O (nie)egzystencji polskiego kryminału regionalnego. Gatunkowe rozważania z lekkim przymrużeniem oka

Wolfgang Brylla

doi:10.18778/1505-9057.66.03

Autor

Wolfgang Brylla Uniwersytet Zielonogórski https://orcid.org/0000-0003-0840-3333

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.66.03

Słowa kluczowe:

kryminał regionalny, literatura regionalna, kryminał historyczny, konstrukcja narracyjna

Abstrakt

Artykuł zamierza odpowiedzieć na pytanie, czy w ogóle istnieje w Polsce subgatunek regionalnej powieści kryminalnej. W przeciwieństwie do polskiej rzeczywistości literackiej na zachodzie Europy, przede wszystkim w Niemczech, cieszy się on wśród czytelników sporą popularnością. Wyróżnia się nie tylko konkretnym (regionalnym) sznytem przestrzennym, ale też innymi elementami narracyjnymi, jak np. dialektem. Dlaczego jednak nad Wisłą do tej pory kryminał regionalny tkwi w niebycie lub przyjmuje inne kształty gatunkowe? Czy jest w stanie wyjść z cienia kryminałów historycznych albo miejskich? Właśnie te zagadnienia znajdują się w centrum zainteresowania artykułu, który próbuje z perspektywy strukturalistycznej oraz tzw. teorii literatury regionalnej naświetlić kompozycję kryminału typu regio. Powołując się na pewien literacki przykład, ukazuje, jak polski regional crime fiction mógłby wyglądać, gdyby samo pojęcie zostało terminologicznie dopracowane i było przede wszystkim w samym dyskursie wykorzystywane.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Wolfgang Brylla - Uniwersytet Zielonogórski

Wolfgang Brylla – adiunkt w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego; dysertacja poświęcona narracji przestrzeni miejskiej w powieściach Hansa Fallady (2013); laureat nagrody Polskiej Akademii Nauk Oddział w Poznaniu (2014); autor artykułów na temat literatury kryminalnej, regionalnej oraz popkultury. Interesuje się literaturą popularną, szeroko rozumianym popem oraz beletrystyką pierwszej połowy XX wieku.

Bibliografia

Piotrowski Przemysław, Cherub, Czarna Owca, Warszawa 2020.
Google Scholar

Piotrowski Przemysław, Piętno, Czarna Owca, Warszawa 2020.
Google Scholar

Piotrowski Przemysław, Sfora, Czarna Owca, Warszawa 2020.
Google Scholar

Augé Marc, Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2011.
Google Scholar

Barańczak Stanisław, Polska powieść milicyjna. Dominacja funkcji perswazyjnej a problemy gatunkowe, [w:] W kręgu Polski Ludowej, red. M. Stępień, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975, s. 270–316.
Google Scholar

Barthes Roland, Efekt rzeczywistości, przekł. M.P. Markowski, „Teksty Drugie” 2012, nr 4, s. 119–126.
Google Scholar

Bartl Andrea, Kriminalliteratur seit der Mitte des 20. Jahrhunderts, [w:] Handbuch Kriminalliteratur. Theorien – Geschichte – Medien, red. S. Düwell, A. Bartl, Ch. Hamann, O. Ruf, J.B. Metzler, Stuttgart, Weimar 2018, s. 326–349, https://doi.org/10.1007/978-3-476-05430-2_48
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-05430-2_48

Beck Ulrich, Das Zeitalter der Nebenfolgen und die Politisierung der Moderne, [w:] Reflexive Modernisierung. Eine Kontroverse, red. U. Beck, A. Giddens, S. Lash, Suhrkamp, Frankfurt (M.) 1996, s. 19–112.
Google Scholar

Berkan-Jabłońska Maria, Na tropach Wilkiego Collinsa, [w:] Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra 2016, s. 49–61.
Google Scholar

Bonter Urszula, Stadt – Land – Mord. Einige Bemerkungen zu den aktuellen deutschen Regionalkrimis, [w:] Facetten des Kriminalromans. Ein Genre zwischen Tradition und Innovation, red. E. Parra-Membrives, W. Brylla, Narr, Tübingen 2015, s. 91–101.
Google Scholar

Brecht Bertolt, Über die Popularität des Kriminalromans, [w:] Der Kriminalroman. Poetik – Theorie – Geschichte, red. J. Vogt, W. Fink, München 1998, s. 33–37.
Google Scholar

Brück Ingrid, Guder Andrea, Viehoff Reinhold, Wehn Karin, Der deutsche Fernsehkrimi. Eine Programm- und Produktionsgeschichte von den Anfängen bis heute, J.B. Metzler, Stuttgart, Weimar 2017.
Google Scholar

Brylla Wolfgang, Krimi als Zeitmaschine. Realitätseffekte in Marek Krajewskis Eberhard-Mock-Roman „Festung Breslau“, [w:] Stadt – Mord – Ordnung. Urbane Topographien des Verbrechens in der Kriminalliteratur aus Ost- und Mitteleuropa, red. M. Colombi, transcript, Bielefeld 2012, s. 219–230, https://doi.org/10.1515/transcript.9783839419182.219
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839419182.219

Brylla Wolfgang, Polski kryminał retro. Między innowacją, naśladownictwem a literackim kiczem, [w:] Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra 2016, s. 223–236
Google Scholar

Brylla Wolfgang, Powieść milicyjna – reaktywacja, [w]: Kryminał. Okna na świat, red. M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra 2017, s. 93–110.
Google Scholar

Brylla Wolfgang, Statt eines Vorwortes. Krimis sind eben nicht nur Krimis, [w:] Facetten des Kriminalromans. Ein Genre zwischen Tradition und Innovation, red. E. Parra-Membrives, W. Brylla, Narr, Tübingen 2015, s. 7–24.
Google Scholar

Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841–1941, W.A.B., Warszawa 2015.
Google Scholar

Chłosta-Zielonka Joanna, Zamiast powieści obyczajowej. Cechy współczesnej polskiej powieści sensacyjnej, „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna” 2013, nr 9, s. 87–98.
Google Scholar

Chwin Stefan, „Literatura pogranicza“ a dylematy Europy Środkowej, [w:] Tematy polsko-niemieckie. Historia, literatura, edukacja, red. E. Traba, R. Traba, J. Hackmann, Wspólnota Kulturowa „Borussia”, Olsztyn 1997, s. 161–171.
Google Scholar

Czubaj Mariusz, Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Oficynka, Gdańsk 2010.
Google Scholar

Dalasiński Tomasz, Tendencyjność uładzona. Modelowe realizacje powieści milicyjnej a socrealizm, [w:] Kryminał. Gatunek poważ(a)ny, t. 1: Kryminał a medium (literatura–teatr–film–serial–komiks), red. T. Dalasiński, T. Markiewka, ProLog, Toruń 2015, s. 62–71.
Google Scholar

Duszonko czy sztyletowanko?, rozmowa Martyny Matyszczak z Marcinem Wrońskim, https://www.tygodnikprzeglad.pl/duszonko-czy-sztyletowanko-rozmowa-marcinem-wronskim/ [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar

Film-Konzepte 38: Dominik Graf, red. J. Glasenapp, edition text+kritik, München 2015.
Google Scholar

Frackman Kyle, Vor Ort: The Functions and Early Roots of German Regional Crime Fiction, [w:] Tatort Germany. The Curious Case of German-Language Crime Fiction, red. L.M. Kutch, T. Herzog, Camden House, Rochester, NY 2014, s. 23–40.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1017/9781782043584.002

Gemra Anna, Słowo wstępne, [w:] Literatura kryminalna. Na tropie źródeł, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2015, s. 7–11.
Google Scholar

Gieba Kamila, Kryminalna topografia prowincji. Łagów Lubuski w „Cichej przystani” Marty Mizuro, [w:] Kryminał. Okna na świat, red. M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra 2017, s. 293–300.
Google Scholar

Hackmann Jörg, Ostpreußen und Westpreußen in deutscher und polnischer Sicht. Landesgeschichte als beziehungsgeschichtliches Problem, Harrassowitz, Wiesbaden 1996.
Google Scholar

Heimatfilm international, red. J. Heizmann, Reclam jun., Stuttgart 2016.
Google Scholar

https://gorzow.wyborcza.pl/gorzow/7,36844,26518302,pedofilia-w-kosciele-na-ktorego-z-biskupow-spadna-nastepne.html [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar

https://plus.gazetalubuska.pl/gwalciciel-zastraszyl-lubuskie-mimo-ze-tak-naprawde-go-nie-bylo/ar/11827485 [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar

https://podroze.gazeta.pl/podroze/56,114158,10632238,znamy-7-nowych-cudow-natury-mazury-w-pierwszej-czternastce.html [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar

https://portalkryminalny.pl/content/view/4715/39/ [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar

https://www.mecklenburgische-seenplatte.de/ [dostęp: 11.12.2021].cnt h
Google Scholar

https://www.traveligo.pl/blog/mazury-kraina-tysiaca-jezior/ [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar

Joachimsthaler Jürgen, Die Literarisierung einer Region und die Regionalisierung ihrer Literatur, „Antares“ 2008, nr 2, s. 27–59.
Google Scholar

Jung Walter, Lese-Tatort. Die Geburt eines intermedialen Erfolgsgenres, [w:] B. Caspers, D. Hallenberger, W. Jung, R. Parr, Ruhrgebietsliteratur seit 1960. Eine Geschichte nach Knotenpunkten, J.B. Metzler, Stuttgart, Weimar 2019, s. 183–212.
Google Scholar

Kaczyński Paweł, O powieści „neomilicyjnej”, [w:] Literatura i kultura popularna. Badania i metody, red. A. Gemra, A. Mazurkiewicz, PLiKPoNW, Wrocław 2014, s.63–76.
Google Scholar

Kniesche Thomas, Einführung in den Kriminalroman, WBG, Darmstadt 2015.
Google Scholar

Kniesche Thomas, Das Grauen auf dem lächelnden Land: Erkundung des Kritischen Regionalkrimis am Beispiel von Uta-Maria Heims „Glücklich ist, wer nicht vergißt”, [w:] Der Regionalkrimi. Ausdifferenzierungen und Entwicklungstendenzen, red. W. Brylla, M. Schmidt, V&R unipress, Göttingen 2022, s. 75–97, https://doi.org/10.14220/9783737014366.75
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14220/9783737014366.75

Knox Roland A., Ten Rules for a Good Detective Story, [w:] The Art of the Mystery Story, red. H. Haycraft, Carroll & Graf, New York 1992, s. 194–196.
Google Scholar

Kosmala Małgorzata, Kryminalne retroświaty, [w:] Przerabianie XIX wieku, red. E. Paczoska, B. Szleszyński, PIW, Warszawa 2011, s. 223–245.
Google Scholar

Krupa Bartłomiej, „Powieści kryminalne potrafią być pouczające”. Komisarz Maciejewski Marcina Wrońskiego, http://www.podteksty.eu/index.php?action=dynamic&nr=12&dzial=6&id=277 [dostęp: 02.04.2012].
Google Scholar

Kwiatek Wojciech P., Zagadki bez niewiadomych czyli kto i dlaczego zamordował polską powieść kryminalną, Piekarska 221B, Brwinów 2007.
Google Scholar

Löffler Katharina, Allgäu reloaded. Wie Regionalkrimis Räume neu erfinden, transcript, Bielefeld 2017, https://doi.org/10.1515/9783839441251
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783839441251

Mazurkiewicz Adam, Między nostalgią i (pop)kulturą. Casus: kryminał „retro”, [w:] Kryminalne światy przeszłości, red. W. Brylla, M. Ruszczyńska, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra 2021, s. 289–309.
Google Scholar

Mazurkiewicz Adam, Tendencje rozwojowe współczesnej polskiej literatury kryminalnej, [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2014 s. 151–176.
Google Scholar

Narolska Aneta, Kilka uwag o kryminale retro, [w:] Kryminalne światy przeszłości, red. W. Brylla, M. Ruszczyńska, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra 2021, s.263–287.
Google Scholar

Ostaszewski Robert, Kryminał na plus, https://www.tygodnikpowszechny.pl/kryminal-na-plus-20884 [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar

Ostrowski Witold, Początki literatury kryminalnej w Anglii, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 2016.
Google Scholar

Paleczny Tadeusz, Interpersonalne stosunki międzykulturowe, Wydawnictwo UJ, Kraków 2007.
Google Scholar

Regiewicz Adam, Pomiędzy zbrodniami. Komparatystyka na tropach kryminału, Katedra, Gdańsk 2017.
Google Scholar

Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł, red. Z. Chojnowski, M. Mikołajczak, Universitas, Kraków 2016.
Google Scholar

Rosiński Cezary, Współczesna powieść kryminalna, „Poradnik bibliograficzno-metodyczny” 2016, nr 3/194, s. 16–28.
Google Scholar

Rossbacher Karlheinz, Heimatkunstbewegung und Heimatroman. Zu einer Literatursoziologie der Jahrhundertwende, Klett, Stuttgart 1975.
Google Scholar

Rybicka Elżbieta, Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich, „Teksty Drugie” 2008, nr 4, s. 21–38.
Google Scholar

Skotarczak Dorota, Otwierać, milicja! O powieści kryminalnej w PRL, IPN, Szczecin, Warszawa 2019.
Google Scholar

Świetlikowska Jolanta, Zbrodnie, które odzyskują czas. O polskim kryminale retro, „Odra” 2011, nr 11, s. 66–72, https://doi.org/10.18573/newreadings.77
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18573/newreadings.77

Tuszyńska Justyna, Mordercze miasta (?) Nowy polski kryminał – zwrot przestrzenny czy gra miejska?, „Studia Poetica” 2014, nr II, s. 101–109.
Google Scholar

van Dine S.S., Twenty Rules for Writing Detective Stories, [w:] The Art of the Mystery Story, red. H. Haycraft, Carroll & Graf, New York 1992, s. 189–193.
Google Scholar

Vogt Jochen, Der deutsche Schäferhund und sein Innerer Monolog. Einige Bemerkungen zur nachholenden Modernisierung des Erzählens im neueren Kriminalroman, [w:] Literatur als Interdiskurs. Realismus und Normalismus, Interkulturalität und Intermedialität von der Moderne bis zur Gegenwart, red. T. Ernst, G. Mein, W. Fink, München 2016, s. 511–520, https://doi.org/10.30965/9783846761557_036
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.30965/9783846761557_036

Vogt Jochen, Regionalität und Modernisierung in der neuesten deutschsprachigen Kriminalliteratur (1990–2015). Nebst einigen Lektüreempfehlungen, „Germanica“ 2016, nr 58, s. 13–39, https://doi.org/10.4000/germanica.3172
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4000/germanica.3172

White Kenneth, Geopoetyki, przekł. K. Brakoniecki, Centrum Polsko-Francuskie Côtes d’Armor – Warmia i Mazury, Olsztyn 2014.
Google Scholar

Wilson Edmund, Kogo obchodzi, kto zamordował Rogera Ackroyda?, [w:] E. Wilson, Szkice, przekł. J. Hummel, PIW, Warszawa 1973, s. 183–191.
Google Scholar

Wörtche Thomas, Crime Fiction and the Literary Field in Germany: An Overview, [w:] Contemporary German Crime Fiction, red. T. Kniesche, Walter de Gruyter, Berlin, Boston 2019, s. 207–227.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783110426601-010

Wróblewska Violetta, Gatunkowy synkretyzm czy eklektyzm? O nowej formule polskiego kryminału po 1989 roku, [w:] Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, red. A. Gemra, EMG, Kraków 2014, s. 129–150.
Google Scholar

Wróblewska Violetta, Tendencje rozwojowe polskiej literatury kryminalnej po 1989 roku, [w:] Literatura i Kultura Popularna, t. XVII, red. A. Gemra, Wydawnictwo UWr, Wrocław 2011, s. 129–145.
Google Scholar

Wrzesiński Wojciech, Warmia i Mazury w polskiej myśli politycznej 1864–1945, PWN, Warszawa 1984.
Google Scholar

Współczesny kryminał coraz częściej zaciera granice między dobrem a złem, rozmowa z Krzysztofem Zajasem, https://teologiapolityczna.pl/krzysztof-zajas-wspolczesny-kryminal-coraz-czesciej-zaciera-granice-miedzy-dobrem-a-zlem [dostęp: 11.12.2021].
Google Scholar