Staropolskie teksty mistyczne kobiet na tle hiszpańskiej literatury religijnej Złotego Wieku (Teresa z Ávila i Jan od Krzyża)

Kamila Żukowska

doi:10.18778/1505-9057.65.02

Authors

Kamila Żukowska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury Dawnej, Edytorstwa i Nauk Pomocniczych, ul. Pomorska 171/173, 90–236 Łódź https://orcid.org/0000-0003-2319-8040

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.65.02

Keywords:

Spanish mysticism, Teresa of Ávila, John of the Cross, Old Polish women’s literature

Abstract

The article presents selected old Polish mystical texts of women (both secular and religious) against the background of the Spanish mystical tradition of the Golden Age. The text outlines the geopolitical situation of the Republic of Poland and Spain between the 16th and 18th centuries, emphasizing the specificity of women’s lives in the European periphery. The analysis made use of findings in the field of geopoetics and border studies, branches of literary studies that are now increasingly being applied to comparative research. The article presents anonymous female works written in the Carmelite circle, which are interpretations of Teresian themes or allusions to specific texts of Saint Teresa and Saint John of the Cross. In addition, the texts of the most famous old Polish religious writers, Magdalena Mortęska and Marianna Marchocka, are cited here, indicating borrowings from ascetic-mystical Spanish literature. The article also presents selected threads of secular writers, whose works may indicate the specificity of life in the periphery – which may contribute to the choice of the mystical path.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Kamila Żukowska, Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury Dawnej, Edytorstwa i Nauk Pomocniczych, ul. Pomorska 171/173, 90–236 Łódź

Kamila Żukowska – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie literaturoznawstwo. Pracuje w Zakładzie Literatury Dawnej, Edytorstwa i Nauk Pomocniczych na Uniwersytecie Łódzkim. Absolwentka filologii polskiej, etnologii oraz filologii hiszpańskiej z amerykanistyką filologiczną, ukończyła także podyplomowe gender studies realizowane przez PAN. Stypendystka MNiSW 2018 i 2015. Publikowała m.in. w „Kulturze i Edukacji”, „Studiach z Historii Filozofii”, „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”. Obecnie pracuje nad książką poświęconą „Pieśniom sobie śpiewanym” Konstancji Benisławskiej na tle staropolskiej literatury kobiecej.

References

Anonim, Myślistwo duchowe na Pana Jezusa, [w:] Muzy i Hestia, red. Marcin Cieński, Jacek Sokolski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
Google Scholar

Anonim, Pieśń insza, [w:] Katarzyna Kaczor-Scheitler, Mistycyzm hiszpański w piśmiennictwie polskich karmelitanek XVII i XVIII wieku, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2005.
Google Scholar

Anonim, Pieśń pragnąca do nieba, [w:] Katarzyna Kaczor-Scheitler, Mistycyzm hiszpański w piśmiennictwie polskich karmelitanek XVII i XVIII wieku, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2005.
Google Scholar

Autobiografia mistyczna M. Teresy od Jezusa karmelitanki bosej Anny Marii Marchockiej 1603–1652, wyd. Karol Górski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 2009.
Google Scholar

Benisławska Konstancja, Pieśni sobie śpiewane, wyd. Tomasz Chachulski, IBL PAN, Warszawa 2000.
Google Scholar

Drużbacka Elżbieta, Forteca od Boga wystawiona, piącią bram zamknięta, to jest: Dusza ludzka z piącią zmysłami, Drukarnia Pijarów, Warszawa 1752, online: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/323618/edition/263851/content [dostęp: 19.06.2022].
Google Scholar

Drużbacka Elżbieta, Wiersze wybrane, oprac. Krystyna Stasiewicz, Neriton, Warszawa 2003.
Google Scholar

Krótkie zebranie żywota świątobliwego Matki Anny a Jezu […] przez W. O. Stefana od św. Teresy, niegdy prowincjała, napisane, [w:] Karol Górski, Małgorzata Borkowska, Historiografia zakonna a wzorce świętości w XVII wieku, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1984.
Google Scholar

Libro de las Fundaciones de las Hermanas Descaigas Carmelitas, que escrivio la Madre Fundadora Teresa de Iesvs, red. Roger Velpio, Bruselas 1610.
Google Scholar

Teresa od Jezusa Marianna Marchocka, Autobiografia mistyczna i inne pisma, wyd. Czesław Gil, Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, Kraków 2010.
Google Scholar

Teresa od Jezusa, Dzieła, przekł. Henryk Piotr Kossowski, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 1995.
Google Scholar

Teresa od Jezusa, Poesias. Poezje, przekł. Marta Szafrańska-Brandt, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2015.
Google Scholar

Bataille George, Erotyzm, przekł. Maryna Ochab, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1998.
Google Scholar

Bilinkoff Jodi, The Social Meaning of Religious Reform: The Case of St. Teresa and Avila, „Archiv für Reformationsgeschichte” 1988, t. 79, s. 340–357. https://doi.org/10.14315/arg-1988-jg16
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14315/arg-1988-jg16

Błoński Jan, Mikołaj Sęp-Szarzyński a początki polskiego baroku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1967.
Google Scholar

Brahmer Mieczysław, Z dziejów polsko-włoskich stosunków kulturalnych, Towarzystwo im. A. Mickiewicza, Warszawa 1939.
Google Scholar

Chemperek Dariusz, Wileńscy luteranie w świetle siedemnastowiecznych satyr jezuickich (1620–1642). Wydarzenia, bohaterowie, autorzy, „Terminus” 2019, z. 2, s. 277–308.
Google Scholar

Ciesielska-Borkowska Stefania, Mistycyzm hiszpański na gruncie polskim, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1939.
Google Scholar

Czyż Antoni, Teksty mistyczne i ascetyczne wczesnego baroku (wokół Magdaleny Mortęskiej), [w:] Przełom wieków XVII i XVIII w literaturze polskiej, red. Barbara Otwinowska Janusz Pelc, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984, s. 229–240.
Google Scholar

Górski Karol, Kierownictwo duchowe w klasztorach żeńskich, ATK, Warszawa 1980.
Google Scholar

Górski Karol, Przedmowa, [w:] Pisma ascetyczno–mistyczne benedyktynek reformy chełmińskiej, wyd. Karol Górski, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 2009, s. 7–46.
Google Scholar

Górski Karol, Wstęp, [w:] Autobiografia mistyczna M. Teresy od Jezus karmelitanki bosej Anny Marii Marchockiej 1603–1652, wyd. Karol Górski, Poznań 2009, s. 5–34.
Google Scholar

Górski Karol, Borkowska Małgorzata, Historiografia zakonna a wzorce świętości w XVII wieku, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1984.
Google Scholar

Hanusiewicz Mirosława, Polskie barokowe przekłady i adaptacje Glosy św. Teresy z Avila, [w:] Barok polski wobec Europy. Sztuka przekładu. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej w Warszawie 15–17 września 2003 roku, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Marek Prejs, Anta, Warszawa 2005, s. 97–112.
Google Scholar

Judkowiak Barbara, Słowo inscenizowane O Franciszce Urszuli Radziwiłłowej – poetce, WiS, Poznań 1992.
Google Scholar

Kaczor-Scheitler Katarzyna, Działalność pisarska polskich klasztorów żeńskich w dobie baroku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2010, nr 13, s. 77–89.
Google Scholar

Kaczor-Scheitler Katarzyna, O wpływie spuścizny Świętej Teresy z Ávili na piśmiennictwo i kulturę polskiego baroku, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2021, nr 21, s. 48–74. https://doi.org/10.24917/20811853.21.3
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.24917/20811853.21.3

Lewandowska Julia, Escritoras monjas. Autoridad y autoría en la escritura conventual femenina de los Siglos de Oro, Iberoamericana/Vervuert, Madrid–Frankfurt 2019. https://doi.org/10.31819/9783964568069
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31819/9783964568069

Mazzoni Cristina, Saint Hysteria: Neurosis, Mysticism and Gender in European Culture, Cornell University Press, Ithaca–London 1996. https://doi.org/10.7591/9781501737169
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.7591/9781501737169

Misiurek Jerzy, Historia i teologia polskiej duchowości katolickiej, t. 1, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994.
Google Scholar

Niklewiczówna Krystyna, Piśmiennictwo hiszpańskie w okresie staropolskim, [w:] Literatura staropolska w kontekście europejskim (związki i analogie), red. Teresa Michałowska, Jan Ślaski, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977, s. 91–110.
Google Scholar

Nowicka-Jeżowa Alina, Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI–XVIII wieku, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1992.
Google Scholar

Partyka Joanna, Kobiety a hiszpańska obecność w kulturze dawnej Rzeczpospolitej. Wybrane aspekty, [w:] W przestrzeni południa. Kultura pierwszej Rzeczpospolitej wobec narodów romańskich: estetyka, prądy i style, konteksty kulturowe, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016, s. 430–448. https://doi.org/10.31338/uw.9788323523017.pp.430-448
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323523017.pp.430-448

Partyka Joanna, Old Polish and Spanish Penitentials as a source of Knowledge on folk-paganism in a Christian Society, „Res Rethorica” 2017, nr 3, s. 12–21. https://doi.org/10.29107/rr2017.3.2
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.29107/rr2017.3.2

Partyka Joanna, „Uczony mąż Vives”: zapomniana karta z dziejów polsko-hiszpańskich związków kulturowych, [w:] Literatura, kultura i język polski w kontekstach i kontaktach światowych, red. Małgorzata Czermińska, Katarzyna Meller, Piotr Fliciński, Wydawnictwo PSP, Poznań 2007, s. 373–380.
Google Scholar

Partyka Joanna, „Wyobrażone” i „widziane”: staropolscy encyklopedyści i podróżnicy o Hiszpanii i Hiszpanach, „Przegląd Historyczny” 2004, z. 4, s. 493–499.
Google Scholar

Popiołek Bożena, Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2003.
Google Scholar

Roszkowska Wanda, Włoski rodowód komedii St.H. Lubomirskiego, Ossolineum, Wrocław 1960.
Google Scholar

Scott James Wesley, European Politics of Borders, Border Symbolism and Cross-Border Cooperation, [w:] A Companion to Border Studies, red. Thomas M. Wilson, Hastings Donnan, Blackwell Publishing, Hoboken 2021, s. 83–99. https://doi.org/10.1002/9781118255223.ch5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1002/9781118255223.ch5

Urjasz-Raczko Matylda, Duma i uprzedzenie. Strategia dyplomacji hiszpańskiej wobec pierwszych wolnych elekcji w Rzeczpospolitej, [w:] W przestrzeni południa. Kultura pierwszej Rzeczpospolitej wobec narodów romańskich: estetyka, prądy i style, konteksty kulturowe, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016, s. 405–429. https://doi.org/10.31338/uw.9788323523017.pp.405-429
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323523017.pp.405-429

Weber Max, Etyka protestancka i duch kapitalizmu, przekł. Dorota Lachowska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011. https://doi.org/10.31338/uw.9788323528135
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323528135

Wojtyniak Małgorzata, Rzeczpospolita i Hiszpania w kręgu europejskiej respublica litteraria, [w:] W przestrzeni południa. Kultura pierwszej Rzeczpospolitej wobec narodów romańskich: estetyka, prądy i style, konteksty kulturowe, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016, s. 449–468. https://doi.org/10.31338/uw.9788323523017.pp.449-468
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323523017.pp.449-468

Wolf Larry, Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie oświecenia, przekł. Tomasz Biedroń, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2020.
Google Scholar

Zajas Krzysztof, Nieobecna kultura. Przypadek Inflant Polskich, Universitas, Kraków 2008.
Google Scholar