New Century – ‘New Essays’?
DOI:
https://doi.org/10.18778/2299-7458.08.08Słowa kluczowe:
Polish essay in the 21st century, travel essays, essays about animals, Brach-Czaina Jolanta, Stasiuk Andrzej, Środa Krzysztof, Bieńczyk Marek, Nowicki Wojciech, Lis Renata, Wicha Marcin, Pucek Robert, Mueller Joanna, Łubieński Stanisław, Zajączkowska UrszulaAbstrakt
This article constitutes an attempt at organising the non-conservative tendencies in Polish essays published in the 21st century, which apply to themes, the lowering of the tone, and forms of writing. One major stream is travel writing, which focuses not on the Mediterranean legacy, but on the ‘second world’: long-disadvantaged provincial areas. Many essayists abandon the traditional topic of books and works of art, and turn to ‘reading’ the animal world, the plant world, and the world of ordinary objects. The essay has also become a tool for introducing polarisation between that which is mainstream and that which is marginal and concerns minorities. The fact of choosing a non-traditional topic often entails a non-canonical cognitive attitude, which translates into experiments within the area of the form of expression. The author of this article argues that all those innovations can be accommodated by the flexible convention of the essay as a genre which, in principle, is supposed to constitute an artistic cognitive experiment.
Pobrania
Bibliografia
Adorno T.W., The Essay as Form, transl. B. Hullet-Kentor, F. Willl, “New German Critique” 1984, no. 30.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.2307/488160
Andruchowycz J., Stasiuk A., Moja Europa. Dwa eseje o Europie zwanej Środkową, Wołowiec 2018.
Google Scholar
Atkins G.D., Tracing the Essay: Through Experience to Truth, Athens–London 2010.
Google Scholar
Atwan R., Notes Towards the Definition of an Essay, [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar
Bagłajewski A., Podróże do Polski Andrzeja Stasiuka, “Kresy” 2006, issue 3.
Google Scholar
Barthes R., Nigdy nie udaje się mówić o tym, co się kocha, transl. M.P. Markowski, [in:] R. Barthes, Lektury, Warsaw 2001.
Google Scholar
Bator J., Rekin w parku Yoyogi, Warsaw 2014.
Google Scholar
Bieńczyk M., Jabłko Olgi, stopy Dawida, Warsaw 2015.
Google Scholar
Bieńczyk M., Kontener, Warsaw 2018.
Google Scholar
Bieńczyk M., Książka twarzy, Warsaw 2011.
Google Scholar
Bieńczyk M., Więcej czytania, mniej działania, dostojne panie i zacni panowie, “Książki. Magazyn do Czytania” 2017, issue 2(25).
Google Scholar
Bieńczyk M., Wszystkie kroniki wina, Warsaw 2018.
Google Scholar
Bieńkowska E., Co mówią kamienie Wenecji, Gdańsk 2002.
Google Scholar
Bieńkowska E., Sztuka eseju, “Znak” 1976, issue 1.
Google Scholar
Brach-Czaina J., Błony umysłu, Warsaw 2003.
Google Scholar
Brach-Czaina J., Konstrukcja filozoficznego eseju, “Kwartalnik Filozoficzny” 1996, col. 2.
Google Scholar
Brach-Czaina J., Szczeliny istnienia, Warsaw 2018.
Google Scholar
Chutnik S., Mama ma zawsze rację, Warsaw 2012.
Google Scholar
Cichy M., Pozwól rzece płynąć, Wołowiec 2017.
Google Scholar
Cichy M., Zawsze jest dzisiaj, Wołowiec 2014.
Google Scholar
Czaja D., Gdzieś dalej, gdzie indziej, Wołowiec 2010.
Google Scholar
Czaja K., Przewodnik po zacieraniu granic, “FA-art” 2013, issue 1-2.
Google Scholar
Czerska T., Autobiograficzność w eseistyce Joanny Bator: między esejem, felietonem a reportażem, “Autobiografia” 2018, issue 1.
Google Scholar
de Certeau M., Wynaleźć codzienność: sztuki działania, transl. K. Thiel-Jańczuk, Krakow 2008.
Google Scholar
de Montaigne M., Próby, transl. T. Żeleński (Boy), ed. Z. Gierczyński, vol. 1-3, Warsaw 1985.
Google Scholar
Dehnel J., Fotoplastikon, Warsaw 2009.
Google Scholar
Drenda O., Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w czasach transformacji, Kraków 2016.
Google Scholar
Drenda O., Wyroby. Pomysłowość wokół nas, Kraków 2018.
Google Scholar
Dybciak K., Inwazja eseju, “Pamiętnik Literacki” 1977, col. 4.
Google Scholar
Dziwny jest ten świat. Rozmowa Katarzyny Kazimierowskiej z Krzysztofem Środą, “Tygodnik Powszechny” 2016, issue 34.
Google Scholar
Efekt szczelin, ed. A. Frączysty, “Mały Format” 04/2018, http://malyformat.com/2018/04/efekt-szczelin-ankieta-literacka/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Fazan T., Raczej istniejemy, “Mały Format” 04/2018, http://malyformat.com/2018/04/raczej-istniejemy/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Flaszen L., Na oleju grzechów naszych. Z notatnika szalonego recenzenta, [in:] Kosmopolityzm i sarmatyzm. Antologia powojennego eseju polskiego, selected and edited by D. Heck, Wrocław–Warsaw–Kraków 2003.
Google Scholar
Głowiński M., Esej i kicz, “Tygodnik Powszechny” 1999, issue 51-52.
Google Scholar
Graczyk E., Od Żmichowskiej do Masłowskiej. O pisarstwie kobiet w nadwiślańskim kraju, Gdańsk 2013.
Google Scholar
Graff A., Matka feministka, Warsaw 2014.
Google Scholar
Graff A., Rykoszetem, Warsaw 2008.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1632/prof.2008.2008.1.259
Graff A., Świat bez kobiet, Warsaw 2001.
Google Scholar
Gretkowska M., Silikon, Warsaw 2000.
Google Scholar
Gruszka M., Co dalej z polskim esejem? Przypadek Andrzeja Stasiuka, [in:] W szkole polskich eseistów, ed. M. Krakowiak, Katowice 2007.
Google Scholar
Heck D., Esej, [in:] Słownik literatury polskiej XX wieku, eds. A. Brodzka et al., Wrocław 1992.
Google Scholar
Herbert Z., Barbarian in the Garden, transl. M. March and J. Anders, Manchester 1985.
Google Scholar
Herbert Z., Barbarzyńca w ogrodzie, Warsaw 2004.
Google Scholar
Herbert Z., Martwa natura z wędzidłem, Warsaw 2003.
Google Scholar
Huxley A., Preface, [in:] A. Huxley, Collected Essays, New York 1960.
Google Scholar
Iwasiów I., Blogotony, Warsaw 2013.
Google Scholar
Iwasiów S., Postkolonializm wobec podróży. Niektóre przypadki Andrzeja Stasiuka, “Rocznik Komparatystyczny” 2012, issue 3.
Google Scholar
Jarzyna A., Nie-stosow(a)ne analogie. “Lesbos” Renaty Lis jako narracja poszerzająca doświadczenie uchodźcze, “Polonistyka. Innowacje” 2017, issue 6.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/pi.2017.6.2
Jarzyna A., Ornitologia, ornitomancja. Sokołowski i (inne) ptaki Jerzego Ficowskiego, “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicoliteraria” 2016, vol. XVI.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.24917/20811853.16.15
Jazienicki Z., “Konwulsje, wzdęte brzuchy, rzyganie, futra pokryte żółtą mazią…”. Jarosław Marek Rymkiewicz wobec nieludzkiego, [in:] Zazwierzęcenie. O zwierzętach w literaturze i kulturze, ed. M. Pranke, Toruń 2018.
Google Scholar
Każdemu jego śmietnik. Szkice o śmieciach i śmietniskach, Wołowiec 2019.
Google Scholar
Kowalczyk A.S., Esej [entry], [in:] Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, eds. A. Hutnikiewicz, A. Lam, Warsaw 2000.
Google Scholar
Kowalczyk A.S., Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej lat 1945-1977 (Vincenz – Stempowski – Miłosz), Warsaw 1990.
Google Scholar
Kowalczyk A.S., Nieśpieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim, Wrocław 1997.
Google Scholar
Kozicka D., Podróże kształcą? Doświadczenie podróży w twórczości Andrzeja Stasiuka, [in:] Literackie reprezentacje doświadczenia, eds. W. Bolecki, E. Nawrocka, Warsaw 2007.
Google Scholar
Krakowiak M., Mierzenie się z esejem. Studia nad polskimi badaniami eseju literackiego, Katowice 2013.
Google Scholar
Kuczok W., Poza światłem, Warsaw 2012.
Google Scholar
Lis R., Esej i kwanty, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7480-esej-i-kwanty.html (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Lis R., Lesbos, Warsaw 2017.
Google Scholar
Lis R., Lesbos – poza polityką tożsamości, “Mały Format” 11/2018, (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Lisak-Gębala D., Contemporary Polish Essays: in Search of the Aura of Paintings and Photographs, [in:] On-line/Off-line: Between Text and Experience. Writing as a Lifestyle, eds. P. Gärdenfors, W. Powers, J. Płuciennik, M. Wróblewski, Łódź 2015, pp. 115-131.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/7969-821-9.08
Lisak-Gębala D., Wizualne odskocznie. Wokół współczesnej eseistyki o malarstwie i fotografii, Kraków 2016.
Google Scholar
Lopate Ph., What Happened to the Personal Essay, [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar
Lukács G., O istocie i formie eseju. List do Leo Poppera, transl. R. Turczyn, [in:] Pisma krytyczno-teoretyczne Georga Lukácsa. 1908-1932, selection and introduction by S. Morawski, Warsaw 1994.
Google Scholar
Lukács G., On the Nature and Form of the Essay, [in:] G. Lukács, Soul and Form, transl. A. Bostock, J. T. Sanders, K. Terezakis, introduction J. Butler, New York 2010, pp. 16-34.
Google Scholar
Łubieński S., Dwanaście srok za ogon, Wołowiec 2016.
Google Scholar
Markowski M.P., Dzień na ziemi. Proza podróżna, Poznań 2014.
Google Scholar
Miłosz Cz., Ogród nauk, Lublin 1986.
Google Scholar
Montaigne M. de, The Complete Essays, transl. D.M. Frame, Stanford 1985.
Google Scholar
Mueller J., Powlekać rosnące (apokryfy prenatalne), Wrocław 2013.
Google Scholar
Nalepa M., “Trzeba wciąż gdzieś jechać, wyruszać, przemierzać…”. Andrzej Stasiuk i jego niekończąca się opowieść, “Fraza” 2014, issue 4.
Google Scholar
Nawarecki A., Pokrzywa. Eseje, Chorzów–Sosnowiec 1996.
Google Scholar
Nowicka D., O literackich lullulach Stanisława Łubieńskiego. Wokół ptasich melancholii, “Polonistyka. Innowacje” 2017, issue 5.
Google Scholar
Nowicki W., Dno oka. Eseje o fotografii, Wołowiec 2010.
Google Scholar
Nowicki W., Odbicie, Wołowiec 2015.
Google Scholar
Nowicki W., Salki, Wołowiec 2013.
Google Scholar
Nowicki W., Tuż obok, Wołowiec 2018.
Google Scholar
Pekaniec A., Pełzacze, lelki, raniuszki i spółka. Notatnik ornitologa, “Nowa Dekada Literacka” 2017, issue 6.
Google Scholar
Pucek R., Pająki pana Roberta, Wołowiec 2014.
Google Scholar
Pucek R., Sennik ciem i owadów, Wołowiec 2018.
Google Scholar
Pucek R., Siedemnaście zwierząt, Wołowiec 2017.
Google Scholar
Rutkowski K., Paryskie pasaże. Opowieść o tajemnych przejściach, Gdańsk 1995.
Google Scholar
Sanders S.R., [From The Singular First Person], [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar
Searching for Sebald. Photography after W.G. Sebald, ed. L. Patt, Los Angeles 2007.
Google Scholar
Sendyka R., Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków 2006.
Google Scholar
Sobolewska J., [review of Rzeczy, których nie wyrzuciłem by M. Wicha], https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/ksiazki/1705530,1,recenzja-ksiazki-marcin-wicha-rzeczy-ktorych-nie-wyrzucilem.read (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Sołtys-Lewandowska E., Powlekać rosnące Joanny Mueller – wiwisekcja macierzyństwa, “Autobiografia” 2018, issue 1.
Google Scholar
Stasiuk A., Badziew z betonu, [in:] Wanna z kolumnadą. Reportaże o polskiej przestrzeni, ed. F. Springer, Wołowiec 2013.
Google Scholar
Stasiuk A., Dojczland, Wołowiec 2007.
Google Scholar
Stasiuk A., Dziennik pisany później, Wołowiec 2010.
Google Scholar
Stasiuk A., Fado, Wołowiec 2006.
Google Scholar
Stasiuk A., Grochów, Wołowiec 2012.
Google Scholar
Stasiuk A., Jadąc do Babadag, Wołowiec 2004.
Google Scholar
Stasiuk A., Osiołkiem, Wołowiec 2016.
Google Scholar
Stasiuk A., Tekturowy samolot, Wołowiec 2001.
Google Scholar
Stasiuk A., Wschód, Wołowiec 2014.
Google Scholar
Sugiera M., Nieludzie. Donosy ze sztucznych natur, Kraków 2015.
Google Scholar
Szalewska K., Pasaż tekstowy. Czytanie miasta jako forma doświadczania przeszłości we współczesnym eseju polskim, Kraków 2012.
Google Scholar
Szumiec A., Uwaga! Ptasiarze, “ArtPapier” 2016, issue 7-8, http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=299&artykul=5508 (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Środa K., Las nie uprzedza, Wołowiec 2016.
Google Scholar
Środa K., Nie mogłem zabrać wszystkich, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7998-nie-moglem-zabrac-wszystkich.html (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Środa K., Niejasna sytuacja na kontynencie: Prywatny przewodnik po różnych stronach świata, Izabelin 2003.
Google Scholar
Środa K., Podróże do Armenii i innych krajów z uwzględnieniem najbardziej interesujących obserwacji przyrodniczych, Wołowiec 2012.
Google Scholar
Środa K., Projekt handlu kabardyńskimi końmi, Izabelin 2006.
Google Scholar
Środa K., Srebro ryb, Wołowiec 2019.
Google Scholar
Teleżyńska H., Szukając Safony, “Mały Format” 12/2017, http://malyformat.com/2017/12/szukajac-safony/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Tokarczuk O., Moment niedźwiedzia, Warsaw 2012.
Google Scholar
Tomkowski J., Wstęp, [in:] Polski esej literacki. Antologia, ed. J. Tomkowski, Wrocław 2017.
Google Scholar
Warkocki B., Różowy język, Warsaw 2013.
Google Scholar
White E.B., [From the Foreword to Essays of E.B. White], [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
Google Scholar
Wicha M., Jak przestałem kochać design, Kraków 2015.
Google Scholar
Wicha M., Rzeczy, których nie wyrzuciłem, Kraków 2017.
Google Scholar
Wilk M., Wilczy notes, Gdańsk 1999.
Google Scholar
Wilk M., Wołoka, Kraków 2005.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1126/stke.2852005tr16
Wojtak M., Leksyka imitująca i nazywająca głosy ptaków w polifonicznym tekście, “Stylistyka” 2017, vol. XXVI [known].
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.25167/Stylistyka26.2017.5
Wspólny duży pokój. Polski esej literacki [a debate between A. Frączysty, R. Sendyka, R. Lis, E. Kącka], “Mały Format” 12/2017, http://malyformat.com/2017/12/wspolny-duzy-pokoj-polski-esej-literacki/ (accessed: 8.08.2019).
Google Scholar
Wyka M., Esej – forma pojemna, [in:] Polski esej, ed. M. Wyka, Kraków 1991.
Google Scholar
Zagańczyk M., Droga do Sieny, Warsaw 2005.
Google Scholar
Zajączkowska U., Patyki i badyle, Warsaw 2019.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
