Problem zmiany językowej a normalizacja i kodyfikacja polszczyzny

Mirosława Siuciak

doi:10.18778/0208-6077.54.01

Autor

Mirosława Siuciak Uniwersytet Śląski https://orcid.org/0000-0001-9770-6605

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.54.01

Słowa kluczowe:

zmiana językowa, uzus, normalizacja, kodyfikacja

Abstrakt

Artykuł dotyczy relacji zachodzących między zmianami językowymi a procesami normalizacji i kodyfikacji. Normalizacja jest tutaj rozumiana jako proces naturalny, przebiegający na skutek przeobrażeń w uzusie, w którym jeden z rywalizujących wariantów językowych zdobywa przewagę i wypiera zazwyczaj wariant starszy. Natomiast kodyfikacja jest zjawiskiem zewnętrznym, sterowanym przez specjalistów — językoznawców, którzy arbitralnie wyznaczają obowiązującą w języku normę. Kodyfikacja przeprowadzana jest zazwyczaj w powiązaniu ze zmianami w uzusie, staje się wówczas potwierdzeniem procesu normalizacji. Zdarza się jednak, że językoznawcy preferują pewne formy wbrew powszechnym użyciom bądź też nie nadążają za zmianami, w związku z czym skodyfikowana norma wzorcowa w pewnych aspektach odbiega znacznie od uzusu.

W historii polszczyzny wyraźną cezurę stanowi XIX w. Przed tym okresem normalizacja przebiegała w sposób naturalny, bez ingerencji lingwistów, dlatego przeobrażenia systemu językowego były w tym czasie znaczące. Od XIX w. każda zmiana podlegała już ocenie specjalistów, w związku z czym pewne naturalne procesy językowe zostały wyhamowane. Na skutek rozwoju językoznawstwa i zwiększenia roli lingwistów w życiu społecznym w XX w. rola czynników kodyfikacyjnych znacznie wzrosła, chociaż wielu lingwistów przyjęło i zachowuje po dziś dzień postawę asekuracyjną wobec obserwowanych zmian.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Aitchison J., 2012, Language Change. Progress or Decay?, Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139151818

Bajerowa I., 1969, Strukturalna interpretacja historii języka, „Język Polski” 49, s. 81–103.
Google Scholar

Bajerowa I., 1977, Aktualne problemy polityki językowej, „Socjolingwistyka” 1, s. 4–18.
Google Scholar

Bajerowa I., 1993, Język ogólnopolski XX wieku, w: J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Współczesny język polski, Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, s. 27–52.
Google Scholar

Bajerowa I., 1998, Dwa spojrzenia na ewolucję języka ogólnopolskiego, „Prace Filologiczne” 43, s. 45–51.
Google Scholar

Bajerowa I., 2000, Tendencja do normalizacji jako główny czynnik rozwojowy polskiego języka ogólnego, w: K. Rymut, W. Rzepka (red.), Studia historycznojęzykowe III. Rozwój polskiego systemu językowego, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, s. 9–14.
Google Scholar

Bajerowa I., 2003, Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Borawski S., 2005, Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii, w: S. Borawski (red.), Rozprawy o historii języka polskiego, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 13–62.
Google Scholar

Hawrysz M., 2016, Kilka uwag o stylu XIX-wiecznych poradników językowych, w: J. Ignatowicz-Skowrońska, R. Sidorowicz (red.), Donum amicitiae. Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Ewie Kołodziejek, Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski, s. 61–72.
Google Scholar

Honowska M., 2000, Kłopoty z „rozwojem”, w: K. Rymut, W. Rzepka (red.), Studia historycznojęzykowe III. Rozwój polskiego systemu językowego, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, s. 15–19.
Google Scholar

Jodłowski S., 1979, Losy polskiej ortografii, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Klemensiewicz Z., 1949, [rec.], Słoński S., Słownik polskich błędów językowych, Warszawa 1947, „Język Polski” 29, s. 173–182.
Google Scholar

Kryński A., 1920, Jak nie należy mówić i pisać po polsku, Warszawa: Druk Straszewiczów.
Google Scholar

Nitsch K., Rozwadowski J., 1920, Liberum veto choćby w ortografii, „Język Polski” 3, s. 81–86.
Google Scholar

Pastuch M., Siuciak M., 2014, Współczesne zmiany rekcji czasowników jako przejaw stałej tendencji w dziejach polszczyzny (na przykładzie dopełniacza i biernika), „Forum Lingwistyczne” 1, s. 77–87.
Google Scholar

Przyklenk J., 2018, Pytając o zmianę językową. Językoznawstwo historyczne a socjolingwistyka, w: M. Pastuch, M. Siuciak (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 44–54.
Google Scholar

Siuciak M., 2008, Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Siuciak M., 2011, Wpływ oddziaływań kodyfikacyjnych na przebieg procesów językowych, w: S. Borawski, M. Hawrysz (red.), Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2010, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 147–164.
Google Scholar

Siuciak M., 2017, Wykorzystanie metod i wyników badań historycznojęzykowych w ustalaniu współczesnej normy językowej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 73, s. 131–142.
Google Scholar

Słoński S., 1947, Słownik polskich błędów językowych, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Szober S., 1938, Słownik ortoepiczny: jak mówić i pisać po polsku, Warszawa: M. Arct.
Google Scholar

Wilkoń A., 2010, Trwanie a zmiana w języku, „LingVaria” 5, nr 2, s. 69–74.
Google Scholar