Wzorzec listu jako narzędzie edukacji i wychowania dzieci i młodzieży w XIX wieku (na podstawie listownika Józefa Chociszewskiego)

Izabela Kępka; Lucyna Warda-Radys

doi:10.18778/0208-6077.54.07

Autor

Izabela Kępka Uniwersytet Gdański https://orcid.org/0000-0001-5779-2617
Lucyna Warda-Radys Uniwersytet Gdański https://orcid.org/0000-0002-0299-3611

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.54.07

Słowa kluczowe:

wzorzec listu, styl, wartości, genologia

Abstrakt

W artykule poddano analizie XIX-wieczny zbiór wzorów listów przygotowany przez Józefa Chociszewskiego dla dzieci i młodzieży: Listownik dla młodzieży zawierający wzory listów z dodatkiem powinszowań, łamigłówek, wierszyków, powiastek i nauki grzeczności dla młodzieży (Bytom 1900). Przyjrzano się zamieszczonym w tej publikacji tekstom listów pod kątem wykorzystania przez autora ich cech gatunkowych (na płaszczyźnie strukturalnej, pragmatycznej, poznawczej i stylistycznej) dla edukacji młodzieży. Listownik Chociszewskiego to nie tylko zbiór przykładów korespondencji dziecięco-młodzieżowej, ale przede wszystkim narzędzie służące różnym aspektom edukacji i wychowania młodych Polaków w czasie zaborów. Autor starał się rozwijać u swoich czytelników ogólną kompetencję językową i zachęcić do używania języka polskiego, przedstawiając bardzo bogaty wybór leksyki, formuł i środków stylistycznych do odtwarzania w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Uczył ich przy tym językowego savoir-vivre’u. Wyraźny cel edukacyjno-wychowawczy miały także: dobór treści listów fikcyjnych i wybór autorów listów autentycznych oraz przedstawiony w nich bogaty system wartości charakterystycznych dla polskiej katolickiej rodziny. Chociszewski dążył w ten sposób do ukazania w listowniku polskiej kultury i do kształtowania polskiej świadomości narodowej.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Błażewicz E., 1981, Podręczniki pisania listów w Polce XIX wieku jako źródło historyczne, „Studia Źródłoznawcze. Commentationes” 26, s. 175–182.
Google Scholar

Ihnatowicz E., 1992, Listy autorów listowników drugiej połowy XIX wieku, „Przegląd Humanistyczny” 6, s. 175–182.
Google Scholar

Jakubiak K., Nawrot-Borowska M., 2016, Rodzina polska w XIX wieku jako środowisko wychowawcze i jej funkcja edukacyjna, „Studia Paedagogica Ignatiana. Rocznik Wydziału Pedagogicznego Akademii Ignatianum w Krakowie” 19 (2), s. 15–46. http://dx.doi.org/10.12775/SPI.2016.2.001
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.12775/SPI.2016.2.001

Janiak-Jasińska A., 2000, Wyznaczniki sztuki epistolograficznej w świetle listowników z 2 połowy XIX wieku, w: J. Sztachelska, E. Dąbrowicz (red.), Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 255–263.
Google Scholar

Królikowski J.F., 1826, Proste zasady stylu polskiego, rozmaitymi postrzeżeniami względem języka, dla użytku jasno, zwięźle, poprawnie, gładko i szczerze po polsku pisać chcących, praktycznie w przykładach okazane, a wzorami rozmaitego toku i sposobu pisania, nauką o listach, wykładem pewnej liczby synonimów i kilku rozprawkami o języku tudzież wyjaśnieniami pisowni dopełnione, Poznań: Król. Nadworna Drukarnia W. Deckera i Spółki, J.A. Munk.
Google Scholar

Książek E., 2008, Tekst epistolarny w świetle etykiety językowej, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Google Scholar

Lewińska A., 2012, Ojców mowę znać należy. Język elementarzy polskich wydawanych na Pomorzu Gdańskim w latach 1840–1920 jako narzędzie kształcenia i wychowania, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
Google Scholar

Matuszewska P., 1979, Drukowane zbiory listów w Polsce XVIII wieku, „Pamiętnik Literacki” 70, z. 4, s. 3–22.
Google Scholar

Matuszewska P., 1982, Listowniki polskie: stan i perspektywy badań, „Pamiętnik Literacki” 73, z. 3/4, s. 41–53.
Google Scholar

Miozga E., 2000, Osiemnastowieczne listowniki. Teoria i praktyka, Katowice: Biblioteka Śląska.
Google Scholar

Mroczek K., 1978, Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą, „Pamiętnik Literacki” 69, z. 2, s. 127–148.
Google Scholar

Post M., 2001, Efekty i akty perlokucyjne, w: W. Kubiński, D. Stanulewicz (red.), Językoznawstwo kognitywne II. Zjawiska pragmatyczne, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 135–147.
Google Scholar

Puzynina J., 1991, Jak pracować nad językiem wartości, w: J. Bartmiński, J. Puzynina (red.), Język a Kultura, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 129–137.
Google Scholar

Searle J.R, 1969, Speech Acts, Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139173438

Searle J.R., 1980, Czym jest akt mowy?, tłum. H. Buczyńska-Garewicz, „Pamiętnik Literacki” 71, z. 2, s. 241–248.
Google Scholar

Skwarczyńska S., 1937, Teoria listu, Lwów: nakładem Towarzystwa Naukowego.
Google Scholar

Sławiński J. (red.), 1988, Słownik terminów literackich, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Sobkowiak W., 1937, Józef Chociszewski (1837–1914), Gniezno: [s.n.], http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F7505%2Fdirectory.djvu (dostęp: 15.03.2018).
Google Scholar

Socha I., 2001, „Przykładne, użyteczne i zabawne”. O polskich książkach dla młodego odbiorcy na Śląsku w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Szafranalias-Szafrańska I., 2016, Książka użytkowa dla dzieci i młodzieży w drugiej połowie XIX w., „Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media” 4 (23), s. 11–41.
Google Scholar

Wieczorek U., 1999, Wartościowanie, perswazja, język, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Google Scholar

Winniczuk L., 1953, Epistolografia. Łacińskie podręczniki epistolograficzne w Polsce XV–XVI wieku, Warszawa: Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego.
Google Scholar

Wojtak M., 2004, Gatunki prasowe, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Wojtak M., 2014, Genologiczna analiza tekstu, „Prace Językoznawcze” 16, z. 3, s. 63–71.
Google Scholar