Call for Papers: Fikcja auto/biografii. Nowe perspektywy na dwuznaczny status tekstów life writing i ich odczytań
Fikcja auto/biografii. Nowe perspektywy na dwuznaczny status tekstów life writing i ich odczytań
Pisarstwo autobiograficzne jest nacechowane dwuznacznością. Podwójny charakter autobiograficznego pisania (i czytania) polega na jednoczesnej faktualizacji życia i jego fikcjonalizacji poprzez narrację. Jak ujmuje to Judith Butler w Giving an Account of Oneself (2005), o własnym początku można opowiadać na wiele różnych sposobów, tak że potencjalnie każda genealogia może stać się narracją, choć równocześnie żadna z nich nigdy nie jest tą jedyną i prawdziwą (Butler 2005, 10). W gruncie praktyk narracyjnych prawie każde życie do pewnego stopnia przekształca się w fikcję, w związku z czym zamiast o prawdzie autobiograficznej można mówić jedynie o referencyjności (Tippner/Laferl 2016, 10f). Referencyjność jest zawsze postrzegana przez pryzmat faktualności, pisarstwo autobiograficzne niejako z definicji sytuuje się więc pomiędzy doświadczaniem indywidulanym a zbiorowym. Zależność ta dotyczy również lektury tekstów autobiograficznych. W szczególności obietnica referencyjności zawarta w „paratektstach” (Gérard Genette) kształtuje praktyki pisania i czytania tekstów autobiograficznych. Z jednej strony tekst przekształca życie danej osoby w historię, z drugiej strony autobiografie są zawsze tekstami kulturowymi, oferującymi możliwość „allo-identyfikacji” (Nancy Miller). Teksty kulturowe tworzą „biografie idealne” (Michail Bachtin), mające funkcje dydaktyczne i pomagające czytelniczkom i czytelnikowi zrozumieć złożoność życia i historii, dzięki możliwości identyfikacji. (Tippner/Laferl 2016, 13)
W kolejnym numerze „Czytania Literatury” chcemy skupić się na wieloznaczności pisarstwa auto/biograficznego jako gatunku w kontekście dyskursów społecznych i literackich, jak również podjąć próbę opisania konfliktu pomiędzy praktyką faktualizacji literatury i fikcjonalizowania życia. Podstawą obserwacji czynimy szeroko rozumianą kulturę współczesną. Choć wieloznaczność autobiografii nie jest niczym nowym, konieczna wydaje się nam aktualizacja znanej dyskusji wywołanej rzekomą „śmiercią autora” (Roland Barthes) i jego „zmartwychwstaniem” w kontekście postmodernistycznych studiów z zakresu socjologii i gender studies. W centrum naszej uwagi znajdują się tym samym nowe podejścia do gatunku autobiografii i jego transgresje, rzucające wyzwanie dyskursowi autobiografii i wzbogacające go o krytyczne perspektywy.
1. Maskowanie paktów w fikcjach i tekstach faktualnych
Dyskursy o referencyjności życia zostały ostatnio zakwestionowane w kontekście oskarżeń o przestępstwa seksualne, skierowanych pod adresem niemieckiego wokalisty zespołu Rammstein. Główny zarzut dotyczył systematycznego odurzania i gwałcenia przychodzących na koncerty zespołu fanek. Fikcjonalny charakter tworzonej przez wokalistę liryki objawił się tym samym jako zwodniczy: pisanie i śpiewanie o gwałtach okazało się niczym innym jak zapisem rzeczywistych czynów artysty. Jako że pakt fikcjonalny może okazać się strategią transgresji, zasadne wydaje się pytanie o to, gdzie przebiega granica wolności tekstów fikcjonalnych. Inny (mniej tragiczny) przykład maskowania paktu miał miejsce w 2016 roku, w związku z ujawnieniem tożsamość włoskiej autorki ukrywającej się pod pseudonimem Elena Ferrante. Elena Ferrante to w rzeczywistości autorka i tłumaczka Anita Raja. Podczas gdy Ferrante/Raja twierdziła, zgodnie z tradycją krytycznych koncepcji autorstwa, że tekst nie potrzebuje autora, opinia publiczna wręcz przeciwnie nie była gotowa do rezygnacji z tej instancji i akceptacji pseudonimu (Franzen 2023). W czasach kultury celebrytów i ekonomicznego wykorzystywania kapitału nazwiska, fikcyjny charakter utworów Ferrante wydawał się niewystarczający do ochrony przed autobiograficznymi odczytaniami, których sama autorka starała się uniknąć (Franzen 2023). W przeciwieństwie do naukowych teorii, czytelnicy nieakademiccy bardzo często ignorują autonomię sztuki: kiedy możliwa jest lektura faktograficzna lub autobiograficzna, wybierają tę możliwość.
2. Pisanie auto/biografii jako tekstów kulturowych/ideologicznych
Drugi obszar zainteresowania wynika z zaprezentowanych wyżej założeń. Jeśli pisanie auto/biografii może oznaczać opisywanie życia w celu tworzenia narracji wykraczającej poza pojedynczą biografię, przedmiotem zainteresowania staje się motywacja tego typu wyborów. Jaką kulturę powinny reprezentować „biografie modelowe”? Czyjej kulturze powinna służyć „allo-identyfikacja”, zwłaszcza w erze migracji, globalizacji i tożsamości transnarodowych? Czy i w jakim stopniu pisarstwo autobiograficzne dostosowuje się do wyzwań rzeczywistości postnarodowej?
W kontekście ideologicznej i politycznej inkorporacji autobiografii punkt ciężkości spoczywa na literaturze. W przypadku Marii Komornickiej/Piotra Odmieńca Własta (1876–1949), jednego z najbardziej znaczących transgenderowych autorów polskiego dyskursu, dyskusja o niezwykłej biografii wpływa znacząco na badanie twórczości literackiej i determinuje inne dyskursy, w tym także te akademickie. Pytanie o to, jak należałoby traktować ideologiczne (w tym także te emancypacyjne) motywacje pisarstwa autobiograficznego, jego lektury oraz ich ideowe oddziaływanie, staje się istotnym problemem badawczym.
3. Nowe formy life writing
W kontekście nowych możliwości auto/prezentacji w mediach, jakie oferuje kultura współczesna, ważną rolę odgrywają również nowe formy opisywania siebie. Life writing poszerza się o zagadnienia takie jak formy autobiografii kolaboratywnych i „heterobiografie” (Philippe Lejeune), jak również nowe strategie prezentacji auto/wizerunków w mediach społecznościowych. Podczas gdy kolaboratynwe formy life writing prowadzą do hybrydyzacji gatunku autobiografii i jednocześnie go redefiniują, nowe kanały medialne tworzą nowe formy life writing, np. krótkie filmy na Instagramie lub TikTok czy blogi online. Wszystkie te formy wymagają rewizji pojęć takich jak prawda auto/biograficzna, autentyczność czy autorstwo, a także ponownego przemyślenia relacji między kategorią autobiografii i kategoriami performatywności. Szczególnie interesująca wydaje się tu zdolność do ciągłego przepisywania i ulepszania własnego wizerunku, nie rzadko pojawiająca się w odpowiedzi na oczekiwania odbiorców. Występująca w erze cyfrowej różnorodność form life writing wymaga interdyscyplinarnych badań akademickich; problemy związane z narracją life writing są uzupełniane o zjawiska nietekstualne.
Chcemy, aby w planowanym numerze tematycznym „Czytania Literatury” znalazły się artykuły dotyczące pytań o teorię i metodologię life writing, koncentrujące się na opisanych powyżej zagadnieniach i problemach. Przykładowe tematy mogą dotyczyć następujących kwestii:
- Pseudonim w pisarstwie autobiograficznym;
- Zamaskowane pakty fikcjonalne i autobiograficzne w literaturze;
- Ambiwalencja wolności sztuki w erze cyfrowej i kulturze unieważniania;
- Przypadki autorek i autorów, których biografie uderzająco zdominowały odbiór tekstów;
- Zjawisko poprawiania biografii znanych osób przez ich biografów;
- Autobiografie w kontekście cultural imprint i kultury celebrytów.
Na zgłoszenia artykułów wraz z krótkim abstraktem czekamy do 31 grudnia 2023, na gotowe teksty – w języku polskim lub angielskim – do 31 marca 2024.
Wszystkie zgłoszenia prosimy kierować na jeden z poniższych adresów:
