Ze studiów nad symbolami cechowymi dziewiętnastowieczna pieczęć cechu szewców z Szadku

Marek Adamczewski; Jarosław Stulczewski

doi:10.18778/1643-0700.15.05

Autor

Marek Adamczewski Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Historiografii i Nauk Pomocniczych Historii, 90-219 Łódź, ul. Kamińskiego 27a
Jarosław Stulczewski Towarzystwo Przyjaciół Zduńskiej Woli

DOI:

https://doi.org/10.18778/1643-0700.15.05

Słowa kluczowe:

symbole cechowe, pieczęcie cechów, szewcy, Szadek

Abstrakt

Artykuł o dziewiętnastowiecznej pieczęci cechu szewców z Szadku otwiera – według intencji autorów – cykl publikacji na temat różnych zabytków związanych z rzemiosłem szadkowskim. Tytułowa pieczęć szewców (a dokładnie jej tłok pieczętny) wyrzeźbiona została na początku XIX w. Jej narodziny łączyć należy z regulacjami prawnymi z 1816 r., na podstawie których zreorganizowane zostały cechy rzemieślnicze funkcjonujące w Królestwie Polskim. Regulacje z 1816 r. (obowiązujące nieprzerwanie przez cały XIX w. i również w pierwszych latach II Rzeczypospolitej) określiły strukturę cechów, sposób zarządzania cechem, kompetencje zawodowe mistrzów i rzemieślników, a także zasady awansu zawodowego czeladników i majstrów. Regulacje z 1816 r. wpłynęły na budowę stempli rzemieślniczych, a także na ich funkcje kancelaryjne.

Według regulacji z 1816 r., władzę nad rzemieślnikami w ramach zreorganizowanych cechów sprawował urząd starszych. Ta zmiana prawa znalazła odzwierciedlenie w brzmieniu legend pieczęci cechowych. Zgodnie z brzmieniem pieczętnych napisów, pieczęcie cechowe w pierwszej połowie XIX w. należały do „urzędów starszych zgromadzeń”. W regulacji z 1816 r. szukać należy też genezy innych określeń i zwrotów z legend wówczas tworzonych pieczęci cechowych. Prawodawca aktywność zawodową rzemieślników praktykujących w XIX w. określał słowami „kunszt” lub „profesja”. W legendzie pieczęci cechu szewców z Szadku czytamy o „profesji szewskiej”.

Pieczęcie cechów rzemieślniczych Królestwa Polskiego uwzględnione zostały w przepisach prawnych dotyczących stempli urzędowych Królestwa. Inaczej jednak niż pieczęcie urzędowe np. władz administracyjnych, których pola wypełniało godło państwowe, stemple zgromadzeń rzemieślniczych zawierały obrazy identyfikujące właściwe „kunszty” lub „profesje”. W przypadku szewców szadkowskich obrazami takimi był wysoki but z ostrogą i narzędzia do jego wykonania – nóż szewski i zapewne szydło.

Tłok pieczęci Urzędu Zgromadzenia Szewskiego w Szadku wykonał dobry grawer. W ramach obowiązujących przepisów unifikujących stemple cechowe stworzył on przedmiot o indywidualnych cechach (stylizacja heraldyczna z zewnętrznymi elementami herbu) i czytelnym napisie. Obecnie typariusz cechu szewców szadkowskich jest częścią zbiorów Muzeum w Sieradzu. Nie służy już rzemieślnikom, ale dobrze świadczy o ich dziewiętnastowiecznej historii.

Bibliografia

Archiwum Państwowe w Łodzi Oddział w Sieradzu, Cechy miasta Szadku 1649–1939, sygn. 82.
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Poznaniu, sygn. T.X. 125.
Google Scholar

„Dziennik Praw” 1837, t. 21 (Przepisy względem formy i wielkości pieczęci wszelkich władz rządowych z dnia 20 lipca / 1 sierpnia 1837 r.).
Google Scholar

Muzeum w Łęczycy, sygn. H/340, H/150, H/235; sygn. Art.-1668-MŁ, Art.-1681-MŁ, Art.-1714-MŁ.
Google Scholar

Muzeum w Pabianicach, sygn. MP/35/H, MP/37/H, MP/38/H, MP/42/H, MP/593/H.
Google Scholar

Muzeum w Zgierzu, Dokumenty papierowe, bez sygnatury.
Google Scholar

Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Część II: Przemysł i zakłady przemysł posiłkujące, t. II, Warszawa 1866 (Postanowienie Księcia Namiestnika Królestwa Polskiego, urządzające zgromadzenia rzemieślnicze z dnia 31 grudnia 1816 r.).
Google Scholar

Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Część II: Przemysł i zakłady przemysł posiłkujące, t. II, Warszawa 1866 (Przepisy wydane w dopełnieniu artykułu 120 postanowienia Księcia Namiestnika Królewskiego z dnia 31 grudnia 1816 roku, co do urządzenia zgromadzeń rzemieślniczych, w przedmiocie zdawania sztuki mistrzowskiej w kunsztach i rzemiosłach).
Google Scholar

Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Część II: Przemysł i zakłady przemysł posiłkujące, t. II, Warszawa 1866 (Rozwinięcie postanowienia o zgromadzeniach rzemieślniczych z dnia 19 marca 1817 r.).
Google Scholar

Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Spraw Wewnętrznych i Duchownych. Część II: Przemysł i zakłady przemysł posiłkujące, t. II, Warszawa 1866 (Podanie do publicznej wiadomości osnowy postanowienia o zgromadzeniach rzemieślniczych i rozporządzeń w jego rozwinięciu wydanych).
Google Scholar

Zbiory Parafii pw. św. Jakuba w Apostoła w Szadku.
Google Scholar

Zbiory Szkolnej Izby Pamięci w Szadku.
Google Scholar

Zbiory Marka Adamczewskiego.
Google Scholar

Zbiory Doroty Stefańskiej.
Google Scholar

Zbiory Jarosława Stulczewskiego.
Google Scholar

Bimler-Mackiewicz E., Rzemieślnicze dokumenty zawodowe – treść, kształt, wyraz graficzny, funkcje użytkowe i estetyczne, „Studia Archiwalne” 2006, t. 2.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4467/17347513SA.10.012.14767

Bimler-Mackiewicz E., Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium źródłoznawcze, Warszawa 2004.
Google Scholar

Cercha M., Cercha S., Kopera F., Pomniki Krakowa, Kraków 1904.
Google Scholar

Chmiel A., Godła rzemieślnicze i przemysłowe krakowskie, Kraków 1922.
Google Scholar

Dekowski J. P., Obesłania rzemieślnicze, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, 1966, ser. etnograficzna, nr 10.
Google Scholar

Kałuski T., Pieczęcie cechów na ziemiach księstwa głogowskiego do połowy XIX wieku. Geneza i symbolika, Warszawa 2014.
Google Scholar

Koehler K., Dawne cechy i bractwo strzeleckie. Rzecz osnuta na danych o cechach i o bractwie strzeleckim w Kościanie, Poznań 1899.
Google Scholar

Linde S. B., Słownik języka polskiego, t. II, IV, Lwów 1855 (reprint: Warszawa 1951).
Google Scholar

Majewski M., Odciski starogardzkich pieczęci cechowych w archiwum książąt szczecińskich, [w:] Wokół znaków i symboli. Herby, pieczęcie i monety na Pomorzu, Śląsku i Ziemi Lubuskiej do 1945 roku, red. A. Chlebowska, A. Gut, Warszawa 2008.
Google Scholar

Marcisz B., Ikonografia pieczęci cechowych miasta Wrocławia (XV–XIX w.), [w:] Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zbiór studiów, red. P. Dymmel, Lublin 1998.
Google Scholar

Neymanowa Z., Zabytki cechowe z Sieradzkiego, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 1961, t. 3.
Google Scholar

Skoczeń-Marchewka B., Święty Kryspin i święty Kryspinian, Muzeum Etnograficzne im. S. Udzieli w Krakowie, www.etnomuzeum.eu (30.03.2015).
Google Scholar

Tomczyk D., Pieczęcie górnośląskich cechów rzemieślniczych z XV–XVIII wieku i ich znaczenie historyczne, Opole 1975.
Google Scholar

Tomkowicz S., Przyczynki do historyi kultury Krakowa w pierwszej połowie XVIII w., Lwów 1912.
Google Scholar

Wisłocki J., Cechowe tłoki pieczętne jako źródło kultury materialnej, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1956, t. 2, z. 1.
Google Scholar

Zakrzewski K., „Kancelaria i dokumentacja cechu szewców w Łodzi. Studium archiwoznawcze”, Łódź 2014 (niedrukowana praca magisterska, Katedra Historii Historiografii i Nauk Pomocniczych Historii UŁ).
Google Scholar