Jak opisać „świat piramidalnego absurdu”? – czyli o grotesce w literaturze łagrowej

Tadeusz Sucharski

doi:10.18778/1505-9057.42.04

Autor

Tadeusz Sucharski Akademia Pomorska w Słupsku, Wydział Filologiczno-Historyczny, Instytut Polonistyki; ul. Arciszewskiego 22a, 76-200 Słupsk

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.42.04

Słowa kluczowe:

a soviet camp, a grotesque, a satire, the totalitarianism, hyper-reality

Abstrakt

The main aim of the paper is to reflect on the various forms of the disclosure and the use of the grotesque in the Polish camp literature. Prisoners, authors of books devoted to life in the camps, experienced life in conditions that we did not normally recognize as impossible. In this sketch I try to show the ways of using (or not-using) of this experience in literature. Many Polish writers emphasized the importance of ridicule in the description of the world of the camp, because “it sees sharper, it clearly draws”, but that perspective often lacked in their books. However, there were writers (Grubiński and Wittlin) who put the world of Soviet slavery in satirical way, often in the form of “laughter through tears” (close to Bachtin’s conception). There were also writers (Lipski and Mayewski) who dispassionately exposed the horror of the atrocity of the camp, they took the game with the absurd (close to Kayser’s conception). Finally, there was a writer (Olszewski) who attempted to capture the entire Stalinist world as a grotesque.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bachtin Michaił, Twórczość Franciszka Rabalais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. Anna i Andrzej Goreniowie, oprac. Stanisław Balbus, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
Google Scholar

Besançon Alain, Krótki traktat sowietologiczny na użytek władz cywilnych, wojskowych i religijnych, tłum. P.P., KOS, Kraków 1980.
Google Scholar

Błoński Jan, Między szyderstwem a okrucieństwem, „Dialog” 1963, nr 4, s. 70–74.
Google Scholar

Bohusz-Szyszko Zygmunt, Republika atomowa. Powieść z niedalekiej przyszłości, Polski Dom Wydawniczy, Rzym 1947.
Google Scholar

Bolecki Włodzimierz, Groteska, groteskowość, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina Brodzka [i in.], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, s. 345–361.
Google Scholar

Bolecki Włodzimierz, „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994.
Google Scholar

Borowski Tadeusz, U nas, w Auschwitzu…, w: Borowski Tadeusz, Utwory wybrane, oprac. Andrzej Werner, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 73–122.
Google Scholar

Bukowski Władimir, I powraca wiatr…, przeł. Andrzej Mietkowski, do druku przygot. Julia Juryś, Res Publica, Warszawa 1990.
Google Scholar

Burska Lidia, Obozowa literatura, w: Słownik literatury polskiej X X wieku, red. Alina Brodzka [i in.], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, s. 740–746.
Google Scholar

Buryła Sławomir, Nobilitacja groteski, „Teksty Drugie” 2006, nr 4, s. 128–133.
Google Scholar

Czapliński Przemysław, Zagłada jako wyzwanie dla refleksji o literaturze, „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 9–22.
Google Scholar

Czapski Józef, Rozproszone. Teksty z lat 1925–1988, zebrał i notami opatrzył Paweł Kądziela, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2005.
Google Scholar

Czermińska Małgorzata, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Universitas, Kraków 2000.
Google Scholar

Dudek Andrzej, Groteska jako próba realizmu. O książce Włodzimierza Wojnowicza, w: Emigracja i tamizdat: szkice o współczesnej prozie rosyjskiej, pod red. Andrzeja Drawicza, Universitas, Kraków 1993, s. 225–248.
Google Scholar

Głowiński Michał, Groteska jako kategoria estetyczna, w: Groteska, pod red. Michała Głowińskiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2003, s. 5–15.
Google Scholar

Grubiński Wacław, Między młotem a sierpem, Czytelnik, Warszawa 1990.
Google Scholar

Herling-Grudziński Gustaw, Inny świat. Zapiski sowieckie, Czytelnik, Warszawa 1998.
Google Scholar

Historia literatury rosyjskiej XX wieku, pod red. Andrzeja Drawicza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Google Scholar

Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan, Oświęcim nieznany, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.
Google Scholar

Jastrzębska Jolanta, Imre Kertész – węgierski wariant dyskursu o Holocauście, „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 152–167.
Google Scholar

Jastrzębski Zdzisław, Literatura pokolenia wojennego wobec Dwudziestolecia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
Google Scholar

Jennings Lee Byron, Termin „groteska”, przeł. Maria Bożenna Fedewicz, w: Groteska, pod red. Michała Głowińskiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2003, s. 31–71.
Google Scholar

Kayser Wolfgang, Próba określenia istoty groteskowości, przeł. Ryszard Handke, w: Groteska, pod red. Michała Głowińskiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2003, s. 17–30.
Google Scholar

Kelera Jerzy, Groteski dramaturgia, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina Brodzka [i in.], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1992, s. 361–366.
Google Scholar

Klimowicz Tadeusz, Przewodnik po współczesnej literaturze rosyjskiej i okolicach (1917–1996), Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1996.
Google Scholar

Kołakowski Leszek, Główne nurty marksizmu. Powstanie – rozwój – rozkład, t. 3, Instytut Literacki, Paryż 1976.
Google Scholar

Krakowiecki Anatol, Książka o Kołymie, Veritas, Londyn 1950.
Google Scholar

Lang Berel, Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea, przeł. Anna Ziębińska-Witek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
Google Scholar

Lipski Leo, Dzień i noc. Na otwarcie kanału Wołga-Don, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
Google Scholar

Lipski Leo, Piotruś, Oficyna Druków Niskonakładowych, Olsztyn 1995.
Google Scholar

Marecki Piotr, Nam wieczna w polszczyźnie rozróba! Marian Pankowski mówi, Korporacja Ha!art, Kraków 2011.
Google Scholar

Markiewicz Zygmunt, Proza beletrystyczna, w: Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, pod red. Tymona Terleckiego, B. Świderski, Londyn 1964, t. 1, s. 133–173.
Google Scholar

Mayewski Paweł, Rzeka, przeł. Jan Kempka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1960.
Google Scholar

Mityk Iwona, Inne spojrzenie. Groteska w prozie polskiej o wojnie i okupacji. Gombrowicz, Dygat, Sandauer, Andrzejewski, Zieliński, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, Kielce 1997.
Google Scholar

Morawiec Arkadiusz, Tematyka lagrowa w twórczości Mariana Pankowskiego, w: Język – literatura – dydaktyka, t. 2, pod red. R. Jagodzińskiej i A. Morawca, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2003, s. 25–42.
Google Scholar

Naglerowa Herminia, Kazachstańskie noce, Veritas, Londyn 1958.
Google Scholar

Naglerowa Herminia, Ludzie sponiewierani, Biblioteka Orła Białego, Rzym 1945.
Google Scholar

Obertyńska Beata (Rudzka Marta), W domu niewoli, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1991.
Google Scholar

Olszewski Witold, Budujemy kanał. Wspomnienia kierownika Biura Planowania, Polski Dom Wydawniczy, Rzym 1947.
Google Scholar

Pankowski Marian, Teatrowanie nad świętym barszczem, w: tenże, Teatrowanie nad świętym barszczem. Wybór utworów dramatycznych, posł. Krystyna Latawiec, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995, s. 103–159.
Google Scholar

Pańczyk Katarzyna, Homo sovieticus sex – na podstawie „Budujemy kanał”, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski”, nr 14 (2015), s. 91–104.
Google Scholar

Pańczyk Katarzyna, „My stroim kanał”: istorija odnogo nieobycznogo romana i jego awtora, „Nowaja Polsza” 2015, nr 11, s. 16–18.
Google Scholar

Pańczyk Katarzyna, Tożsamość kulturowa człowieka sowieckiego na podstawie „Budujemy kanał” Witolda Olszewskiego, „Polilog. Studia Neofilologiczne” 2015, nr 5, s. 79–94.
Google Scholar

Piwińska Marta, „Jasełka-moderne”, „Dialog” 1963, nr 3, s. 117–121.
Google Scholar

Poe Edgar Allan, Zabójstwo przy rue Morgue, w: tenże, Opowieści niesamowite, przeł. Stanisław Wyrzykowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 164–204.
Google Scholar

Sariusz-Skąpska Izabella, Polscy świadkowie GUŁagu. Literatura łagrowa 1939–1989, Universitas, Kraków 1995.
Google Scholar

Sidoruk Elżbieta, Groteska w poezji Dwudziestolecia. Leśmian – Tuwim – Gałczyński, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2004.
Google Scholar

Siewierski Henryk, Spotkanie narodów, Instytut Literacki, Paryż 1984.
Google Scholar

Skarga Barbara, Po wyzwoleniu… (1945–1956), W drodze, Poznań 1990.
Google Scholar

Sobolewski Tadeusz, Archiwum Spielberga, „Kino” 1998, nr 10, s. 62.
Google Scholar

Spiegelman Art, Maus. Opowieść ocalałego, cz. 2: I tu zaczęły się moje kłopoty, tłum. Piotr Bikont, Wydawnictwo Komiksowe, Kraków 2001.
Google Scholar

Sucharski Tadeusz, Formuły realizmu łagrowego, w: Marek Nowakowski i inni. Oblicza realizmu w prozie polskiej XX i XXI wieku, pod red. Sławomira Buryły, Jakuba Michalczeni i Macieja Urbanowskiego, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016, s. 275–304.
Google Scholar

Święch Jerzy, Literatura polska w latach II wojny światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Google Scholar

Trzebiński Andrzej, Kwiaty z drzew zakazanych. Proza, słowo wstępne i oprac. Zdzisław Jastrzębski, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1972.
Google Scholar

Wittlin Józef, Przedmowa, w: Mayewski Paweł, Rzeka, przeł. Jan Kempka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1960, s. 5–12.
Google Scholar

Wittlin Tadeusz, Diabeł w raju, Polonia, Warszawa 1990.
Google Scholar

Wojnowicz Władimir, Życie i niezwykłe przygody żołnierza Iwana Czonkina, przeł. Wiktor Dłuski, Fabryka Bestsellerów, Warszawa 2012.
Google Scholar

Žižek Slavoj, Komedia obozowa, przeł. Adam Chmielewski, „Teksty Drugie” 2004, nr 5, s. 135–141.
Google Scholar

Żurawiński Grzegorz, „Komedia obozowa”. Szalona groteska w cieniu Zagłady [online], http://gazeta.teatr.legnica.pl/index.php/akt-artykuly/4463-komedia-obozowa-szalona-groteska-w- -cieniu-zaglady [dostęp 09.01.2014].
Google Scholar