Sztuka ultrakonserwatywnego buntu. Analiza dyskursu

Paweł Możdżyński

doi:10.18778/0208-600X.85.01

Autor

Paweł Możdżyński Pracownia Socjologii Sztuki w Przestrzeni Publicznej, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0001-9569-5447

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-600X.85.01

Słowa kluczowe:

socjologia sztuki, socjologiczna analiza dyskursu, teoria krytyczna, sztuki wizualne, ultrakonserwatyzm, hegemonia kulturowa

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest aspekt buntu w dyskursie ultrakonserwatywnym prowadzonym w polskim polu sztuk wizualnych. Korzystając ze zdobyczy socjologicznej analizy dyskursu, socjologii krytycznej i socjologii sztuki Pierre’a Bourdieu, autor analizuje dzieła sztuki, teksty pisane i inne wypowiedzi artystów wyznających ultrakonserwatywne wartości. Po rozdziale poświęconym przyjętej perspektywie teoretyczno-badawczej po kolei w tekście badane są główne wątki i aspekty tego nowo powstałego fenomenu kulturowego. Ostatni rozdział, zamykający tekst, jest poświęcony zagadnieniu „marszu przez instytucje” i walki o hegemonię kulturową w polskim polu sztuki.

Bibliografia

Adamas J. (2017), Wywiad z chuliganem – Jacek Adamas, odcinek 14, https://www.youtube.com/watch?v=3-IvQL4Njl4&fbclid=IwAR05bHe7M0jhvG7XVoH49PyP9l5PCA0okRaJ_kotlgfhVo0nqqMjE2QIf0 (dostęp: 6.09.2020).
Google Scholar

Adorno T.W. (2010), Osobowość autorytarna, przeł. Marcin Pańków, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Adorno T.W. (2020), Nowy prawicowy radykalizm. Wykład o jego kilku aspektach, przeł. M. Ratajczak, Znak, Kraków.
Google Scholar

Banasiak J. (2017), Ironiści i kontrrewolucjoniści, czyli artystyczna wojna III i IV RP, Magazyn „Szum”, https://magazynszum.pl/ironisci-i-kontrrewolucjonisci-czyli-artystyczna-wojna-iii-i-ivrp/?fbclid=IwAR13MwsGQFDccftWGAOn2TBS4QCt0U1P2N4w3s17gzvvPuj-Vl9KhcUzGtw (dostęp: 4.09.2020).
Google Scholar

Bauman Z. (1995), A jeśli etyki zabraknie..., „Kultura Współczesna”, nr 1–2(5–6), s. 146–159.
Google Scholar

Baumgarth C. (1987), Futuryzm, przeł. J. Tasarski, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
Google Scholar

Bernatowicz P. (2015a), Bunt w nowym, wspaniałym świecie, [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań, s. 5–18.
Google Scholar

Bernatowicz P. (2015b), Homofobia, [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Bernatowicz P. (2015c), Polityka historyczna, [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Bernatowicz P. (2015d), Faszyzm, [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Bernatowicz P. (2016), Wywiad z chuliganem – Piotr Bernatowicz, odcinek 1, Radio Merkury/RadioPoznań, https://www.youtube.com/watch?v=7uWDyXgHbLc (dostęp: 5.09.2020).
Google Scholar

Bernatowicz P. (2017a), Orszak, korowód i wielbłąd, Portal „Przewodnik Katolicki”, https://www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2017/Przewodnik-Katolicki-3-2017/Opinie/Orszak-korowodi-wielblad (dostęp: 8.07.2020).
Google Scholar

Bernatowicz P. (2017b), Wywiad z chuliganem – Piotr Bernatowicz, odcinek 20, Radio Merkury/Radio Poznań, https://www.youtube.com/watch?v=aQ5axweSJVw (dostęp: 5.09.2020).
Google Scholar

Bernatowicz P. (2018), 1500 drzewek w Yad Vashem. Relacje polsko-żydowskie w kontekście współczesnej wojny o pamięć, [w:] Ł. Murzyn, R. Solewski, S. Stankiewicz, B. Stano (red.), #Dziedzictwo i odpowiedź w sztuce współczesnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, s. 255–276.
Google Scholar

Bernatowicz P. (2019a), Sztuka współczesna nie musi być wcale lewicowa, Portal „Do Rzeczy”, https://dorzeczy.pl/kraj/118987/sztuka-wspolczesna-nie-musi-byc-wcale-lewicowa.html (dostęp: 5.09.2020).
Google Scholar

Bernatowicz P. (2019b), Centrum refleksji nad sztuką współczesną. Program merytoryczny i organizacyjny Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie 2020–2026, http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/ogloszenia/2019/Program_merytoryczny_i_organizacyjny_CSW_-_ZU_na_2020-2026_z_akceptacja_Ministra.pdf (dostęp: 13.02.2021).
Google Scholar

Bollin P. (2020), Jerzy Kalina o „Zatrutym źródle”: zaczynam się czuć jak w barbarii, Portal „Onet”, https://kultura.onet.pl/sztuka/jerzy-kalina-autor-rzezby-jana-pawla-ii-zabiera-glos-destrukcjakraju/rjjd47l (dostęp: 10.10.2022).
Google Scholar

Bourdieu P. (2001), Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, przeł. A. Zawadzki, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Google Scholar

Bourdieu P. (2005), Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, przeł. P. Biłos, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Bourdieu P. (2021), Language And Symbolic Power, Polity Press, Malden.
Google Scholar

Bürger P. (2006), Teoria awangardy, przeł. J. Kita-Huber, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Czyżewski M., Otrocki M., Piekot T., Stachowiak J. (red.) (2017), Analiza dyskursu publicznego.
Google Scholar

Przegląd metod i perspektyw badawczych, Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa.
Google Scholar

Debord G. (2006), „Społeczeństwo spektaklu” oraz „Rozważania o społeczeństwie spektaklu”, przeł. M. Kwaterko, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Duszak A., Fairclough N. (red.) (2008), Krytyczna analiza dyskursu: interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Google Scholar

Fairclough N. (2014), Language and Power, Routledge, London–New York.
Google Scholar

Gołaszewska M. (2001), Estetyka współczesności, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Gramsci A. (1977a), Nowoczesny książę, [w:] P. Śpiewak, Gramsci, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Google Scholar

Gramsci A. (1977b), Inteligencja i organizowanie kultury, [w:] P. Śpiewak, Gramsci, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Google Scholar

Horkheimer M., Adorno T.W. (2010), Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne, przeł. M. Łukasiewicz, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Google Scholar

Kozioł W. (2021), Homary, Gołębie, Jastrzębie. Zwrot konserwatywny w sztuce polskiej, magazynszum.pl, https://magazynszum.pl/homary-golebie-jastrzebie-zwrot-konserwatywny-w-sztuce-polskiej/ (dostęp: 10.10.2022).
Google Scholar

Krakowski P. (2002), Sztuka III Rzeszy, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Google Scholar

The Krasnals (2011), List otwarty grupy Krasnals, http://the-krasnals.blogspot.com/2011/11/listotwarty-grupy-krasnals-thymos.html (dostęp: 10.09.2020).
Google Scholar

The Krasnals (2012), EURO 2012. Polskie Aktywistki THE KRASNALS – przeciwko Ukraińskim Feministkom FEMEN, Blog „The Krasnals”, http://the-krasnals.blogspot.com/2012/05/euro-2012-nowy-wspaniay-dom-publiczny.html (dostęp: 10.09.2020).
Google Scholar

Kulas P. (2018), Antyelitarna narracja współczesnej polskiej prawicy, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 14, nr 4, s. 14–39, http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.14.4.02
Google Scholar

Kulas P., Śpiewak P. (2020), Długi marsz przez instytucje kultury. Polityka Zjednoczonej Prawicy a wymiana elit w nowym ładzie kulturalnym państwa po roku 2015, „Studia Socjologiczno-Polityczne. Seria Nowa”, nr 1(12), s. 73–98, https://doi.org/10.26343/0585556X11204
Google Scholar

Laclau E., Mouffe C. (2007), Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej, przeł. S. Królak, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław.
Google Scholar

Lameński L. (2007), Stach z Warty Szukalski i Szczep Rogate Serce, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Google Scholar

Możdżyński P. (2008), Rytualna sztuka współczesna, [w:] I. Borowik, M. Libiszowska-Żółtkowska, J. Doktór (red.), Oblicza religii i religijności, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków, s. 398–420.
Google Scholar

Możdżyński P. (2011), Inicjacje i transgresje. Antystrukturalność sztuki XX i XXI wieku w oczach socjologa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Możdżyński P. (2013), Tym razem poświęcimy własny kościół. Sacrum w sztuce młodych artystów, „Estetyka i Krytyka”, nr 1, s. 93–115.
Google Scholar

Mucha J. (1986), Socjologia jako krytyka społeczna. Orientacja radykalna i krytyczna współczesnej socjologii zachodniej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Google Scholar

Muraszkiewicz E. (red.) (2015), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Pawliszak P., Rancew-Sikora D. (2012), Wprowadzenie do socjologicznej analizy dyskursu (SAD), „Studia Socjologiczne”, nr 1(204), s. 5–18.
Google Scholar

Piotrowski K. (2011), Thymós. Sztuka gniewu 1900–2011, Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, Toruń, https://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=168551 (dostęp: 8.09.2020).
Google Scholar

Piotrowski K. (2015), Psogos, Adresteia, Epikeia (ramowanie buntu), [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Radkiewicz P. (2020), National identification in a democratic society. A view from the psychosocial perspective, „Studia Socjologiczno-Polityczne. Seria Nowa”, nr 1(12), s. 73–98, https://doi.org/10.26343/0585556X11201
Google Scholar

Rojek P. (2016), Awangardowy konserwatyzm. Idea polska w późnej nowoczesności, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków.
Google Scholar

Ronduda Ł. (2011), Warpechowski, Konieczny, Uklański, Bodzianowski. Warpechowski, Dawicki, Wydawnictwo SWPS Academica–Muzeum Sztuki, Warszawa–Łódź.
Google Scholar

Roose H., Roose W., Daenekindt S. (2018), Trends in Contemporary Art Discourse: Using Topic Models to Analyze 25 years of Professional Art Criticism, „Cultural Sociology”, nr 12(3).
Google Scholar

Schmid U. (2014), Estetyczne przejawy nacjonalistycznej rządomyślności, [w:] U. Schmid (red.), Estetyka dyskursu nacjonalistycznego w Polsce 1926–1939, przeł. P. Pieńkowska-Wiederkehr, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Google Scholar

Sienkiewicz K. (2014), Zatańczą ci, co drżeli. Polska sztuka krytyczna, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie–Karakter, Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Skierski M. (2015), Artysta zbuntowany – sprzeciw wyrażony performansem Zbigniewa Warpechowskiego pt. „Róg Pamięci”, [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Staszak K. (2015a), Feminizm, [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Staszak K. (2015b), „Jedna z najciekawszych ekspozycji ostatnich lat”. Recepcja wystawy „Strategie buntu”, [w:] E. Muraszkiewicz (red.), Strategie buntu, Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu, Poznań.
Google Scholar

Szabłowski S. (2015), Wyborny trup, Portal „Dwutygodnik”, https://www.dwutygodnik.com/artykul/6192-wyborny-trup.html (dostęp: 12.04.2017).
Google Scholar

Szabłowski S. (2017), Polskość i jej sobowtóry, Portal „Dwutygodnik”, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7278-polskosc-i-jej-sobowtory.html (dostęp: 10.09.2020).
Google Scholar

Twórca „puzzli smoleńskich”: to dla mnie nie jest zabawa (2012), Portal „Onet”, https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/tworca-puzzli-smolenskich-to-dla-mnie-nie-jest-zabawa/tc0p3 (dostęp: 10.09.2020).
Google Scholar

Tyson L. (2006), Critical theory today, Routledge, New York.
Google Scholar

Warpechowski Z. (1998), Zasobnik. Autorski opis trzydziestu lat drogi życia poprzez sztukę performance, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Warpechowski Z. (2014), Konserwatyzm awangardowy, Stowarzyszenie Artystyczne Otwarta Pracownia, Kraków.
Google Scholar

Wasilewski M. (2021a), From Self-defense To Counterattack. How The Populist in Poland reclaimed The Language of Contemporary Art, [w:] D. Perrier (red.), Art Criticism in Times of Populism and Nationalism: Proceedings of the 52nd International AICA Congress, Cologne/Berlin 1–7 October 2019, https://www.arthistoricum.net, Heidelberg, s. 121–146.
Google Scholar

Wasilewski M. (2021b), Sztuka w czasach populizmu, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa.
Google Scholar

Wodak R. (2015), Politics of Fear: What Right-Wing Populist Discourses Mean, Sage Publications, Los Angeles–London–New Delhi–Singapore–Washington, https://doi.org/10.4135/9781446270073
Google Scholar

Wodak R., Meyer M. (2016), Critical discourse studies: history, agenda, theory and methodology, [w:] R. Wodak, M. Meyer (red.), Methods of Critical Discourse Studies, Sage, Los Angeles–London–New Delhi–Singapore–Washington.
Google Scholar

Wolfgang J.D. (2022), When Fringe Hate Goes Mainstream: How White Nationalist Discourse Manifests in Online News Commenting, „Journal of Communication Inquiry”, t. 46, nr 2, s. 117–137, https://doi.org/10.1177/01968599211040840
Google Scholar

Ziemkiewicz R. (2016), Ostrożnie z tą rewolucją, „Do Rzeczy”, nr 51/202, s. 68−70.
Google Scholar

Żmijewski A. (2008), Drżące ciała. Rozmowy z artystami, Bytomskie Centrum Kultury–Wydawnictwo Krytyki Politycznej, wyd. II, poprawione i rozszerzone, Bytom–Warszawa.
Google Scholar