Deprecjacja czy podziw? O Skrzypcach i Klawesynie Zbigniewa Herberta

Autor

  • Jerzy Wiśniewski Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury i Tradycji Romantyzmu, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź https://orcid.org/0000-0003-0208-8969

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.52.09

Słowa kluczowe:

Poezja XX wieku, Zbigniew Herbert, Muzyczność, Muzyka i Literatura

Abstrakt

Już we wczesnych utworach Zbigniewa Herberta z tomu Hermes, pies i gwiazda (1957) można odnaleźć sygnały wskazujące, że kontakty z muzyką stanowiły dla poety źródło ambiwalentnych odczuć i refleksji. Świadczą o tym między innymi spostrzeżenia i opinie na temat muzyki symfonicznej, wyrażone w prozie poetyckiej Po koncercie, a także rozważania dotyczące dźwięku instrumentów muzycznych zawarte w prozach Skrzypce i Klawesyn. W obu tych utworach można dostrzec obecność mechanizmu demaskacji, charakterystycznego – według Stanisława Barańczaka – dla wielu poetyckich wypowiedzi Herberta i organizującego ich konstrukcję. Proza poetycka Skrzypce początkowo wydaje się demaskacją myślowych nadużyć, których dopuszczają się „recenzenci muzyczni”, chcący wyjaśnić, dlaczego skrzypce brzmią w specyficzny i przejmujący sposób („płaczą”). Intencją Herberta jest jednak przede wszystkim wskazanie przyczyn, decydujących o naturze tych brzmień, wywołujących dwuznaczne odczucia i opinie. Z kolei, proza poetycka Klawesyn początkowo wydaje się demaskacją niekompetencji kogoś przyglądającego się po raz pierwszy dawnemu i niezbyt dobrze znanemu instrumentowi muzycznemu. Zamiarem poety jest jednak rozwinięcie wartościującej refleksji o jego osobliwych dźwiękach. Brzmienia te zostały opisane przenośnie w ostatnim zdaniu prozy w sposób wskazujący na ich estetyczną ambiwalencję („A naprawdę jest tam tylko kukułka zaplątana w gąszczu srebrnych liści.”). Rozważania o skrzypcach i klawesynie stają się dla Herberta sposobem wyrażenia niejednoznacznych sądów na temat muzyki. Są także potwierdzeniem jego upodobań do nadawania poetyckim wypowiedziom ujęć dwuznacznych.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Jerzy Wiśniewski - Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury i Tradycji Romantyzmu, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź

Jerzy Wiśniewski (ur. 1963), historyk literatury, adiunkt w Zakładzie Literatury i Tradycji Romantyzmu Instytutu Filologii Polskiej i Logopedii Uniwersytetu Łódzkiego. Zainteresowania badawcze koncentruje wokół muzycznych inspiracji literatury i twórczości polskich poetów z drugiej połowy XX wieku. Współredaktor prac zbiorowych: Twórczość Zbigniewa Herberta (2001), Dlaczego Herbert. Wiersze – komentarze – interpretacje (2004), Muzyka i muzyczność w literaturze od Młodej Polski do czasów najnowszych, t. 1–2 (2012). Autor książek: Miron Białoszewski i muzyka (2004), Ku harmonii? Poetyckie style słuchania muzyki w wierszach polskich autorów po 1945 roku (2013).

Bibliografia

Antoniuk Mateusz, Otwieranie głosu. Studium o wczesnej twórczości Zbigniewa Herberta, Wydawnictwo Platan, Kraków 2009.
Google Scholar

Barańczak Stanisław, Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1994.
Google Scholar

Czech Adam, Ordynaci i trędowaci. Społeczne role instrumentów muzycznych, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2013.
Google Scholar

Drobner Mieczysław, Instrumentoznawstwo i akustyka. Podręcznik dla szkół muzycznych II stopnia, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1980.
Google Scholar

Elste Martina, Klawesyn – nostalgiczna maszyna muzyczna. Historia bezprecedensowego renesansu, „Canor” 1994, nr 3 [10], s. 37–44.
Google Scholar

Gloger Zygmunt, Encyklopedia staropolska ilustrowana, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978.
Google Scholar

Herbert Zbigniew, Bajki, oprac. Ryszard Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków 2009.
Google Scholar

Herbert Zbigniew, Listy do Muzy. Prawdziwa historia nieskończonej miłości, red. M. Marchlewska, Wydawnictwo Małgorzata Marchlewska, Gdynia 2000.
Google Scholar

Herbert Zbigniew, Skrzypce, Klawesyn, Po koncercie, w: Zbigniew Herbert, Wiersze zebrane, oprac. Ryszard Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków 2008, s. 167, 172, 185.
Google Scholar

Herbert Zbigniew / Elzenberg Henryk, Korespondencja, red. Barbara Toruńczyk, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa 2002.
Google Scholar

Herbert Zbigniew / Zawieyski Jerzy, Korespondencja 1949–1967, oprac. Paweł Kądziela, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2002.
Google Scholar

Iwaszkiewicz Jarosław, Jan Sebastian Bach, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2014.
Google Scholar

Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
Google Scholar

Pociej Bohdan, Klawesyniści francuscy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1969.
Google Scholar

Sachs Curt, Historia instrumentów muzycznych, przeł. Stanisław Olędzki, Kraków 1989.
Google Scholar

Sacks Oliver, Muzykofilia. Opowieści o muzyce i mózgu, tłum. Jerzy Łoziński, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2009.
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2019-03-28

Jak cytować

Wiśniewski, J. (2019). Deprecjacja czy podziw? O Skrzypcach i Klawesynie Zbigniewa Herberta. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 52(1), 139–162. https://doi.org/10.18778/1505-9057.52.09