Zespół dewocjonaliów z wykopalisk na cmentarzu przy kościele pw. św. Barbary na Starym Mieście w Częstochowie
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.33.11Słowa kluczowe:
cmentarz, grób, dewocjonalia, medaliki, krzyżykAbstrakt
In 2015, during the reconstruction of Nadrzeczna Street and Bohaterów Getta Square, in the area of the intersection with Jaskrowska Street, it was made the discovery of human bone remains. As a result of the rescue investigations undertaken, an area of approximately 550 square meters was tested. They were discovered among others relics of foundations, made of broken limestone and remains of the cemetery. The historical research showed that these foundations were relics of the St. Barbara church, around which there was a churchyard cemetery called „the cemetery outside the city” in the sources. At the remains they were found rosary beads, medallions, crosses, single glass beads, iron buttons, bronze and bone coins, hooks, buckles, pieces of cloth and textile and haberdashery ornaments. Particularly noteworthy is the collection of religious items. The collection of devotional items includes 14 exhibits. It is a diverse collection in terms of morphological and stylistic, and above all iconographic. Metal medallions and crosses were made from non-ferrous metals in casting or minting techniques. The minted medallions were made from thin badges. Glass medallions were made from two glass panes, bound in a metal frame, between which there was an image reflected on the paper. The remains of rosaries are beads, differing in terms of size, colors and shapes. Only in 9 graves it was managed to set the position of devotional items on the remains of the deceased. Most often, devotions were found at the height of clasped hands folded in the lap. Other places where devotional items are found are: around the head, around the clavicle, around the thigh – above the knees and at the feet level. The subject of images on medallions and crosses is diverse. The sets of images on the obverses and other sides are also interesting. On one picture of a glass medallion it was identified the figure of Saint Josef. The figure of St. Benedict was on two medallions. The figure of St. John the Baptist was presented on one of the most carefully made cast medallions. On its other side it was recognized St. Nicholas. On the next medal, the figure of St. Francis of Paola was identified. St. Francis of Assisi appears on a very poorly legible paper picture. On the medal lion we can see St. Wojciech. On its other side there is a figure of the Guardian Angel holding the child by a hand. Burning Hearts are presented on a cast medal, on the other side of the medal with St. Wojciech. The most popular were the medallions with images of Christ and the Virgin Mary. The Polish images of the Mother of God should be taken in account, first of all, Madonna of Jasna Góra from Częstochowa. On the medallions and crosses except the characters, there are legends – inscriptions, only in Latin, made them by majuskuła with sheriffs. Most often, the medallions were „signed” by the name of the saint. In the seventeenth and eighteenth centuries, they were gladly supplied with medallions with the patrons of good death. In determining the chronology of devotional items from the church cemetery at the church of Saint Barbara, a wide chronological framework was adopted, corresponding to the period of use of the cemetery and the church, from the 17th century to probably the beginning of the 19th century. Częstochowa was the center of worship of Our Lady of Jasna Góra. It can be assumed that most of the medallions with images of the Virgin of Częstochowa, and perhaps even all of them, were probably created in Częstochowa.
Pobrania
Bibliografia
Attwater D., John C.R., (1997), Dykcjonarz świętych, Ossolineum, Wrocław.
Google Scholar
Białobłocki K. (1992), Zespół medalików z wykopalisk archeologicznych w Lubiniu pod Kościanem, „Slavia Antiqua”, t. XXXIII, s. 161 ̶ 184.
Google Scholar
Borowska-Antoniewicz J. (2002), Urbanistyka i rozwój przestrzenny, [w:] F. Kiryk (red.), Częstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego, t. 1, Okres staropolski, Urząd Miasta Częstochowy, Częstochowa, s. 447–477.
Google Scholar
Chudzińska B. (1998), Dewocjonalia z nowożytnego cmentarzyska we wsi Maniowy na Podhalu, Oficyna Cracovia, Kraków.
Google Scholar
Chudzińska B. (2008), Nowożytne dewocjonalia z badań archeologicznych z terenu Polski południowo-wschodniej i wschodniej Słowacji. Różnice i podobieństwa, „Матеріали і Дослідження з Археології Ррикарпаття і Волині”, випуск 12, Львів (Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН Укаїни), s. 346–359.
Google Scholar
Cirlot J.E. (2001), Słownik symboli, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Google Scholar
Danielou J. (2006), Aniołowie i ich misja, Fronda PL sp. z o.o., Apostolicum, Warszawa–Ząbki.
Google Scholar
Forstner D. (1990), Świat symboliki chrześcjańskiej, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
Google Scholar
Gadacz T. i in. (red.) (2001), Encyklopedia Religii, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar
Hiżycki Sz. (2005), Medalik Św. Benedykta, Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, Kraków.
Google Scholar
Janicka-Krzywda U. (1993), Patron – atrybut – symbol, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań.
Google Scholar
Jędrzejczyk M.L. (1978), Medaliki Matki Boskiej Częstochowskiej (ze zbioru ks. S. Librowskiego), „Archiwa, Biblioteki i Muzea kościelne”, t. 36, Lublin, s. 268–348.
Google Scholar
Kitowicz J. (2003), Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, Krakowska Spółka Wydawnicza, Warszawa.
Google Scholar
Kołyszko M. (2013), Dewocjonalia z końca XVI–XVIII wieku pochodzące z badań archeologicznych na terenie Polski (stan zachowania, identyfikacja, zagadnienia konserwatorskie), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar
Kriegseisen J. (2017), Medaliki religijne XVI–XVIII wieku – forma, treść, funkcja, [w:] K. Kluczwajd (red.), Klejnoty w służbie sacrum i dewocji. Biżuteria w Polsce, Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, t. XVI, Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Toruń, s. 43 ̶ 47.
Google Scholar
Kunczyńska-Iracka A. (1978), Malarstwo ludowe kręgu częstochowskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar
Lexikon… (1960), Lexikon für Theologie und Kirche, t. 5, Verlag Herder, Freiburg.
Google Scholar
Longosz S. (2002), Opiekuńcza funkcja Aniołów w nauce Ojców Kościoła (zarys problemu), [w:] H. Oleschko (red.), Księga o aniołach, Wydawnictwo WAM, Kraków, s. 150–205.
Google Scholar
Marecki J., Rotter L. (2009), Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Google Scholar
Marek R., Wojcieszak M., Wojcieszak J. (2014), Wyniki badań archeologicznych na terenie parafii pw. Św. Zygmunta w Częstochowie, województwo śląskie, [w:] G. Glanc-Zagaja (red.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2011–2012, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, Katowice, s. 195–205.
Google Scholar
Młodkowska-Przepiórowska I. (2015), Sprawozdanie z badań archeologicznych ratowniczych – wykopaliskowych przeprowadzonych w maju/czerwcu 2015 roku przy zbiegu ulic Nadrzecznej i Jaskrowskiej w Częstochowie, Częstochowa, maszynopis dostępny w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach – Delegatura w Częstochowie.
Google Scholar
Orynżyna J. (1976), Dewocjonalia częstochowskie, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t. 30(2), s. 115–120.
Google Scholar
Rajman J. (2002), Rozwój miasta do połowy XVII wieku, [w:] F. Kiryk (red.), Częstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego, t. 1, Okres staropolski, Urząd Miasta Częstochowy, Częstochowa, s. 165–202.
Google Scholar
Rewoliński T. (1887), Medale religijne odnoszące się do Kościoła katolickiego we wszystkich krajach dawnej Polski w zbiorze Dr med. T. Rewolińskiego, Nakładem Autora, Kraków.
Google Scholar
Skorupka S. i in. (red.) (1968), Mały słownik języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Słabek P. (2002), Św. Mikołaj, Wydawnictwo M, Kraków.
Google Scholar
Sobczak J. (2000), Święci i ich symbole, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań.
Google Scholar
Szklarz-Habrowski A. (2018), Topografia szpitala – przytułku działającego przy kaplicy/kościele św. Barbary w Starej Częstochowie, na przełomie XVIII i XIX w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, r. LXVI, nr 1, s. 59–73.
Google Scholar
Szymański S. (1965), Administracyjne i przestrzenne przeobrażenia Częstochowy w latach 1815–1830, „Ziemia Częstochowska”, t. 5, s. 5–48.
Google Scholar
Timbal N. (2012), Aniołowie, posłańcy światła, Wydawnictwo Księży Marianów Promic, Warszawa.
Google Scholar
Zalewski S. (red.) (1997), ABC Chrześcijanina. Mały słownik, Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum, Warszawa.
Google Scholar
Zbudniewek J. (2002), Parafia Św. Zygmunta, [w:] F. Kiryk (red.), Częstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego, t. 1, Okres staropolski, Urząd Miasta Częstochowy, Częstochowa, s. 205–237.
Google Scholar
Zemann E. i in. (red.) (2008), Encyklopedia katolicka, t. 12, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.