Twórczość dominikanina Gabriela Zawieszki. Początki konceptyzmu w polskim kaznodziejstwie

Magdalena Kuran

doi:10.18778/1505-9057.53.11

Autor

Magdalena Kuran Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź https://orcid.org/0000-0001-6815-0011

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.53.11

Słowa kluczowe:

kaznodziejstwo dominikańskie, kaznodziejstwo XVII wieku, konceptyzm, alegoria, alegoreza

Abstrakt

Artykuł przedstawia twórczość dominikańskiego kaznodziei Gabriela Zawieszki (? – 1649). Każdy z jego sześciu zbiorów kazań podporządkowany jest tytułowej metaforze, która (mniej lub bardziej) wyznacza kształt inwencyjny i kompozycyjny poszczególnych tomów, pojedynczych kazań i argumentów. Leopolita jako pierwszy polski kaznodzieja tak świadomie i szeroko zastosował koncept w kazaniach i całych zbiorach, łącząc go w wielowymiarowym wykorzystaniem w egzegezie sensu duchowego. Podobny sposób formowania zbiorów kazań spotykamy w Polsce dopiero w drugiej połowie XVII wieku.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Magdalena Kuran - Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź

Dr Magdalena Kuran – adiunkt w Zakładzie Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej UŁ. Autorka książki o szesnastowiecznym kaznodziejstwie (Retoryka jako narzędzie perswazji w postyllografii polskiej XVI wieku (na przykładzie „Postylli katolicznej” Jakuba Wujka). Zajmuje się głównie literaturą renesansu (Jakub Wujek, Mikołaj Rej, Mikołaj Sęp-Szarzyński) i baroku (Antoni Węgrzynowicz, Gabriel Zawieszko, Ignacy K. Herko, Stefan Poniński). Główne obszary zainteresowań to kaznodziejstwo staropolskie (szczególnie późnobarokowe), piśmiennictwo zakonne, retoryka, alegoria i alegoreza.

Bibliografia

Abramowska Janina, Powtórzenia i wybory. Studia z tematologii i poetyki historycznej, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1995.
Google Scholar

Bajda Jerzy, Początki teologii kazuistycznej w Europie i w Polsce, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. Marian Rechowicz, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, cz. 1: Teologia humanistyczna, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 1975, s. 269–305.
Google Scholar

Baran Zbigniew, Kaznodzieje zakonni kościoła Mariackiego w Krakowie w latach 1594–1772, „Analecta Cracoviensia. Studia Philosophica – Theologica – Iuridica” 1989–1990, t. 21–23, s. 325–351.
Google Scholar

Barącz Sadok, Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, Nakładem W. Manieckiego, t. 2, Lwów 1861.
Google Scholar

Bonawentura z Bagnoregio św., Konferencje o sześciu dniach stworzenia albo oświecenia Kościoła. Wydanie synoptyczne tekstu oryginalnego redakcji A oraz B z przekładem polskim, przekł., red. i wstęp Aleksander Horowski, Wydawnictwo Serafin, Wydawnictwo Unum, Kraków 2008.
Google Scholar

Bosak Paweł Czesław, Leksykon wszystkich postaci biblijnych, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2015.
Google Scholar

Curtius Ernst Robert, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przekł. i oprac. Andrzej Borowski, Universitas, Kraków 1997.
Google Scholar

Estreicher Karol, Bibliografia polska, t. 21, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1906.
Google Scholar

Gostyńska Dorota, Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1991.
Google Scholar

Jocher Adam, Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2, Wilno 1842.
Google Scholar

Jougan Alojzy, Homilie polskie od czasów najdawniejszych po dobę obecną. Szkice bibliograficzne i krytyczne, Drukarnia katolicka Józefa Chęcińskiego, Lwów 1902.
Google Scholar

Kitowicz Jędrzej, Opis obyczajów za panowania Augusta III, wstęp M. Dernałowicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
Google Scholar

Kłoczowski Jerzy, Wielki zakon XVII-wiecznej Rzeczypospolitej u progu swego rozwoju. Dominikanie polscy w świetle wizytacji generalnej z lat 1617–19, „Nasza Przeszłość” 1973, t. 39, s. 103–180.
Google Scholar

Kłoczowski Jerzy, Wielki zakon XVII-wiecznej Rzeczypospolitej u progu swego rozwoju, [w:] Jerzy Kłoczowski, Polska prowincja dominikańska w średniowieczu i Rzeczypospolitej Obojga (Wielu) Narodów, W Drodze, Poznań 2008.
Google Scholar

Kolbuszewski Karol, Postyllografia polska XVI i XVII wieku, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1921.
Google Scholar

Krąpiec Mieczysław, Analogia: II. W filozofii klasycznej, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973, kol. 492–497.
Google Scholar

Krąpiec Mieczysław Albert, Teoria analogii bytu, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 1959.
Google Scholar

Kuran Magdalena, Polska religijność pasyjna w świetle kazań wielkopiątkowych (1702–1732) z biblioteki klasztory reformatów w Zakliczynie, w: Miscellanea literackie i teatralne (od Kochanowskiego do Mrożka). Profesorowi Janowi Okoniowi przez przyjaciół i uczniów na 70. urodziny zebrane, cz. 1, red. Krystyna Płachcińska i Michał Kuran, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010.
Google Scholar

Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Historyja o Jonaszu dla rozmyślania nadroższej Męki Pana Jezusowej, Jan Szeliga, Lwów 1618.
Google Scholar

Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Iustus iudex ex iustissimi iudicis Jesu Christi, omnibus iudicibus christianis, ad imitandum propositus, In suburbio Jaworoviensi, ad Sanctum Nicolaum [Leopolis] 1615.
Google Scholar

Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Księgi ćwiczenia chrześcijańskiego, Na Przedmieściu Jaworowskiem u S. Mikołaja [Jaworów] 1611.
Google Scholar

Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Oratorium pałaczu duchownego, Na Przedmieściu Jaworowskim przy Kościele św. Mikołaja [Jaworów] 1619.
Google Scholar

Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Przysmaki duchowne, gorczyca i kwas, Na Przedmieściu Jaworowskiem u Ś. Mikołaja [Jaworów] 1619.
Google Scholar

Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Wąż miedziany albo rozmyślanie nadroższej Męki Syna Bożego z wizerunku węża miedzianego, Jan Szeliga, Lwów 1618.
Google Scholar

Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Źwierciadło pokutujących. Z przykładów Ś[więtej] M[arii] Magdaleny uczynione. Nie rozpaczajcie wy, co więc Boga gniewacie, [Jan Szeliga], Lwów 1618.
Google Scholar

Lubomlczyk Seweryn, Monotessaron Evangelicum, seu Catena Aurea ex quator Evangelistis, totidemque; pene millibus distinctionum connexa, Officina Typographica Bazilii Scalscii, Kraków 1607.
Google Scholar

Mikołaj z Wilkowiecka, Flores sermonum in Evangelia Dominicalia post festum Sanctissimae Trinitatis […], Matheus Gariuoliu, Kraków 1586.
Google Scholar

Mikołajczak Bolesław, Analogia: III. Analogia w teologii, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 1, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973, kol. 498–509.
Google Scholar

Nowowieyski Felicjan, Phoenix decoris et ornamentis, provinciae Poloniae, S. Ordinis Praedicatorum […] redivivus in magnanimis viris, sanctitate vitae, scientiae et eruditione […], Drukarnia Akademicka, Poznań 1751.
Google Scholar

Poniński Stefan, Król nieba i ziemi Chrystus Zbawiciel kazaniami na uroczyste swoje święta […] wysławiony, Collegium Societatis Jesu, Poznań 1725.
Google Scholar

Rychłowski Franciszek, Kazania na święta Panny Przenaświętszej z różnych doktorów i autorów napisane, Kraków 1667.
Google Scholar

Rychłowski Franciszek, Na dzień Niepokalanego Poczęcia Panny Przenajświętszej kazanie wtóre (1667), oprac. Wiesław Pawlak i Barbara Niebelska-Rajca, w: Umysł stateczny i w cnotach gruntowny. Prace edytorskie dedykowane pamięci Profesora Adama Karpińskiego, red. Radosław Grześkowiak, Roman Krzywy, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, „Studia o literaturze dawnej”, t. 1, s. 159–183.
Google Scholar

Siarczyński Franciszek, Obraz wieku panowania Zygmunta III króla polskiego i szwedzkiego […], cz. 2, Józef Schnayder, Lwów 1828.
Google Scholar

Skwara Marek, O tytułach polskich kazań pogrzebowych z XVII wieku, w: Dzieło literackie i książka w kulturze, red. Ireneusz Opacki przy współudziale Bożeny Mazurkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 436–445.
Google Scholar

S[obieszczański]F[ranciszek] M[aksymilian], Leopolita (Gabryjel) Zawieszko, w: Encyklopedia powszechna, t. 16, Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, Księgarza i Typografa, Warszawa 1864, s. 896–897.
Google Scholar

Świętochowski Robert, Początki dominikańskiej prowincji ruskiej (1596–1602), „Prawo Kanoniczne” 1980, t. 23, nr 1–2, s. 51–82.
Google Scholar

Świętochowski Robert, Szkolnictwo teologiczne dominikanów, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. Marian Rechowicz, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, cz. 2: Teologia neoscholastyczna i jej rozwój w akademiach i szkołach zakonnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1975, s. 213–285.
Google Scholar

Węgrzynowicz Antoni, Syllabus Marianus syllabarum consonantium alia discursus concionatorii in titulos B. V. Mariae a syllabis initiatos […], Lwów 1717.
Google Scholar

Wujek Jakub, Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy ks. Janusz Frankowski, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000.
Google Scholar