczeń. Komunikacja ikoniczna i językowa, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, s. 36–50.
Google Scholar

Pacuła J., 2019a, Polszczyzna w GUŁagu. Leksyka, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej.
Google Scholar

Pacuła J., 2019b, Słowa z „domu niewoli”. Leksyka łagrowo-zesłańcza we wspomnieniach Beaty Obertyńskiej, „Prace Językoznawcze”, t. 21, nr 4, s. 177–194, https://doi.org/10.31648/pj.4694
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31648/pj.4694

Peisert M., 2004, Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Puzynina J., Zdunkiewicz D., 1992, Co język mówi o wartościach współczesnych Polaków?, „Ethos”, R. 5, nr 2/3, s. 215–227.
Google Scholar

Sołżenicyn A., 2010, Archipelag GUŁag. 1918–1956, t. II, tłum. J. Pomianowski, Poznań: Rebis.
Google Scholar

Stalin J.W., 1950a, Marksizm a zagadnienia językoznawstwa, Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Stalin J.W., 1950b, Przyczynek do niektórych zagadnień językoznawstwa, „Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”, nr 41/2, s. 302–307.
Google Scholar

Stalin J.W., 1951, Dzieła, t. IX, Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Stalin J.W., 1959, Dzieła, t. VII, Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Szałamow W., 1991, Czerwony krzyż, w: W. Szałamow, Opowiadania kołymskie. Tom 1: Pierwsza śmierć, tłum. J. Baczyński, Gdańsk: Wydawnictwo „Atekst”, s. 190–192.
Google Scholar

Tołczyk D., 2009, GUŁAG w oczach Zachodu, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar

Wesołowska D., 1996, Słowa z piekieł rodem. Lagerszpracha, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar

Winogradow W., 1951, Praca J. Stalina „Marksizm a zagadnienia językoznawstwa” a rozwój radzieckiej nauki o języku, „Myśl Współczesna. Czasopismo naukowe”, nr 8, s. 15–37.
Google Scholar