Jeziorna przeszłość torfowisk regionu łódzkiego

Jacek Forysiak

doi:10.18778/1427-9711.12.01

Autor

Jacek Forysiak Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

DOI:

https://doi.org/10.18778/1427-9711.12.01

Słowa kluczowe:

osady jeziorne, torfowisko, późny vistulian, holocen, środkowa Polska

Abstrakt

Analiza wypełnień mis współczesnych torfowisk regionu łódzkiego wykazała pod torfami obecność osadów jeziornych. Zalegają one zwykle na mineralnym dnie mis, a ich akumulacja rozpoczęła się w późnym vistulianie i trwała jeszcze w holocenie. Spośród 17 obiektów poddanych szczegółowym badaniom geologicznym i paleoekologicznym taki układ osadów stwierdzono w ośmiu z nich. W misie torfowiska Żabieniec udokumentowano 16,4 m osadów biogenicznych, a zasadniczą część profilu stanowi gytia detrytusowa (w dolnej części detrytusowo-ilasta, a powyżej gytia drobnodetrytusowa i grubodetrytusowa). W obrębie torfowiska Ner-Zawada miąższość osadów biogenicznych wynosi 4,70 m, a osady jeziorne reprezentują: gytia ilasto-wapienna i gytia wapienna. Miąższość osadów biogenicznych w obrębie torfowiska Ługi sięga 2,90 m, na mineralnym podłożu zalega gytia detry- tusowo-wapienna i gytia detrytusowa. W torfowisku Rąbień miąższość torfu i podścielających go osadów jeziornych sięga 6,2 m, na piaszczystym podłożu zalegają: gytia detrytusowo-ilasta i gytia detrytusowa. Torfowisko Silne Błoto-Witów dokumentuje jedynie profil z tzw. wyspy zachodniej o miąższości 3,5 m prezentujący głównie osady jeziorne, przykryte przez torf zielny. W podłożu torfów kilku innych torfowisk regionu stwierdzono biogeniczne utwory jeziorne, ale ich miąższość jest niewielka (m.in.: Korzeń, Bęczkowice, Parchliny). Uznać więc należy, że część torfowisk regionu łódzkiego ma pochodzenie limnogeniczne. Zaprezentowane przykłady serii osadów jeziornych w misach współczesnych torfowisk regionu łódzkiego pozwalają stwierdzić, że w trakcie ostatnich 15 tysięcy lat jeziora występowały na tym obszarze nie tylko w licznych starorzeczach, ale także w obniżeniach wysoczyznowych i wśród form eolicznych. Zbiorniki jeziorne funkcjonowały liczniej w okresie późnego vistulianu, a w holocenie przetrwały aż do okresu subborealnego. Wszystkie zbiorniki wodne na obszarach mokradeł regionu łódzkiego, poza starorzeczami, obserwowane współcześnie, mają charakter antropogeniczny.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Balwierz Z., 2005, The history of vegetation of the Rąbień Mire region, “Monographiae Botanicae”, 94, s. 135‒144.
Google Scholar

Balwierz Z., Forysiak J., Twardy J., 2002, Cechy mineralnej i organicznej sedymentacji w zagłębieniach bezodpływowych w Polsce Środkowej w świetle wstępnych wyników badań torfowiska Żabieniec k. Łodzi, Materiały Sympozjum „Roślinność a procesy erozji, transportu i depozycji”, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, 21–23.03.2002, s.13‒17.
Google Scholar

Balwierz Z., Marosik P., Muzolf B., Papiernik P., Siciński W., 2005, Osadnictwo społeczeństw rolniczych i zmiany środowiska naturalnego nad środkową Krasówką (Kotlina Szczercowska). Wstępna charakterystyka [w:] Wasylikowa K., Lityńska-Zając M., Bieniek A. (red.), Botanical Guidebooks, 28, IB PAN, Kraków, s. 53‒86.
Google Scholar

Balwierz Z., Domańska L., Forysiak J., Rzepecki S., Twardy J., 2009, Archeologiczne i paleośrodowiskowe badania wielokulturowego stanowiska Polesie 1, gmina Łyszkowice (centralna Polska) [w:] Domańska L., Kittel P., Forysiak J. (red.), Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa, Środowisko–Człowiek–Cywilizacja, tom 2, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 281‒300.
Google Scholar

Białczak A., Forysiak J., 2012, Zróżnicowanie wypełnień holoceńskich starorzeczy Warty w Uniejowie, „Acta Geogr. Lodz.”, 100, s. 21‒34.
Google Scholar

Borówka R.K., Forysiak J., Bieniek B., Kloss M., Obremska M., Pawłowski D., Kulikowskiy M., Witkowski A., Kierzek A., Żurek S., 2011, Zapis zmian warunków środowiskowych w dolinie dolnej Widawki na podstawie analizy utworów biogenicznych torfowiska Korzeń, Warsz. Nauk. „Torfowiska w krajobrazie przekształconym”, Przew. sesji teren. „Torfowiska dorzecza Widawki. Wybrane problemy i przykłady”, Łódź‒Bełchatów, s. 75‒92.
Google Scholar

Chmielewska M., Chmielewski W., 1960, Stratigraphie et chronologie de la dune de Witów, distr. de Łęczyca, „Biuletyn Peryglacjalny”, 8, s. 133‒141.
Google Scholar

Dylikowa A., 1958, Próba wyróżnienia faz rozwoju wydm w okolicach Łodzi, „Acta Geographica Universitatis Lodziensis”, 8, s. 233‒268.
Google Scholar

Forysiak J., 2005, Rozwój doliny Warty między Burzeninem i Dobrowem po zlodowaceniu warty, „Acta Geogr. Lodz.”, 90, ss. 116.
Google Scholar

Forysiak J., 2012, Zapis zmian środowiska przyrodniczego późnego vistulianu i holocenu w osadach torfowisk regionu łódzkiego, „Acta Geogr. Lodz.”, 99, ss. 164.
Google Scholar

Forysiak J., Twardy J., 2006, Charakterystyka geomorfologiczna i geologiczna torfowiska Żabieniec i jego otoczenia, Przewodnik terenowy II Sympozjum Archeologii Środowiskowej „Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa”, Łódź, 27‒ 29.09.2006, s. 23‒26.
Google Scholar

Forysiak J., Borówka R.K., Kittel P., Kloss M., Lamentowicz M., Pawłowski D., Płóciennik M., Twardy J., Żurek S., 2010a, Holoceński rozwój torfowiska i jego znaczenie dla paleoekologii i paleogeografii [w:] Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.), Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 203‒214.
Google Scholar

Forysiak J., Obremska M., Pawłowski D., Kittel P., 2010b, Late Vistulian and Holocene changes in the Ner River valley in light of geological and palaeocological data from the Ner-Zawada peatland, “Geologija”, 52, 1–4, p. 25‒33. DOI: http://dx.doi.org/10.2478/v10056-010-0002-4
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2478/v10056-010-0002-4

Forysiak J., Twardy J., 2010, Budowa geologiczna i paleogeografia torfowiska Żabieniec i jego otoczenia [w:] Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.), Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 179‒188.
Google Scholar

Forysiak J., Żurek S., Okupny D., 2011, Przestrzenna koncentracja torfowisk w centralnej Polsce, Warsztaty Naukowe „Torfowiska w krajobrazie przekształconym — funkcjonowanie i ochrona”, Wawrzkowizna, 1‒3.06.2011, s. 64.
Google Scholar

Forysiak J., Borówka R.K., Kloss M., Obremska M., Okupny D., Żurek S., 2012, Geologiczna i geomorfologiczna charakterystyka torfowiska Rąbień oraz wstępne wyniki badań osadów biogenicznych, „Acta Geogr. Lodz.”, 100, s. 65‒76.
Google Scholar

Goździk J., 1974, Osady pełni würmu w zagłębieniu jeziornym w Napoleonowie. Pierwsze krajowe sympozjum paleolimnologiczne we Włocławku, Streszczenia referatów i komunikatów, Warszawa.
Google Scholar

Goździk J., Konecka-Betley K., 1992a, Późnovistuliańskie utwory węglanowe w zagłębieniach bezodpływowych rejonu kopalni Bełchatów, Cz. I., Geneza i stratygrafia, „Roczniki Gleboznawcze”, 43, 3‒4, s. 103‒112.
Google Scholar

Jasnowski M., 1975, Torfowiska i tereny bagienne Polski [w:] Kac N.J. (red.), Bagna Kuli Ziemskiej, PWN, Warszawa.
Google Scholar

Klatkowa H., Załoba M., 1991, Kształtowanie budowy geologicznej i rzeźby południowego obrzeżenia Basenu Uniejowskiego [w:] Stankowski W. (red.), Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin‒Turek, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 33‒44.
Google Scholar

Kloss M., 2005, Identification of subfossil plant communities and paleohydrological changes in a raised mire development, “Monographiae Botanicae”, 94, s. 81‒116.
Google Scholar

Kloss M., Żurek S., 2005, Geology of raised mire deposits, “Monographiae Botanicae”, 94, s. 65‒80.
Google Scholar

Kloss M., Żurek S., 2010, Osady torfowiska Żabieniec i ich paleobotaniczna wymowa [w:] Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.), Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 115‒127.
Google Scholar

Lamentowicz M., Balwierz Z., Forysiak J., Płóciennik M., Kittel P., Kloss M., Twardy J., Żurek S., Pawlyta J., 2009, Multiproxy study of anthropogenic and climatic changes in the last two millennia from a small mire in central Poland, “Hydrobiologia”, 631, s. 213‒230. DOI: http://dx.doi.org/10.1007/978-90-481-3387-1_13
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/s10750-009-9812-y

Majecka A., 2012, Postwarciańskie przekształcenia rzeźby obszarów wododziałowych na Wysoczyźnie Łódzkiej (na przykładzie międzyrzecza Mrogi i Mrożycy), Maszynopis pracy doktorskiej, Katedra Badań Czwartorzędu UŁ, ss. 175.
Google Scholar

Nowacki K., 1990, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Łyszkowice, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Google Scholar

Okupny D., 2013, Zmiany środowiska geograficznego w regionie łódzkim w świetle cech geochemicznych osadów wybranych torfowisk, Maszynopis rozprawy doktorskiej, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii UŁ, Łódź, ss. 173.
Google Scholar

Pawłowski D., 2010, Analiza Cladocera z torfowiska Żabieniec [w:] Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.), Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s.129‒139.
Google Scholar

Tobolski K., 2000, Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych, Vademecum Geobotanicum, PWN, Warszawa, ss. 508.
Google Scholar

Tobolski K., 2003, Torfowiska na przykładzie Ziemi Świeckiej, TPDW, Świecie, ss. 255.
Google Scholar

Twardy J., 2010, Położenie i ogólna charakterystyka torfowiska Żabieniec [w:] Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.), Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 11‒16.
Google Scholar

Wasylikowa K., 1964, Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy, „Biuletyn Peryglacjalny”, 13, s. 261‒417.
Google Scholar

Wasylikowa K., 1999, Przemiany roślinności jako odbicie procesów wydmotwórczych i osadniczych w młodszym dryasie i holocenie na stanowisku archeologicznym w Witowie koło Łęczycy, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Ser. Arch., 41, s. 43‒79.
Google Scholar

Wasylikowa K., 2011, Wiek osadów spągowych torfowiska Silne Bagno koło Witowa w świetle analizy pyłkowej, Warsztaty Naukowe „Torfowiska w krajobrazie przekształconym — funkcjonowanie i ochrona”, Wawrzkowizna, 1‒3.06.2011, s.93‒94.
Google Scholar

Żelazna-Wieczorek J., 2010, Zmiany warunków środowiska na podstawie okrzemek (Bacillariophyceae) w osadach torfowiska Żabieniec [w:] Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.), Torfowisko Żabieniec. Warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 151‒162.
Google Scholar

Żurek S., 1987, Złoża torfowe Polski na tle stref torfowych Europy, „Dokumentacja Geograficzna”, 4, s. 1‒84.
Google Scholar

Żurek S., 2005, Abiotic natural environment in the area of selected raised mires, “Monographiae Botanicae”, 94, s. 19‒36.
Google Scholar