Relacje kapitału społecznego i integracji rynkowej gospodarstw rolnych – przykład krajów Europy Środkowo-Wschodniej

Abstrakt

Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych determinowana jest przez wiele czynników, szeroko opisywanych w literaturze przedmiotu. Jednym z takich czynników jest integracja rynkowa, kształtująca pozycję rolnika w łańcuchu dostaw żywności. Zaangażowanie rolników w procesy integracyjne może być związane z ich kapitałem społecznym, choć hipoteza ta nie została w pełni zweryfikowana. Celem artykułu jest zatem ocena relacji pomiędzy poziomem kapitału społecznego a integracją rynkową gospodarstw rolnych w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Analiza obejmuje Polskę, Rumunię, Litwę, Serbię i Mołdawię, a próba składa się łącznie z 3160 gospodarstw rolnych. Dane zostały zebrane za pomocą wywiadów bezpośrednich, w których osobiście uczestniczyli ankieterzy i kierownicy gospodarstw. Na podstawie tych danych obliczono autorski wskaźnik integracji rynkowej i określono poziom kapitału społecznego gospodarstw rolnych. Następnie przeprowadzono analizę porównawczą średnich wskaźników integracji rynkowej dla gospodarstw o różnym stopniu kapitału społecznego oddzielnie dla każdego kraju. Do zbadania istotności różnic wykorzystano test U Manna-Whitneya oraz test Kruskala-Wallisa. Zgodnie z wynikami badań można stwierdzić, że najwyższą wartość wskaźnika integracji rynkowej odnotowano dla tych rolników, którzy byli najsilniej „uspołecznieni”, tj. uczestniczyli w kształceniu ustawicznym, brali udział w wydarzeniach społecznych i byli członkami różnych organizacji. Można zatem stwierdzić, że wzmacniając kapitał społeczny, gospodarstwa rolne dążą do zwiększenia integracji z rynkiem, co w konsekwencji może prowadzić do poprawy wyników ekonomicznych. Dlatego łagodzenie dysproporcji regionalnych i zwiększanie średniego poziomu wydajności rolniczej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej powinno obejmować działania mające na celu zwiększenie kapitału społecznego w gospodarstwach rolnych, m.in. poprzez organizowanie warsztatów, szkoleń, wystaw, wspieranie organizacji producentów rolnych, promowanie kół gospodyń wiejskich, organizowanie imprez towarzyskich itp. Takie działania mogą być finansowane zarówno z drugiego filaru wspólnej polityki rolnej, jak i z budżetu samorządów lokalnych. Wkład przedstawionych w artykule badań koncentruje się na rzadko podejmowanej tematyce badania relacji między kapitałem społecznym a integracją rynkową w gospodarstwach rolnych. Wartość dodana składa się z analizy porównawczej pięciu krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz oszacowania autorskich wskaźników dotyczących kapitału społecznego i integracji rynkowej gospodarstw rolnych, które mogłyby być wykorzystane w przyszłości do podobnych badań.