Słownictwo uczniów szkół galicyjskich z przełomu XIX i XX wieku (na tle ówczesnych gwar uczniowskich z innych regionów)

Jarosław Pacuła

doi:10.18778/0208-6077.57.04

Autor

Jarosław Pacuła Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0002-9972-7925

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.04

Słowa kluczowe:

językoznawstwo diachroniczne, historia socjolektów, socjolekt uczniowski, słownictwo, XIX wiek, Galicja

Abstrakt

Przedmiotem opisu uczyniono historyczny socjolekt uczniowski z terenów dawnej Galicji, przedstawiając go na tle gwary uczniowskiej funkcjonującej w innych regionach. Podstawą ekscerpcji materiału stały się następujące teksty przedstawiające stan gwary uczniowskiej z XIX wieku: Henryka Ułaszyna Przyczynki leksykalne. Tom 2. Trzy gwary uczniowskie: wielkopolska, królewiacka, galicyjska oraz Franciszka Magiery Gwara uczniowska krakowska. Zgromadzony materiał leksykalny przedstawiono w podziale na kategorie tematyczne, a także omówiono go pod względem technik nominacyjnych. Ponadto zasób słownictwa galicyjskiego skonfrontowano z notacjami dotyczącymi innych regionów (Królestwa Kongresowego i Wielkopolski), wskazując w ten sposób na istnienie słownictwa o charakterze ponadlokalnym. W tym celu sięgnięto do opracowań rejestrujących słownictwo uczniów z tzw. Kongresówki i Wielkopolski: wspomnianego już tekstu Ułaszyna, pracy Ignacego Wolanowskiego Gwara uczniów lubelskich z lat 1875–1885 oraz opatrzonego inicjałami „J.K.” artykuliku Przyczynek do gwary uczniowskiej z Warszawy. Autor przedstawił również zagadnienie zmienności i trwałości słownictwa uczniowskiego, konfrontując zgromadzony materiał z notacjami występującymi w opracowaniach z okresu międzywojennego: Ignacego Schreibera O gwarze uczniowskiej, Franciszka Gucwy Gwara uczniowska w Lublinie oraz Edwarda Klicha, Piotra Ciuły i Włodzimierza Czarneckiego Przyczynki do gwary uczniowskiej w Poznaniu i Trzemesznie.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Buttler D., 1978, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Czarnecka K., 1991, Przymus i ograniczenia społeczne w użyciu języka uczniowskiego, w: J. Porayski-Pomsta (red.), Zagadnienia komunikacji językowej dzieci i młodzieży, Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa”, s. 115–120.
Google Scholar

Czarnecka K., 2000, Uczniowska odmiana współczesnej polszczyzny w świadomości jej użytkowników, Poznań: Wydawnictwo WiS.
Google Scholar

Grabias S., 2003, Język w zachowaniach społecznych, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Jakubiak K., Nawrot-Borowska M., 2020, Nauczanie domowe na ziemiach polskich doby zaborów – refleksja pedagogiczna i praktyka edukacyjna, w: M.A. Paszkowicz, K. Kochan (red.), Polityka społeczna w kontekście wychowania, edukacji i rynku pracy, Zielona Góra: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, s. 73–92.
Google Scholar

Kołodziejek E., 2003, Metafory socjolektalne, „Studia Językoznawcze” 2, s. 147–155.
Google Scholar

Nawrot-Borowska M., 2019, Korepetytor w nauczaniu domowym na ziemiach polskich doby zaborów, „Biuletyn Historii Wychowania” 25, s. 83–101.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/bhw.2009.25.6

Ochmann D., 2019, Dziedzictwo zaborów czy uczniowska inwencja? Słownictwo uczniów z perspektywy stu lat, w: R. Przybylska, B. Batko-Tokarz, S. Przęczek-Kisielak (red.), Niepodległa wobec języka polskiego, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 263–273.
Google Scholar

Pachowicz M., 2013, Leksyka socjolektalna w wybranych słownikach gwary uczniowskiej i studenckiej (XX i XXI w.), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 59, s. 189–197.
Google Scholar

Pachowicz M., 2016, (Nie)dosłowność w gwarze uczniowskiej jako językowa kreacja rzeczywistości, w: M. Odelski, A. Knapik, P. Chruszczewski, W. Chłopicki (red.), Język a Komunikacja. Tom 37: Niedosłowność w języku, Kraków: Tertium, s. 299–319.
Google Scholar

Pacuła J., 2021, „Buchnąć z futrówy”, „odpypić z ponsy”, czyli o słownictwie dotyczącym ściągania w gwarze uczniowskiej z przełomu XIX i XX wieku, „Świat Słowo” 2, s. 217–228.
Google Scholar

Pacuła J., 2022a, Gwara uczniowska z przełomu XIX i XX wieku. Ciągłość i zmiana, w: A. Paluszak-Bronka (red.), Język polski dawniej i dziś, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, s. 171–188.
Google Scholar

Pacuła J., 2022b, Z historii socjolektu szkolnego – słownictwo dotyczące karania uczniów, „Świat i Słowo” 2 (39), s. 231–248.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.53052/17313317.2022.47

Trzebiatowski K., 1969, Problem powszechności nauczania w Polsce w latach 1918–1931, „Rozprawy z dziejów oświaty” 12, s. 49–87.
Google Scholar

Wieczorkiewicz B., 1932, O polski słownik gwary szkolnej, „Polonista” II, 4, s. 142–144.
Google Scholar

Wilkoń A., 2000, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Wojtczuk K., 1998, Miejsce szkoły w pejzażu socjolingwistycznym miasta, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 37, s. 83–89.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.37.10

Zgółkowa H., 1994, Grypsera w szkole. Przenikanie słownictwa środowisk przestępczych do żargonu uczniowskiego, w: H. Zgółkowa (red.), Słowa służebne. Prace ofiarowane Profesor Monice Gruchmanowej na 70-lecie Jej urodzin, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, s. 41–47.
Google Scholar

Zgółkowa H., 2012, Gwara uczniowska (szkolna) w poszukiwaniu inspiracji, w: A. Markowski, R. Pawelec (red.), Oblicza polszczyzny, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, s. 82–90.
Google Scholar

Zgółkowa H., Czarnecka K., 1991, Słownik gwary uczniowskiej, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW.
Google Scholar