W kwestii typologicznej definicji tzw. „kasztelu środkowoeuropejskiego”

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6034.38.04

Słowa kluczowe:

typologia, metody archeologiczne, kastelologia, zamki, rewizja, kasztel środkowoeuropejski

Abstrakt

Typologia to jedna z podstawowych metod archeologicznych, która pomaga uporządkować duże ilości danych i uprościć pracę z nimi. Stosowana jest również w kastelologii, gdzie dzieli zamki na typy, np. na podstawie ich rozplanowania (tak jest w przypadku kastelologii czeskiej). Jedną z problematycznych grup są tzw. kasztele środkowoeuropejskie. Żaden z przedstawicieli tej grupy nie odpowiada jednak w pełni definicji sformułowanej przez T. Durdíka. Najlepiej zbadanymi zamkami tej grupy, które są najbliżej definicji, są te w Písku i Kadani. Z tego powodu posłużyły one jako analogie dla pozostałych domniemanych przedstawicieli, na podstawie których stworzono koncepcję formy pierwotnej. Najnowsze badania pogłębiły wątpliwości co do zaliczenia ich do tej grupy typologicznej. W przeciwieństwie do wspomnianych przykładów, istnieją inne stanowiska, które zbliżają się do definicji, ale ich włączenie do grupy tzw. kasztelów środkowoeuropejskich zostało co najmniej zakwestionowane. Przywołane w artykule problemy podkreślają niewystarczający poziom dostępnej wiedzy o zamkach reprezentujących tzw. kasztele środkowoeuropejskie, co de facto wyklucza zasadność stosowania tego typu w zakresie metody archeologicznej. Rozwiązaniem tej sytuacji jest włączenie ich do innej grupy typologicznej (najlepiej do tzw. zamków z obwodową zabudową), co pozwoliłoby na ich dalsze stosowanie. Co więcej, takie połączenie usunęłoby sztuczne granice między obiektami, które są ze sobą bezpośrednio powiązane. Niemniej jednak o typologii należy myśleć głównie jako o metodzie, która pomaga i upraszcza pracę z pewną ilością zebranych danych. Istniejące grupy należy zweryfikować, aby można je było wykorzystać do dalszych badań. Nie powinno to ograniczać się do oceny cech architektonicznych i historycznych, ale powinno również obejmować inne podejścia, które do tej pory były rzadziej stosowane, co pomoże stworzyć bardziej plastyczny obraz, a tym samym pozwoli lepiej zrozumieć obiekty zamkowe.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Adams W.Y., Adams E.W. (1991), Archaeological Typology and Practical Reality. A Dialectical Approach to Artifact Classification and Sorting, Cambridge University Press, Cambridge, https://doi.org/10.1017/CBO9780511558207
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511558207

Anderle J. (2007), Románská kaple na hradě Horšovský Týn, [in:] Dějiny staveb 2007, Klub Augusta Sedláčka ve spolupráci se Sdružením pro stavebněhistorický průzkum, Plzeň, p. 195–200.
Google Scholar

Castra Terrae Culmensis. Na rubieży chrześcijańskiego świata (2020), M. Wiewióra (ed.), Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Google Scholar

Durdík T. (1987), Chodský hrad v Domažlicích, Muzeum Chodska, Domažlice.
Google Scholar

Durdík T. (1989), K původu kastelů středoevropských typu, “Archaeologia historica”, 14, p. 232–255.
Google Scholar

Durdík T. (1993a), Mitteleuropäische Kastelle – ein mögliches Vorbild der Ordensburgarchitektur im Balticum, [in:] K. Drake (ed.), Castella Maris Baltici, vol. I, Aarhus University Press, Aarhus, p. 45–50.
Google Scholar

Durdík T. (1993b), Hrad v Písku, Prácheňské muzeum, Písek.
Google Scholar

Durdík T. (1994a), Kastellburgen des 13. Jahrhunderts in Mitteleuropa, Böhlau, Wien.
Google Scholar

Durdík T. (1994b), K problematice kastelů středoevropského typu, “Archeologické rozhledy”, 46, p. 255–273.
Google Scholar

Durdík T. (1998), Hrady kastelového typu 13. století ve střední Evropě, Academia, Praha.
Google Scholar

Durdík T. (1999), Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Libri, Praha.
Google Scholar

Durdík T. (2001), K problematice hradu v Chrudimi, “Archeologické rozhledy”, 53, p. 615–619.
Google Scholar

Durdík T. (2002), Ilustrovaná encyklopedie českých hradů. Dodatky, Libri, Praha.
Google Scholar

Durdík T. (2011), Ilustrovaná encyklopedie českých hradů. Dodatky 4, Libri, Praha.
Google Scholar

Durdík T., Bolina P. (2001), Středověké hrady v Čechách a na Moravě, Argo, Praha.
Google Scholar

Durdík T., Lehečková E. (1977), Stavební vývoj a podoba středověkého hradu v Kadani na základě archeologického výzkumu, “Archeologické rozhledy”, 29, p. 281–292.
Google Scholar

Frolík J. (2008), Hrad v Chrudimi? (Archeologický výzkum na Školním náměstí a Komenského ulici v letech 2004–2006), “Castellologica bohemica”, 11, p. 553–584.
Google Scholar

Frolík J., Sigl J. (2001), K úvahám Martina Ježka o počátcích města Chrudimi a tamějším hradu, “Archeologické rozhledy”, 53, p. 620–629.
Google Scholar

Gabriel F. (2014), Poznámky k třídění hradů podle dispozičních typů, “Castellologica bohemica”, 14, p. 5–18.
Google Scholar

Heroutová M., Holanová E., Líbal D. (1967), Horšovský Týn. Zámek. Stavebně historický průzkum, inv. č. 037-4-2791-5, Plzeň (unpublished report stored in National Heritage Institute – Regional Office in Plzeň).
Google Scholar

Ježek M. (1999), Kastel východočeského typu? A další otázky ze středověké Chrudimi, “Archeologické rozhledy”, 51, p. 833–871.
Google Scholar

Ježek M., Slavík J. (1998), K možnostem interpretace nálezů v chrámu sv. Mikuláše v Jaroměři. (Cesta jedné hypotézy do encyklopedií), “Průzkumy památek”, 5.2, p. 118–139.
Google Scholar

Jóźwiak S., Trupinda J. (2012), Krzyżackie zamki komturskie w Prusach – Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Google Scholar

Kotyza O., Sýkora M. (2012), Litoměřický hrad a jeho počátky. (Poznámky k hradní politice Jana Lucemburského v severozápadních Čechách), [in:] J. Kuljavceva Hlavová, O. Kotyza, M. Sýkora (ed.), Hrady českého severozápadu. Sborník k životnímu jubileu Tomáše Durdíka, Ústav archeologické památkové péče severozápadních Čech, Most, p. 87–148.
Google Scholar

Kuthan J. (1991), Zakladatelské dílo Přemysla Otakara II. v Rakousku a ve Štýrsku, Academia, Praha.
Google Scholar

Lavička R., Čapek L., Fröhlich J., Havlice J., Krajíc R., Reitinger L. (2016), Královská založení na jihu Čech za vlády posledních Přemyslovců, Národní památkový ústav, České Budějovice.
Google Scholar

Macek P. (1989), Městský hrad v Litoměřicích, “Castellologica bohemica”, 1, p. 101–112.
Google Scholar

Menclová D. (1976), České hrady, vol. I, Odeon, Praha.
Google Scholar

Mitchell P. (2018), Die Baugeschichte der Wiener Hofburg im Mittelalter. Neue Ergebnisse im Bau und Boden, “Beiträge zur Mittelalterarchäologie in Österreich”, 34, p. 137–153.
Google Scholar

Neustupný E. (2007), Metoda archeologie, Aleš Čeněk, Plzeň.
Google Scholar

Plaček M. (1997), Hrady v hrazených moravských městech, “Archaeologia historica”, 22, p. 199–215.
Google Scholar

Plaček M. (2001), Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Libri, Praha.
Google Scholar

Procházka Z. (2014), Domažlice. Historicko-turistický průvodce městem a jeho památkami, Nakladatelství Českého lesa, Domažlice.
Google Scholar

Razím V. (1992), Kastel středoevropského typu?, “Archaeologia historica”, 17, p. 133–139.
Google Scholar

Razím V. (2013), Ke stavu a potřebám výzkumu středověkých fortifikací v ČR, “Svorník”, 11, p. 142–148.
Google Scholar

Razím V. (2014), Městský hrad v Písku jako předmět mezioborového výzkumu historické architektury, “Archeologické rozhledy”, 66, p. 493–514.
Google Scholar

Razím V., Ježek M. (2001), Ke stavebnímu vývoji kostela Nanebevzetí P. Marie v Chrudimi, “Průzkumy památek”, 8.1, p. 37–66.
Google Scholar

Schicht P. (2003), Österreichs Kastellburgen des 13. und 14. Jahrhunderts, Österreichische Gesellschaft für Mittelalterarchäologie, Wien (Beiträge zur Mittelalterarchäologie in Österreich. Beihefte, 5).
Google Scholar

Schicht P. (2012), Kastellburgen an der Reichsgrenze, imperiale Machtgestik oder lokaler Herrschaftsanspruch?, [in:] O. Wagener (ed.), Symbole der Macht? Aspekte mittelalterlicher und frühneuzeitlicher Architektur, Peter Lang, Bern–Frankfurt am Main, p. 89–104.
Google Scholar

Schicht P. (2018), Kastelle: Architektur der Macht, Michael Imhof Verlag, Petersberg.
Google Scholar

Schwarz M. (2013), Die Baukunst des 13. Jahrhunderts in Österreich, Böhlau Verlag, Wien–Köln–Weimar, https://doi.org/10.26530/OAPEN_467999
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.26530/OAPEN_467999

Schwarz M. (2015), Die Wiener Hofburg im Mittelalter. Von der Kastellburg bis zu den Anfängen der Kaiserresidenz, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
Google Scholar

Sedláček A. (1893), Hrady, zámky a tvrze Království českého, díl 9, Domažlicko a Klatovsko, Franttišek Šimáček, Praha.
Google Scholar

Torbus T. (2014), Zamki konwentualne Państwa krzyżackiego w Prusach, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Urban J., Vlček P. (1992), Dějiny a stavební vývoj domažlického hradu, [in:] Minulostí Západočeského kraje 28, Albis International, Plzeň, p. 7–31.
Google Scholar

Varhaník J. (2000), K morfologii hradu v Písku, “Archaeologia historica”, 25, p. 159–170.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2023-12-19

Jak cytować

Hobl, L. (2023). W kwestii typologicznej definicji tzw. „kasztelu środkowoeuropejskiego”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, (38), 61–83. https://doi.org/10.18778/0208-6034.38.04

Numer

Nr 38 (2023)

Dział

Articles

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

Funding data