Paciorki typu TM 53 w kulturze wielbarskiej – funkcja, estetyka i chronologia

Kinga Żyto

doi:10.18778/0208-6034.40.18

Autor

Kinga Żyto Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Archeologii https://orcid.org/0009-0008-8461-1517

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6034.40.18

Słowa kluczowe:

kultura wielbarska, paciorki, kolie, aplikacje, ozdoby, szkło

Abstrakt

W roku 2025 mija 40 lat od publikacji dwóch kluczowych prac dotyczących paciorków z okresu rzymskiego: monografii Magdaleny Tempelmann-Mączyńskiej Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum (1985) oraz opracowania Teresy Stawiarskiej Paciorki szklane z obszaru Polski północnej w okresie wpływów rzymskich. Z okazji tej rocznicy artykuł koncentruje się na analizie paciorków szklanych typu TM 53, wyodrębnionych w klasyfikacji Tempelmann-Mączyńskiej. Paciorki tego typu występują licznie w grobach kultury wielbarskiej, zwłaszcza w późnorzymskiej fazie jej rozwoju. Spotykane są zarówno w jednolitych koliach, jak i bardziej złożonych kompozycjach, często w zestawieniu z paciorkami typu TM 119 i TM 128, co może odzwierciedlać określone preferencje estetyczne użytkowników. Choć rzadziej wykorzystywane jako zawieszki czy ozdoby głowy, paciorki TM 53 występują także w skupiskach mogących świadczyć o ich użyciu jako aplikacji naszywanych na odzież.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Almgren O. (1923), Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, C. Kabitzsch, Leipzig (Mannus-Bibliothek, 32).
Google Scholar

Andrzejowski J. (2023), Jartypory, stan. 2. Cmentarzysko kultury wielbarskiej we wschodniej Polsce. Część 1, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie; Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina, 12.1).
Google Scholar

Andrzejowski J., Schuster J. (2022), Kruchy luksus. Dwa niezwykłe rzymskie naczynia szklane z Czarnówka na Pomorzu Wschodnim, „Wiadomości Archeologiczne” 73, s. 131–156.
Google Scholar

Belevets V.G. (2007), K izucheniyu pamyatnikov vel’barskoy kul’tury v Belarusi, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Muzeum Archeologiczne, Gdańsk, s. 293–344.
Google Scholar

Dekówna M. (2007), Wczesnośredniowieczne ozdoby szklane ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego na tle ogólnej problematyki rozwoju szklarstwa, [w:] W. Brzeziński (red.), Skarby wieków średnich. Katalog wystawy, Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa, s. 52–87.
Google Scholar

Gładysz-Juścińska M., Kokowski A., Niezabitowska-Wiśniewska B. i in. (2021), Lubliner Land, CRFB Polen 4, Polska Akademia Umiejętności, Kraków.
Google Scholar

Grabarczyk T. (1997), Kultura wielbarska na Pojezierzach Krajeńskim i Kaszubskim, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Google Scholar

Grabarczyk T. (2007), Wyniki prac wykopaliskowych na cmentarzysku w Odrach, gm. Czersk, woj. pomorskie w latach 1995–2003, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 25, s. 5–23, https://doi.org/10.18778/0208-6034.25.01
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.25.01

Hahuła K. (1991–1992), Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Janowie, woj. toruńskie, „Wiadomości Archeologiczne” 52, s. 141–155.
Google Scholar

Jaskanis J. (1996), Cecele. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen, Secesja, Kraków (Monumenta Archaeologica Barbarica, 2).
Google Scholar

Kokowski A. (2004), Goci między Bałtykiem a Morzem Czarnym, [w:] J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Liber (red.), Wandalowie, strażnicy bursztynowego szlaku. Katalog wystawy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; Państwowe Muzeum Archeologiczne, Lublin–Warszawa, s. 225–252.
Google Scholar

Kokowski A. (2007), Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Google Scholar

Kurzyńska M. (2015), Linowo, stanowisko 6. Birytualne cmentarzysko kultury wielbarskiej z północno-wschodniej części ziemi chełmińskiej, Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi; Muzeum Okręgowe, Grudziądz–Toruń.
Google Scholar

Lund Hansen U. (2011), Women’s world? Female elite graves in late roman Denmark, [w:] D. Quast (red.), Weibliche Eliten in der Frühgeschichte. Archäologische und historische Beiträge zum ersten Jahrtausend in Nord- Mittel- und Südosteuropa, Schnell und Steiner, Mainz, s. 33–40.
Google Scholar

Machajewski H. (2013), Gronowo. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Westpommern, Fundacja Monumenta Archeologica Barbarica, Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica, 18).
Google Scholar

Müller von A. (1956), Die birnen- und kugelförmigen Anhänger der älteren römischen Kaiserzeit, „Offa” 15, s. 93–114.
Google Scholar

Natuniewicz-Sekuła M., Baczewski M. (2023), Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of the Vistula Delta (Excavations 2005–2018), Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk; Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica, 23), https://doi.org/10.23858/Waw/k/006
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.23858/Waw/k/006

Natuniewicz-Sekuła M., Okulicz-Kozaryn J. (2011), Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of the Vistula Delta (Excavations 1984–2004), Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk; Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica, 17).
Google Scholar

Odry. Cmentarzysko kurhanowe z okresu rzymskiego w powiecie chojnickim (1968), J. Kmieciński (red.), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Łódź.
Google Scholar

Patalan K.M. (2022), S-förmige Schließhaken im europäischen Barbaricum von der vorrömischen Eisenzeit bis zur Merowingerzeit: chronologische, chorologische, technologische und typologische Analysen, Wachholtz, Kiel (Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete, 20).
Google Scholar

Pietrzak M. (1997), Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie-und Wielbark-Kultur in Ostpommern, Secesja, Kraków (Monumenta Archaeologica Barbarica, 4).
Google Scholar

Schuster J. (2018), Czarnówko, stan. 5. Osiem grobów okazałych – narodziny nowych elit w II wieku po Chr. w basenie Morza Bałtyckiego, Muzeum w Lęborku; Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica; Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Lębork–Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina, 8).
Google Scholar

Skorupka T. (2001), Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III w. n.e.), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań (Archeologiczne Badania Ratownicze wzdłuż Trasy Gazociągu Tranzytowego, 2. Wielkopolska, cz. 3).
Google Scholar

Stawiarska T. (1985), Paciorki szklane z obszaru Polski północnej w okresie wpływów rzymskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław (Biblioteka Archeologiczna, 28).
Google Scholar

Stawiarska T. (1987), Katalog paciorków szklanych z obszaru Polski północnej w okresie wpływów rzymskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Google Scholar

Stawiarska T. (1998), Charakterystyka technologiczna paciorków szklanych z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Świętym Gaju, [w:] P. Urbańczyk (red.), Adalbertus. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 159–197.
Google Scholar

Strobin A. (2021), Brzyno stanowisko 7. Cmentarzysko kultury oksywskiej i wielbarskiej oraz z okresu wędrówek ludów na Wysoczyźnie Żarnowieckiej (badania 2011–2016), Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin.
Google Scholar

Tempelmann-Mączyńska M. (1985), Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, P. von Zabern, Mainz am Rhein (Römisch-Germanische Forschungen, 43).
Google Scholar

Tuszyńska M. (2005), Ulkowy. Cmentarzysko kultury wielbarskiej na Pomorzu Gdańskim, Muzeum Archeologiczne, Gdańsk.
Google Scholar

Tuszyńska M. (2020), Kamienica Szlachecka. Cmentarzysko kultury wielbarskiej na Pojezierzu Kaszubskim, Muzeum Archeologiczne, Gdańsk.
Google Scholar

Walenta K. (2009), Leśno i mikroregion w okresie rzymskim, Muzeum Historyczno-Etnograficzne, Chojnice.
Google Scholar

Wielowiejski P. (1998), Święty Gaj, woj. elbląskie. Cmentarzysko kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich, [w:] P. Urbańczyk (red.), Adalbertus. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 141–149.
Google Scholar

Wołągiewicz R. (1981), Kultury oksywska i wielbarska, [w:] J. Wielowiejski (red.), Prahistoria ziem polskich, t. V, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 135–178.
Google Scholar

Woźniak M. (2021), Kleszewo. Cmentarzysko kultury przeworskiej i wielbarskiej na północnym Mazowszu, cz. 1, Katalog, Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy; Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica; Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Pruszków–Warszawa (Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina, 10.1).
Google Scholar

Żyto K. (2018), Ozdoby stroju wykonane z paciorków w kulturze wielbarskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 33, s. 75–92, https://doi.org/10.18778/0208-6034.33.04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6034.33.04

Żyto K. (2025), Dekoracja paciorkami w kulturze wielbarskiej. Studia nad kobiecym elementem stroju z uwzględnieniem czynników „czas”, „przestrzeń” i „status właścicielki”, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź (Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, 15).
Google Scholar