Rodzaj gramatyczny w nauczaniu polszczyzny Ukraińców: perspektywa z „wewnątrz” oraz z „zewnątrz” systemu języka polskiego

Ałła Krawczuk

doi:10.18778/0860-6587.27.07

Autor

Ałła Krawczuk Narodowy Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki, Katedra Filologii Polskiej, ul. Uniwersytecka 1, 79000 Lwów, Ukraina https://orcid.org/0000-0003-4087-3562

DOI:

https://doi.org/10.18778/0860-6587.27.07

Słowa kluczowe:

rodzaj gramatyczny, błąd językowy, język polski, głottodydaktyka, polszczyzna osób z pierwszym językiem ukraińskim

Abstrakt

Artykuł przedstawia – na tle literatury przedmiotu – wybrane zagadnienia związane z nauczaniem kategorii polskiego rodzaju gramatycznego w środowisku ukraińskojęzycznym. Nowością w analizach jest chęć konsekwentnego dostrzegania dwu możliwości kwalifikacji i oceny niektórych błędów rodzaju: z „wewnętrznej” perspektywy systemu języka polskiego, ale też z perspektywy „zewnętrznej” – języka pierwszego osoby popełniającej błąd i pragmatycznego kontekstu wypowiedzi. Uwzględnienie stanowiska drugiego, częściowo psycholingwistycznego, daje możliwość rozważenia dopuszczenia: a) niektórych alternatywnych do istniejących rozwiązań w typologiach błędów w polszczyźnie Ukraińców i innych osób ze Wschodu, b) zróżnicowanej oceny błędów w zakresie rodzaju, popełnianych w zależności od wpływu czynników takich jak brak kompetencji oraz innych, psychofizycznych. Zwraca się też uwagę na potrzebę nauczania polonistów zagranicznych w sposób umożliwiający skuteczne zastosowanie przez nich teorii rodzaju w praktyce językowej oraz przyszłej działalności glottodydaktycznej.

Bibliografia

Arabski J., 2008, Błąd językowy w badaniach nad przyswajaniem języka obcego, w: M. Kita, współudział: M. Czempka-Wiewióra, M. Ślawska (red.), Błąd językowy w perspektywie komunikacyjnej, Katowice, s. 63–71.
Google Scholar

Arhangel´skaâ Т., 2014, Simmetriâ i assimmetriâ grammatičeskoj kategorii roda i semantičeskoj kategorii pola v slavânskih âzykah, Olomouc.
Google Scholar

Bańko M., 2001, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.
Google Scholar

Cienkowski W., 1980, Błędy w języku ojczystym a błędy w języku obcym. Terminologia i problematyka, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 442–447.
Google Scholar

Dalewska-Greń H., 1991, Selektywna kategoria rodzaju w języku polskim i serbsko-chorwackim (analiza konfrontatywna), Warszawa.
Google Scholar

Dąbrowska A., 2004, Najczęstsze błędy popełniane przez cudzoziemców uczących się języka polskiego jako obcego, w: A. Seretny, W. Martyniuk, E. Lipińska (red.), Opisywanie, rozwijanie i testowanie znajomości języka polskiego jako obcego, Kraków, s. 105–136.
Google Scholar

Dąbrowska A., Dobesz U., Pasieka M., 2010, Co warto wiedzieć. Poradnik metodyczny dla nauczycieli języka polskiego jako obcego na Wschodzie, Warszawa.
Google Scholar

Dąbrowska A., Pasieka M., 2014, Badania błędów cudzoziemców prowadzone w Szkole Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców UWr, w: A. Dąbrowska, U. Dobesz (red.), 40 lat wrocławskiej glottodydaktyki polonistycznej. Teoria i praktyka, Wrocław, s. 331–342.
Google Scholar

Dąbrowska A., Pasieka M., 2015, Teorie, klasyfikacje oraz problemy badania i oceny błędów glottodydaktycznych, „Acta Universitatis Lodziensis, Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 22, G. Zarzycka (red.), s. 21–47, http://dx.doi.org/10.18778/0860-6587.22.02
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0860-6587.22.02

Dubisz S., 2014, Językoznawcze studia polonistyczne (pisma wybrane, uzupełnione, zmienione), t 2: Polonia i jej język, Warszawa.
Google Scholar

Foland-Kugler M., 1998, Uczymy polskiego na Wschodzie, Warszawa.
Google Scholar

Górska A., 2015, Błędy studentów z Ukrainy – zapobieganie i eliminacja w grupach o zróżnicowanych możliwościach (na podstawie doświadczeń Centrum Partnerstwa Wschodniego Uniwersytetu Opolskiego), „Acta Universitatis Lodziensis, Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 22, G. Zarzycka (red.), s. 357–370, http://dx.doi.org/10.18778/0860-6587.22.24
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0860-6587.22.24

Grucza F., 1978, Ogólne zagadnienia lapsologii, w: F. Grucza (red.), Z problematyki błędów obcojęzycznych, Warszawa, s. 9–59.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H. (red.), 1999, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa.
Google Scholar

Inny słownik języka polskiego, 2000, red. M. Bańko, t. 1–2, Warszawa.
Google Scholar

Izdebska-Długosz D., 2015, „Szwejcarzy i Kanarzy” – o trudnościach w zastosowaniu rodzaju męskoosobowego u studentów ukraińskojęzycznych, w: M. Gaze, P. Góralczyk-Mowczan (red.), Bogactwo językowe i kulturowe Europy w oczach Polaków i cudzoziemców 3, Łódź, s. 66–76.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/8088-034-4.07

Izdebska-Długosz D., 2016a „Czyje są te syny?” czyli o błędach w rodzaju męskoosobowym popełnianych przez studentów ukraińskojęzycznych, w: A. Kwiatkowska, A. Roter-Bourkane (red.), Horyzonty nauczania języka polskiego jako obcego, Poznań, s. 43–57, [e-book], http://schoolpl.amu.edu.pl/upload/articles/galeria/ebooki/Horyzonty_nauczania.pdf [30.05.2020].
Google Scholar

Izdebska-Długosz D., 2016b, O błędach rodzaju gramatycznego w polszczyźnie studentów ukraińskojęzycznych, w: J. Pasterska, S. Uliasz, A. Luboń (red.), Pogranicza (nie tylko) Podkarpacia, Rzeszów, s. 47–60.
Google Scholar

Izdebska-Długosz D., 2017, Po polsku bez błędu. Zbiór ćwiczeń z polskiej gramatyki dla studentów ukraińskojęzycznych (A1–B1), Rzeszów.
Google Scholar

Jadacka H., 2005, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa.
Google Scholar

Karaś H., 2002a, Gwary polskie na Kowieńszczyźnie, Warszawa–Puńsk.
Google Scholar

Karaś H., 2002b, Wahania w repartycji formantów przysłówkowych -e, -o w języku uczniów szkół polskich na Litwie, „Prace Filologiczne”, t. XLVII, s. 161–169.
Google Scholar

Kępińska A., 2006, Kształtowanie się polskiej kategorii męsko- i niemęskoosobowości, Warszawa.
Google Scholar

Komorowska H., 2005, Metodyka nauczania języków obcych, Warszawa.
Google Scholar

Korol´ L., 2010, Osoblyvosti vyražennâ gramatyčnoї kategoriї rodu u movlenni učniv pol´s´kyh škil L´vova, „Komparatyvni doslidžennâ slovâns´kyh mov i literatur”, vyp. 9, s. 89–100.
Google Scholar

Korol L., 2012, Osobliwości polszczyzny uczniów szkół polskich we Lwowie (na tle normy ogólnopolskiej), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 58, s. 135–149.
Google Scholar

Korol L., 2018, Cechy systemu gramatycznego w polszczyźnie młodzieży polskich szkół na Ukrainie, w: J. Tambor (red.), Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy. Koncepcje. Perspektywy, t. 6: Języki i kultury w kontakcie, Katowice, s. 345–360.
Google Scholar

Kowalewska M., 2014, Co nas łączy... Teoria i zbiór ćiwczeń z gramatyki języka polskiego, Kraków.
Google Scholar

Kowalewski J., 2015, Dlaczego popełniłeś ten błąd? Próba glottodydaktycznego opisu i klasyfikacji błędów popełnianych przez uczących się języka polskiego jako obcego na Ukrainie, „Acta Universitatis Lodziensis, Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 22, G. Zarzycka (red.), s. 337–355, http://dx.doi.org/10.18778/0860-6587.22.23
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0860-6587.22.23

Kowalewski J., 2017, Język polski na Ukrainie w perspektywie glottodydaktycznej, Kraków.
Google Scholar

Kravčuk А., 2015, 2016, Pol´s´ka mova. Gramatyka z vpravamy, Kyїv.
Google Scholar

Krawczuk А., 2011, 2017, Leksykologia i kultura języka polskiego, t. 2: Kultura języka, Kijów.
Google Scholar

Krawczuk A., 2012, Gramatyczna kategoria rodzaju w języku polskim i ukraińskim: paralele i kontrasty a glottodydaktyka, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 58, s. 151–167.
Google Scholar

Кrawczuk A., Kowalewski J., 2017, Metodyka nauczania języka polskiego. Język i kultura w dydaktyce polonistycznej na Ukrainie, Kijów.
Google Scholar

Krucka B., 2006, Kontrasty polsko-rosyjskie w zakresie morfologii a zjawiska interferencji (na podstawie języka polskiego studentów ze Wschodu), Łask–Warszawa.
Google Scholar

Kucała M., 1978, Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny, Wrocław.
Google Scholar

Ligara B., 2016, Kompetencja dwujęzyczna a zagadnienia błędu, normy, systemu, w: R. Dębski, W.T. Miodunka (red.), Bilingwizm polsko-obcy dziś. Od teorii i metodologii badań do studiów przypadków, Kraków, s. 15–31.
Google Scholar

Łaziński M., 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa.
Google Scholar

Mańczak W., 1956, Ile rodzajów jest w polskim?, „Język Polski”, XXXVI, z. 2, s. 116–121.
Google Scholar

Markowski A., 2005, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa.
Google Scholar

Masojć I., 2001, Regionalne cechy systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie, Warszawa.
Google Scholar

Nowosad-Bakalarczyk M., 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
Google Scholar

Ogorilko O., 2009, Osoblyvosti syntaksyčnoї realizaciї kategoriї rodu w pysemnomu movlenni polonocentryčnyh spil´not Ukraїny, „Mova i kul´tura”, t. Х (135), vyp. 12, s. 158–165.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1111/j.0954-6820.1949.tb06188.x

Pałuszyńska E., 2019, Kategoria rodzaju gramatycznego w systemie językowym, dyskursie i glottodydaktyce, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 26, G. Zarzycka, B. Grochala, I. Dembowska-Wosik (red.), s. 413–423, http://dx.doi.org/10.18778/0860-6587.26.28
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0860-6587.26.28

Rudnicki S., 2000, Gwara polska wsi Korczunek koło Żytomierza: fonetyka, fleksja, Warszawa.
Google Scholar

Saloni Z., 1974, Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, „Język Polski”, LIV, z. 1, s. 3–13, z. 2, s. 93–101.
Google Scholar

Saloni Z., 1976, Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, w: R. Laskowski (red.), Kategorie gramatyczne grup imiennych w języku polskim, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 41–75.
Google Scholar

Saloni Z., Świdziński M., 1998, Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa.
Google Scholar

Stefańczyk W.T., 2007, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika, Kraków.
Google Scholar

Wielki słownik języka polskiego, pod red. P. Żmigrodzkiego, https://www.wsjp.pl/ [28.05.2020].
Google Scholar

Wojdak P., 2013, Wielorodzajowość wśród rzeczowników współczesnej polszczyzny, Szczecin.
Google Scholar

Zaliznâk А., 1964, K voprosu o grammatičeskih kategoriâh roda i oduševlёnnosti v sovremennom russkom âzyke, „Voprosy âzykoznaniâ”, № 4, s. 25–40.
Google Scholar

Zaron Z., 2004, Aspekty funkcjonalne polskiej kategorii rodzaju. Charakterystyka fleksyjna, Warszawa–Puńsk.
Google Scholar

Zelins'ka М., 2018, Komunikatyvna kompetenciâ molodyh nosiїv pol´s´koї movy zahidnyh oblastej Ukraїny, Drogobyč.
Google Scholar

Zielińska M., 2014, Odstępstwa od ogólnopolskiej normy składniowej w polszczyźnie młodzieży pochodzenia polskiego na Ukrainie Zachodniej, w: S. Gajda (red.), Polonistyka wobec wyzwań współczesności. V Kongres Polonistyki Zagranicznej, t 2, Opole, s. 237–245.
Google Scholar

Zieniukowa J., 1981, Rodzaj męski osobowy we współczesnych językach zachodniosłowiańskich, Wrocław.
Google Scholar