Mowa przejęta nicością: retoryczne postawy wobec Nietzscheańskiego żywiołu nicości w poetyce Wallace’a Stevensa i Jarosława Marka Rymkiewicza
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.40.02Słowa kluczowe:
Wallace Stevens, Jarosław Marek Rymkiewicz, Friedrich Nietzsche, Harold Bloom, eternal recurrence, catachresis, metalepsisAbstrakt
This essay compares the poetic philosophies of Wallace Stevens and Jarosław Marek Rymkiewicz, Stevens’s first Polish translator. In the first part, I trace a deep affinity in the way both poets engage with the Nietzschean-Dionysiac element in language. The Nietzschean dynamism creates a rich conceptual background against which it is possible to understand the process of poetic language merging with nothingness. Both Stevens’s and Rymkiewicz’s early poems are reactions to such conceptual environment: Stevens’s Harmonium and Rymkiewicz’s Co to jest drozd present a way of engaging with nothingness in which the absence of logos becomes a source of the poems’ figurative power. As they attain this power, the poems arrive at a form of self-consciousness. I trace this affinity through the deconstructive figure of catachresis, as it has been applied to Stevens by his deconstructive critic J. Hillis Miller. In the second part, I change the method. Here, I show how the later poetries of Stevens and Rymkiewicz can be approached by replacing Miller’s deconstructive catachresis, with Harold Bloom’s metalepsis. This Bloomian reading allows me to identify a vital difference between the later phases in the two poets. Discussing Stevens’s “Auroras of Autumn” next to Rymkiewicz’s Do widzenia Gawrony, I show how Rymkiewicz diverts sharply from his American Romantic/Modernist counterpart in the way his poetry reads Nietzsche’s trope of the eternal recurrence of the same. For Stevens, this concept is realized in the form of metalepsis, which, as Bloom shows, is a figure allowing the poem to retain its figurative capability while steering its course away from any notion of essence or necessity. In contrast, for Rymkiewicz, the eternal recurrence of the same paves way to an essentialist understanding, and affirmation, of human history as eternal cycle of creation-destruction, a cycle presided over by a mixture of pain, cruelty, and ecstasy. Consequently, I argue that while Stevens’s late poetry remains faithful to figurativeness as the poem’s self-reliance – that is, the poem’s refusal to join forces with any sort of concept or process conceived of as independent from the poem’s re-descriptive capability – Rymkiewicz’s late poems find their visionary power in precisely such joining of forces.
Pobrania
Bibliografia
Altieri Charles, Wallace Stevens and the Demands of Modernity, Cornell University Press, Ithaka 2013.
Google Scholar
Baran Bogdan, Postnietzsche, Baran i Suszczyński, Kraków 1991.
Google Scholar
Bartczak Kacper, Stała interpretacyjna. Status rzeczy w poezji Wallace’a Stevensa, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2012, nr 20, s. 235–250.
Google Scholar
Benisz Henryk, Nietzsche i filozofia dionizyjska, Wydawnictwo AWF, Warszawa 2001.
Google Scholar
Bielik-Robson Agata, The Saving Lie, Northwestern University Press, Chicago 2011.
Google Scholar
Bloom Harold, Agon, Oxford University Press, New York 1982, s. 167–168.
Google Scholar
Bloom Harold, A Map of Misreading, Oxford University Press, New York 1975.
Google Scholar
Bloom Harold, Lęk przed wpływem, Universitas, Kraków 2002.
Google Scholar
Bloom Harold, Wallace Stevens. The Poems of Our Climate, Cornell University Press, Ithaka 1977.
Google Scholar
Deleuze Gilles, Nietzsche i filozofia, tłum. i posłowiem opatrzył Bogdan Banasiak, Spacja, Warszawa 1997.
Google Scholar
Deleuze Gilles, Tajemnica Ariadny, przeł. Bogdan Banasiak, Nietzsche seminarium, http://nietzsche.ph-f.org/teksty/deleuze_ariadna.pdf [dostęp: 11.10.2017].
Google Scholar
Derrida Jacques, Acts of Literature, red. Derek Attridge, Routlege, New York 1992.
Google Scholar
Gutorow Jacek, O przekładaniu Stevensa (i nie tylko), „Przekładaniec” 2008, nr 21, s. 135–154, http://www.ejournals.eu/Przekladaniec/2008/Numer-21/ [dostęp: 12.10.2017].
Google Scholar
Gutorow Jacek, Wallace Stevens in Poland, „Wallace Stevens Journal” 2001, nr 25.2, s. 183–192.
Google Scholar
Kalandyk Mariusz, Poetycki światopogląd Jarosława Marka Rymkiewicza. Próba antropologii literackiej, Księgarnia Akademicka, Kraków 2015.
Google Scholar
Kałuża Anna, Wola odróżnienia, Universitas, Kraków 2008.
Google Scholar
Kerenyi Karl, Dionysos. Archetypal Image of Indestructible Life, Princeton University Press, Princeton 1976.
Google Scholar
Leggett B.J., Early Stevens. The Nietzschean Intertext, Duke University Press, Durham 1992.
Google Scholar
Lentricchia Frank, Ariel and the Police, University of Wisconsin Press, Madison 1988.
Google Scholar
Longenbach James, Wallace Stevens. The Plain Sense of Things, Oxford University Press, Oxford 1991.
Google Scholar
Markowski Michał Paweł, Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura, Homini, Kraków 2003.
Google Scholar
Markowski Michał Paweł, Nietzsche. Filozofia interpretacji, Universitas, Kraków 1997.
Google Scholar
Michalska-Suchanek Mirosława, Fenomen samobójstwa. Długa historia krótko opisana, Instytut Mikołowski, Mikołów 2011.
Google Scholar
Miller J. Hillis, The Linguistic Moment. From Wordsworth to Stevens, Princeton University Press, Princeton 1985.
Google Scholar
Miller J. Hillis, Poets of Reality, Atheneum, New York 1969.
Google Scholar
Nehamas Alexander, Nietzsche. Life As Literature, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1985.
Google Scholar
Nietzsche Fryderyk, Tako rzecze Zaratustra, przeł. Wacław Berent, Zysk i S-ka, Poznań 1995.
Google Scholar
Nietzsche Friedrich, Wiedza radosna, przeł. Leopold Staff, Zielona Sowa, Kraków 2003.
Google Scholar
Nietzsche Friedrich, Wola mocy. Próba przemiany wszystkich wartości, przeł. Stefan Frycz i Konrad Drzewiecki, Zielona Sowa, Kraków 2003.
Google Scholar
Nietzsche Friedrich, Z genealogii moralności. Pismo polemiczne, przekł. Leopold Staff, posłowie Jan Hartman, Zielona Sowa, Kraków 2003.
Google Scholar
Perloff Marjorie, Wittgenstein’s Ladder. Poetic Language and the Strangeness of the Ordinary, The University of Chicago Press, Chicago 1996.
Google Scholar
Przybylski Ryszard, To jest klasycyzm, Czytelnik, Warszawa 1978.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, Co to jest drozd, Czytelnik, Warszawa 1973.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, Czym jest klasycyzm, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1967.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, Do widzenia gawrony, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, O poezji w Stanach Zjednoczonych, „Tygodnik Powszechny” 1958, nr 48, s. 5.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, Samuel Zborowski, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2010.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, Wstęp, w: Wallace Stevens, Wiersze, przeł. Jarosław Marek Rymkiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969, s. 5–7.
Google Scholar
Stevens Wallace, Anegdotka o słoiku, przeł. Kacper Bartczak, „Arterie” 2017, nr 1, s. 223.
Google Scholar
Stevens Wallace, Człowiek ze śniegu, przeł. Kacper Bartczak, „Arterie” 2017, nr 1, s. 222.
Google Scholar
Stevens Wallace, Collected Poetry and Prose, Library of America, New York 1997.
Google Scholar
Stevens Wallace, Letters of Wallace Stevens, red. Holly Stevens, University of California Press, Berkeley 1996.
Google Scholar
Stevens Wallace, Wiersze, przeł. Jarosław Marek Rymkiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
Google Scholar
Stevens Wallace, Żółte popołudnie, wybór, przekład i posłowie, Jacek Gutorow, Biuro Literackie, Wrocław 2008.
Google Scholar
Świeściak Alina, Melancholia versus tradycja. Jarosław Marek Rymkiewicz, „Przestrzenie Teorii” 2010, nr 13, s. 77–116, http://dx.doi.org/10.14746/pt.2010.13.4 [dostęp: 9.10.2017].
Google Scholar
Watten Barett, The Constructivist Moment, Wesleyan University Press, Middletown, Connecticut 2003.
Google Scholar
Wojda Dorota, „Łzy Ariadny”. Cykl poetycki Jarosława Marka Rymkiewicza jako afirmacja istnienia w nicości, „Pamiętnik Literacki” 2011, nr 1, s. 111–136.
Google Scholar
Woźniak-Łabieniec Marzena, Klasyk i metafizyka, Arkana, Kraków 2002.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.