Destrukcyjna siła języka oprawców i potęga mowy ojczystej ofiar — esej o różnych obliczach języka jako wartości w kontekście totalitaryzmu sowieckiego
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6077.58.2.25Słowa kluczowe:
aksjolingwistyka, historia języka, język jako wartość, totalitaryzm sowieckiAbstrakt
W artykule przedstawiono kilka różnych sposobów myślenia o języku jako wartości (a w zasadzie: postrzegania wartości języka) przez uczestników tych samych wydarzeń historycznych: twórców ideologii sowieckiej, jej zwolenników i realizatorów oraz ofiary tej ideologii. Sytuacje ekstremalne, do których niewątpliwie należą sytuacje przymusowego zesłania, przesiedlenia, robót i uwięzienia, odkrywają co najmniej kilka odmiennych i nierzadko sprzecznych ze sobą obrazów języka jako wartości i wartości języka, zależnych od przyjmowanej perspektywy patrzenia na niego i dostrzegania w nim potencjału niezbędnego do realizacji określonych, własnych celów. Dlatego też w tekście wskazano na wartość języka tkwiącą w tym, że zarazem może stanowić on narzędzie służące ideologizowaniu i zniewalaniu, ale także być środkiem zapewniającym ofiarom ideologii i zniewolenia zachowanie ich tożsamości i godności. W założeniu autora opracowanie ma stanowić pretekst do dalszych, szczegółowych rozważań, bowiem jedynie określa kierunki potrzebnej dyskusji i eksponuje potrzebę dalszej, pogłębionej refleksji naukowej nad zarysowanymi problemami.
Pobrania
Bibliografia
Alighieri D., 1909, Boska komedja, przeł. E. Porębowicz, Warszawa: nakład Gebethnera i Wolffa.
Google Scholar
Applebaum A., 2010, Gułag, tłum. J. Urbański, Warszawa: Świat Książki.
Google Scholar
Broński M., 1979, Totalitarny język komunizmu, „Kultura”, z. 12, s. 98–99.
Google Scholar
Dowgiałło M., 1990, Żyć nie dali i umrzeć nie dali, w: J. Przewłocki (opr.), Wspomnienia Sybiraków. Tom 3: „Maskwa sliozam nie wierit”, Warszawa: Wydawnictwo PoMOST, s. 66–112.
Google Scholar
Довлатов С.Д., 1982, Зона. Записки надзирателя, Анн-Ар́ бор: Эрмитаж [Dowłatow S.D., 1982, Zona. Zapiski nadziratiela, Ann-Arbor: Ermitaż].
Google Scholar
Gadamer H.G., 1976, Człowiek i język, przeł. K. Michalski, „Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 6, s. 9–10, 20–21.
Google Scholar
Glijer L., 2005, Stepy Kazachstanu, Warszawa: Fundacja „Moje Wojenne Dzieciństwo”, http://www.mojewojennedziecinstwo.pl/pdf/15_glijer_stepy.pdf (dostęp: 12.02.2024).
Google Scholar
Głowiński M., 1991, Nowomowa po polsku, Warszawa: PEN.
Google Scholar
Grubiński W., 1990, Między młotem a sierpem, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Herling-Grudziński G., 1985, Inny świat. Zapiski sowieckie, Paryż: Instytut Literacki, http://www.echo.msk.ru/programs/staliname/622116-echo/ (dostęp: 12.01.2024).
Google Scholar
Klemperer V., 1983, LTI. Notatnik filologa, tłum. J. Zychowicz, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Krakowiak K., 2012, Dar języka. Podręcznik metodyki wychowania językowego dzieci i młodzieży z uszkodzonymi narządami słuchu, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar
Kraśniewska W. (Skarga B.), 1985, Po wyzwoleniu… 1944–1956, Paryż: Instytut Literacki.
Google Scholar
Krawczyński W., 2009, Przez tundrę i tajgę po sowieckich łagrach, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Lenin W.I., 1987a, Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, w: W. Lenin, Dzieła wszystkie, t. XXVII: Sierpień 1915 — czerwiec 1916, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 241–301.
Google Scholar
Lenin W.I., 1987b, O prawie narodów do samookreślenia, w: W. Lenin, Dzieła wszystkie, t. XXV: Marzec — lipiec 1914, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 285–399.
Google Scholar
Lipińska G., 1988, Jeśli zapomnę o nich…, Warszawa: Editions Spotkania.
Google Scholar
Łuczaj A., 1980, Zniewolony język, „Kultura”, z. 12, s. 100–106.
Google Scholar
Nowak P., Zimny R., 2001, Józefa Stalina poglądy na temat języka i językoznawstwa, w: Ł.M. Szewczyk, M. Czachorowska (red.), Język polski w rozwoju, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, s. 123–132.
Google Scholar
Obertyńska B., 2005, W domu niewoli, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Obremski K., 2002, Wielki Językoznawca — „pokora w parze z majestatem” i scholastyka, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 226–234.
Google Scholar
Ożóg K., 2015, Kilka uwag o wartości języka, „Kwartalnik Edukacyjny”, nr 2, s. 3–13.
Google Scholar
Pacuła J., 2007, Faktograficzna wartość słownictwa więźniów oświęcimskich, „Prace Filologiczne”, t. 53, s. 427–436.
Google Scholar
Pacuła J., 2012, Pamięć — zjawisko (nie)werbalne. Język wobec kwestii Zagłady, w: A.P. Bieś SJ, M. Chrost, B. Topij-Stempińska (red.), Pamięć. Historia. Polityka, Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM, s. 407–417.
Google Scholar
Pacuła J., 2018, „Sentencje niewinne” przekute w bolesne hasła. O proweniencji, przeobrażeniach i powinowactwie kilku sloganów funkcjonujących w totalitaryzmach XX-wiecznych, w: T. Bielak, K. Borkowska (red.), Sieć znaczeń. Komunikacja ikoniczna i językowa, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, s. 36–50.
Google Scholar
Pacuła J., 2019a, Polszczyzna w GUŁagu. Leksyka, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej.
Google Scholar
Pacuła J., 2019b, Słowa z „domu niewoli”. Leksyka łagrowo-zesłańcza we wspomnieniach Beaty Obertyńskiej, „Prace Językoznawcze”, t. 21, nr 4, s. 177–194, https://doi.org/10.31648/pj.4694
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.31648/pj.4694
Peisert M., 2004, Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar
Puzynina J., Zdunkiewicz D., 1992, Co język mówi o wartościach współczesnych Polaków?, „Ethos”, R. 5, nr 2/3, s. 215–227.
Google Scholar
Sołżenicyn A., 2010, Archipelag GUŁag. 1918–1956, t. II, tłum. J. Pomianowski, Poznań: Rebis.
Google Scholar
Stalin J.W., 1950a, Marksizm a zagadnienia językoznawstwa, Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar
Stalin J.W., 1950b, Przyczynek do niektórych zagadnień językoznawstwa, „Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”, nr 41/2, s. 302–307.
Google Scholar
Stalin J.W., 1951, Dzieła, t. IX, Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar
Stalin J.W., 1959, Dzieła, t. VII, Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar
Szałamow W., 1991, Czerwony krzyż, w: W. Szałamow, Opowiadania kołymskie. Tom 1: Pierwsza śmierć, tłum. J. Baczyński, Gdańsk: Wydawnictwo „Atekst”, s. 190–192.
Google Scholar
Tołczyk D., 2009, GUŁAG w oczach Zachodu, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar
Wesołowska D., 1996, Słowa z piekieł rodem. Lagerszpracha, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
Winogradow W., 1951, Praca J. Stalina „Marksizm a zagadnienia językoznawstwa” a rozwój radzieckiej nauki o języku, „Myśl Współczesna. Czasopismo naukowe”, nr 8, s. 15–37.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.