Przygotowanie i spożywanie posiłków w świetle zabytków metalowych pozyskanych na stanowisku przy ulicy Wałowej 40 w Gdańsku
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6034.36.14Słowa kluczowe:
artefakty kuchenne, zastawa stołowa: noże, łyżki, kufel, wyroby z mosiądzu i cyny, znak producentaAbstrakt
Artykuł stanowi opracowanie 31 zabytków używanych podczas przygotowania oraz konsumpcji posiłków, pozyskanych ze stanowiska przy ulicy Wałowej 40 w Gdańsku. Pośród wymienionych w pracy obiektów można wskazać 15 łyżek, 13 noży, w tym jeden tworzący komplet z widelcem, drugi dwuzębny widelec oraz cynowy kufel. Przedmiotem analizy jest forma i zdobienie zabytków oraz kwestia znaków wytwórców. Szczególną uwagę zwrócono na komplet sztućców złożony z noża oraz dwuzębnego widelca i kolejny widelec tego typu. Sztućce te mogły być wykorzystywane do nakładania potraw z półmisków. Warte podkreślenia jest również potwierdzenie lokalnej proweniencji niektórych z łyżek lub nawet wskazanie gdańskiego wytwórcy, partacza Petera Dralanda. Znalezisko wyjątkowe, podnoszące walory wystawiennicze zbioru, to cynowy kufel. Zabytki z tego metalu, z uwagi na powiązane z nimi aspekty finansowe i społeczne, takie jak: duże zainteresowanie nabywców, kwestie jakości i walki cechu z partaczami, stanowią również punkt wyjścia do szerszej refleksji nad gdańskim konwisarstwem. Omawiane artefakty pozyskano z kontekstu datowanego na okres od drugiej połowy XVI po XVIII w. Chronologię przedmiotów ustalono jednak w większości przypadków na XVII stulecie.
Pobrania
Bibliografia
APG – Archiwum Państwowe w Gdańsku
Google Scholar
Amme J. (2002), Historische Bestecke. Formenwandel von der Altsteinzeit bis zur Moderne, Arnoldsche, Stuttgart.
Google Scholar
Amme J. (2007), Historische Bestecke II. Supplement zu AMME 2002, Arnoldsche, Stuttgart.
Google Scholar
Amme J. (2012), Historische Bestecke III. Von der Frühzeit bis in die Zeit um 1600, Arnoldsche, Stuttgart.
Google Scholar
Baart J., Krook W. i in. (1977), Opgravingen in Amsterdam, Fibula-Van Dishoeck, Amsterdam.
Google Scholar
Bobrow R. (1998), Dawne sztućce, Pagina, Warszawa.
Google Scholar
Bogucka M. (1962), Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV–XVII w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar
Burrows J., Niemann M. (2000), Rostocker Studentenleben in der ersten Hälfte des 16. Jahrhunderts. Archäologische und historische Belege, „Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters”, 27/28, s. 163–184.
Google Scholar
Calisch A. (1993), Bestek, [w:] J.J. Lenting, H. van Gangelen, H. van Westing (red.), Schans op de Grens. Bourtanger bodemvondsten 1580–1850, SPA Uitgevers, Sellingen, s. 537–556.
Google Scholar
Cotterel H.H. (1969), Old Pewter its Makers and Marks, in England, Scotland and Ireland. An Account of the Old Pewterer & his Craft, Rutland, Vermont.
Google Scholar
Cowgill J., de Neergaard M., Griffiths N. (1987), Knives and Scabbards. Medieval Finds from Excavations in London, vol. I, Her Majesty’s Stationery Office, London.
Google Scholar
Folke G., Holtmann W. (1993), Untersuchung zu mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Messern, Göttingen (PhD dissertation).
Google Scholar
Gdańsk w Europie Europa w Gdańsku. Kontakty handlowe i kulturowe Gdańska w świetle wykopalisk archeologicznych. Katalog wystawy (2011), Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk.
Google Scholar
Gomoliszek A. (2016), Noże z wykopalisk przy ulicy Chmielnej 73–74 w Gdańsku, „Dantiscum”, 1, s. 377–454.
Google Scholar
Grupa M. (2007), Przyczynek do historii późnośredniowiecznych sztućców, „Archaeologia Historica Polona”, 17, s. 433–437.
Google Scholar
Haedecke H.-U. (1981), Bestecke. (Deutsches Klingenmuseum Solingen), Rheinland-Verl., Köln–Bonn.
Google Scholar
Hall D.W., Gadd J. (2001), The Pewter Collection. Identification and Listing by Members of the Pewter Society, Dublin.
Google Scholar
Hausbuch der Landauerschen Zwölfbrüderstiftung, Bd. I, 1511–1706, Nürnberg.
Google Scholar
Hausbuch der Mendelschen Zwölfbrüderstiftung, Bd. I, 1426–1549, Nürnberg.
Google Scholar
Hausbuch der Mendelschen Zwölfbrüderstiftung, Bd. II, 1550–1791, Nürnberg.
Google Scholar
Historia Gdańska, t. I (1978), E. Cieślak (red.), Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Google Scholar
Historia Gdańska, t. II (1982), E. Cieślak (red.), Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Google Scholar
Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. III, Od XVI do połowy XVII w. (1978), A. Keckowa, D. Molenda (red.), Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Google Scholar
Hoeniger C. (2006), The Illuminated Tacuinum sanitatis Manuscripts from Northern Italy ca. 1380–1400. Sources, Patrons and Creation of a New Pictorial Genre, „Avista Studies in the History of Medieval Technology, Science and Art”, 5, s. 51–82.
Google Scholar
Ignasiak M. (2020), Próba rekonstrukcji zagospodarowania terenu Lastadii w czasach budowy statków wodnych w oparciu o analizę stratygrafii stanowiska, [w:] B. Kościński (red.), Lastadia – najstarsza stocznia Gdańska w świetle badań archeologicznych, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk (Archeologia Gdańska, 7), s. 87–112.
Google Scholar
Jagiełło S. (2017), Opracowanie historyczne działki przy ulicy Wałowej 40 w Gdańsku, Warszawa (maszynopis).
Google Scholar
Jędrzejczak A. (2004), Późnośredniowieczne i nowożytne noże z Wyspy Spichrzów w Gdańsku, Toruń (maszynopis w bibliotece UMK).
Google Scholar
Jędrzejczak-Skutnik A. (2020), Noże, [w:] B. Kościński (red.), Lastadia – najstarsza stocznia Gdańska w świetle badań archeologicznych, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk (Archeologia Gdańska, 7), s. 401–424.
Google Scholar
Kasprzak M. (2013), Noże ze stanowiska w południowo-zachodniej części kwartału ulic: Długie Ogrody, Szafarnia, Angielska Grobla i Św. Barbary w Gdańsku, [w:] H. Panera (red.), Archeologia Gdańska, t. V, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk, s. 309–336.
Google Scholar
Konczewska M., Konczewski P. (2004), Zabytki metalowe z fosy miejskiej we Wrocławiu, „Wratislavia Antiqua”, 6, s. 89–205.
Google Scholar
Konczewska M., Wachowski K. i in. (2010), Kultura materialna publicznej przestrzeni miasta w świetle zabytków ruchomych, „Wratislavia Antiqua”, 11, s. 179–406.
Google Scholar
Kriegseisen J. (2015), Podrożny komplet sztućców wykonany przez Johanna Bartolomowicza – złotnika z Lidzbarka Warmińskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 63.1, s. 93–104.
Google Scholar
Krzywdziński R. (2013), Analiza przestrzenno-funkcjonalna archeologicznych reliktów zagospodarowania działek mieszczańskich z południowo-zachodniej części kwartału ulic: Długie Ogrody, Szafarnia, Angielska Grobla i Św. Barbary w Gdańsku, [w:] H. Panera (red.), Archeologia Gdańska, t. V, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk, s. 23–132.
Google Scholar
Krzywdziński R. (2016), Analiza przestrzenno-funkcjonalna archeologicznych reliktów zagospodarowania południowej części Wyspy Spichrzów przy ulicy Chmielnej 73–74 w Gdańsku, „Dantiscum”, 1, s. 7–76.
Google Scholar
Krzywdziński R. (2018), Jatki rzeźnicze Głównego Miasta w Gdańsku w świetle źródeł archeologicznych, [w:] A. Pudło, W. Ossowski, E. Trawicka (red.), Jatki mięsne w Gdańsku od XIV do XX wieku, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska; Muzeum Archeologiczne, Gdańsk, s. 13–234.
Google Scholar
Leśniewska D. (2014), Analiza zabytków metalowych, [w:] J. Prager, A. Longa (red.), Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych na stanowisku ul. Jana z Kolna 11 w Gdańsku, s. 66–86 (maszynopis złożony w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku).
Google Scholar
Mackiewicz M., Marcinkiewicz K. Piekalski J. (2014), Plac Nowy Targ we Wrocławiu w świetle badań wykopaliskowych w latach 2010–2012, „Archaeologia Historica Polona”, 22, s. 167–184, https://doi.org/10.12775/AHP.2014.008
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.12775/AHP.2014.008
Marquardt K. (1997), Europäisches Essbesteck aus acht Jahrhunderten, Arnoldsche, Stuttgart.
Google Scholar
Michalik P. (2007), Późnośredniowieczne i wczesnonowożytne noże z zamku w Pucku, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa (Światowit. Supplement Series P: Prehistory and Midle Ages, 15).
Google Scholar
Miścicki M. (2017), Wyroby i produkcja przedmiotów metalowych w późnośredniowiecznym Pucku, [w:] M. Starski (red.), Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 193–238.
Google Scholar
Niemcewicz-Ledwoń B. (1988), Złotnictwo i Konwisarstwo Elbląskie od XVII do XIX wieku, Muzeum, Elbląg.
Google Scholar
Old Pewter at the Birmingham Museum, http://www.pewterbank.com/1_-_Old_Pewter_Spoons_pages_1-231_at_Birmingham_Museum.pdf [10 V 2019].
Google Scholar
Omilanowska M. (2010), Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 72, s. 293–334.
Google Scholar
Paszkiewicz B., Wachowski K. (2018), Handel i wymiana. Nowa postać handlu (XIII–XV wiek). Przykład Wrocławia, „Wratislavia Antiqua”, 23, s. 379–399.
Google Scholar
Schans op de Grens. Bourtanger bodemvondsten 1580–1850 (1993), J.J. Lenting, H. van Gangelen, H. van Westing (red.), SPA Uitgevers, Sellingen.
Google Scholar
Sil B., Burdziej M. (2015), Stargard, ul. Marii Skłodowskiej-Curie, Gdańska i Światopełka, obszar dawnej kaplicy i cmentarza św. Jakuba, stan. 11a (AZP 32-10/167), „Stargardia”, 9 (2014), s. 394–398.
Google Scholar
Sprawozdanie z badań archeologicznych przy ulicy Wałowej 40 w Gdańsku (2017), A. Longa (red.) (maszynopis złożony w WUOZ w Gdańsku).
Google Scholar
Szajt J. (2018), Dom i jego wyposażenie. Między kuchnią a stołem. Kultura stołu, „Wratislavia Antiqua”, 23, s. 379–399.
Google Scholar
Targ Sienny w Gdańsku. Przedmieście europejskiej metropolii w świetle wykopalisk archeologicznych. Katalog wystawy prezentowanej w Ratuszu Głównego Miasta w Gdańsku w okresie od 1 czerwca do 25 września 2016 roku (2016), R. Krzywdziński (red.), Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, Gdańsk.
Google Scholar
Trawicka E. (2010), Zabytki metalowe z Wyspy Spichrzów w Gdańsku (badania z 2004 roku), [w:] H. Paner (red.), Archeologia Gdańska, t. IV, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk, s. 93–150.
Google Scholar
Trawicka E. (2018), Zabytki metalowe, [w:] A. Pudło, W. Ossowski, E. Trawicka (red.), Jatki mięsne w Gdańsku od XIV do XX wieku, Muzeum Historyczne Miasta Gdańska; Muzeum Archeologiczne, Gdańsk, s. 335–388.
Google Scholar
Trawicka E. (2020a), Katalog, [w:] B. Ceynowa (red.), Kawa czy herbata? Archeologiczne świadectwa konsumpcji napojów w dawnym Gdańsku, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk, s. 172.
Google Scholar
Trawicka E. (2020b), Przygotowanie i spożywanie posiłków. Metalowe sprzęty kuchenne, [w:] B. Kościński (red.), Lastadia – najstarsza stocznia Gdańska w świetle badań archeologicznych, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk (Archeologia Gdańska, 7), s. 329–332, 347.
Google Scholar
Tuchołka-Włodarska B. (1978), Znaki gdańskich konwisarzy, „Gdańskie Studia Muzealne”, 2, s. 77–98.
Google Scholar
Tuchołka-Włodarska B. (1981), Konwisarstwo pozacechowe oraz import angielskich naczyń cynowych w Gdańsku w okresie od XVI do XVIII wieku, „Gdańskie Studia Muzealne”, 3, s. 65–82.
Google Scholar
Tuchołka-Włodarska B. (1992), Cyna od XV do XIX wieku. Katalog stałej wystawy ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk.
Google Scholar
Weinstein R. (2011), The Archaeology of Pewter Vessels in England 1200–1700. A Study of Form and Usage (Durham theses, Durham University).
Google Scholar
Wieczorek-Kańczura K. (2018), Dom i jego wyposażenie. Między kuchnią a stołem. Wyposażenie kuchni, „Wratislavia Antiqua”, 23, s. 272–296.
Google Scholar
Wieczorek-Kańczura K., Szajt J. (2018), Dom i jego wyposażenie. Między kuchnią a stołem. Noże, pochewki i okucia pochewek na noże, „Wratislavia Antiqua”, 23, s. 296–322.
Google Scholar
Wiśniewski Z. (1993), Inwentarz zabytków ruchomych pozyskanych podczas eksploracji zasypiska wewnętrznej fosy miejskiej w obrębie wschodniej części placu Dominikańskiego, „Silesia Antiqua”, 35, s. 331–354.
Google Scholar
Włodarska B. (1975), Cyna. Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku, Krajowa Agencja Wydawnicza, Gdańsk.
Google Scholar
Wrak statku General Carleton, 1785 (2008), W. Ossowski (red.), Polish Maritime Museum, Gdańsk.
Google Scholar
Wühr H. (1961), Altes Essgerät, F. Schneekluth, Darmstadt.
Google Scholar
Zdaniewicz R. (2013), Nowożytny depozyt przedmiotów metalowych z okolic Gliwic-Czechowic, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, 24, s. 405–418.
Google Scholar
http://collections.vam.ac.uk/item/O271838/spoon-unknown/ [1 IV 2019]
Google Scholar
http://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=STARE_MIASTO [24 VI 2019].
Google Scholar
https://gdansk.fotopolska.eu/696150,foto.html [25 VI 2019].
Google Scholar
https://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=FORTYFIKACJE [24 VI 2019].
Google Scholar
https://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=M%C3%96LLER_ANTON [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=Strona_g%C5%82%C3%B3wna [24 VI 2019].
Google Scholar
https://www.gedanopedia.pl/index.php?title=OSIEK [26 VI 2019].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-279-113-v [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-279-61-r [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317-142-r [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317-49-r [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317b-154-v [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317b-17-v [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317b-182-v [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317b-203-v [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.nuernberger-hausbuecher.de/75-Amb-2-317b-6-v [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/art/f/flegel/stil_oys.jpg [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/frames-e.html?/html/b/bouts/dirk_e/lastsupp/index.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/frames-e.html?/html/c/claesz/roemer4.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/html_m/b/beert/elder/cherries.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/html_m/d/david/2/cana_mas.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/html_m/f/flegel/stil_che.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/html_m/k/kraen/banquet.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/html_m/m/mahu/breakfas.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wga.hu/html_m/p/passerot/butcher.html [26 IX 2021].
Google Scholar
https://www.wilanow-palac.pl/dekoracje_sztuccow.html [23 VI 2019].
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
