„Ale jaki to człowiek stylowy! […] zginął, aż ziemia zadrżała”. Dwa polskie samobójstwa: Wołodyjowski – Wokulski
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.30.05Słowa kluczowe:
Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, "Lalka", "Pan Wołodyjowski", mity narodowe, samobójstwoAbstrakt
There is more to the literary polemic between the author of The Doll and the creator of The Trilogy than merely Prus’ contradictory review of Sienkiewicz’s With Fire and Sword. It also includes The Doll’s multifarious allusiveness to Fire in the Steppe, manifested in particular in the meaningful, symbolic ending, whereby both protagonists blow themselves up, literally and metaphorically cornered in old buildings. Prus converses with Sienkiewicz in a discreet manner, though the careful reader will spot contentious issues. These include the struggle for a different type of protagonist – not a hero, but an individual entangled in romantic myths, paralysing their life forces; a different perception of the past, rational and fair rather than glorified and martyrological; finally, a different outlook on the present and the future, promoting entrepreneurship and economy as tools for the development of Poland as a European partner, rather than the idealistic focus on the utopian, foregone concepts of military achievements.
The text highlights the similarities in the characters of Wokulski and Wołodyjowski, with special emphasis on the final scenes and the demise of the world after the protagonists’ respective disappearance. The two famous literary suicides, patterning after the deed of Ordon as depicted in Mickiewicz’s poem, have been parodied (e.g. by Mrożek) and adopted, thus becoming literary weapons in the struggle with the Polish mythopoeia, xenophobia, and exaggerated patriotism.
Pobrania
Bibliografia
Bachórz Józef, „Lalka” w kontekście „Trylogii”, „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza”, R. 26/27: 1991/1992, s. 27–40.
Google Scholar
Bachórz Józef, Sienkiewicz – Orzeszkowa – Prus: spotkanie u szczytu twórczości, w: „Lalka” i inne. Studia w stulecie polskiej powieści realistycznej, red. Józef Bachórz, Michał Głowiński, IBL PAN, Warszawa 1992, s. 9–28.
Google Scholar
Bartoszyński Kazimierz, Powieść w świecie literackości, IBL PAN, Warszawa 1991.
Google Scholar
Bujnicki Tadeusz, Sześć szkiców o Zagłobie i inne studia sienkiewiczowskie, DiG, Warszawa 2014.
Google Scholar
Chmielowski Piotr, „Lalka” Bolesława Prusa, „Ateneum” 1890, t. 1, z. 3, s. 471–483.
Google Scholar
Eco Umberto, Lector i fabula. Współdziałanie w interpretacji tekstów narracyjnych, przeł. Piotr Salwa, PIW, Warszawa 1994.
Google Scholar
Krzemińska Wanda, Bohater mityczny w powieściach polskich i francuskich, PWN, Warszawa 1985.
Google Scholar
Krzyżanowski Julian, Kalendarz życia i twórczości Henryka Sienkiewicza, w: Henryk Sienkiewicz, Dzieła, t. LVII, PIW, Warszawa 1954.
Google Scholar
Krzyżanowski Julian, Pokłosie Sienkiewiczowskie, PIW, Warszawa 1973.
Google Scholar
Kubaszewski Cezary, „Przecież to jasne, że Stach zabił się w Zasławiu…”. Dynamika znaczeń w odbiorze „Lalki” Bolesława Prusa (w aspekcie zakończenia powieści), w: Nowe stulecie trójcy powieściopisarzy, red. Andrzej Makowiecki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1992, s. 183–195.
Google Scholar
Ludorowski Lech, Wizjoner przeszłości. Powieści historyczne Henryka Sienkiewicza, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1999.
Google Scholar
Ludorowski Lech, Requiem finalne „Pana Wołodyjowskiego”, w: tegoż, Wizjoner przeszłości. Powieści historyczne Henryka Sienkiewicza, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1999, s. 334–342.
Google Scholar
Martuszewska Anna, Bolesława Prusa „prawidła” sztuki literackiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2003.
Google Scholar
Martuszewska Anna., Światy (nie)możliwe powieści, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2001.
Google Scholar
Martuszewska Anna, Poetyka polskiej powieści dojrzałego realizmu 1876–1895, Ossolineum, Wrocław 1977.
Google Scholar
Matusiak Gabriela., Państwo Wołodyjowscy jako małżeństwo nie tylko barokowe, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” t. 7 (2005), nr 1, s. 279–302.
Google Scholar
Mazan Bogdan, Impresjonizm „Trylogii” Henryka Sienkiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1993.
Google Scholar
Mazan Bogdan, Wstęp do: H. Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski, oprac. Bogdan Mazan i Danuta Mazanowa, Ossolineum, Wrocław 1995, s. 3–90.
Google Scholar
Meresiński Sławomir, Henryk Sienkiewicz wobec tradycji romantycznej, Wydawnictwo Pedagogiczne, Kielce 1992.
Google Scholar
Mrożek Sławomir, Polska w obrazach i inne polskie cykle, oprac. Stanisław Rosiek, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 1998.
Google Scholar
Piwińska Marta, Legenda romantyczna i szydercy, IBL PAN, Warszawa 1973.
Google Scholar
Prus Bolesław, „Ogniem i mieczem”. Powieść z dawnych lat Henryka Sienkiewicza, w: Pisma, t. XXIX, Studia literackie, artystyczne i polemiki, red. Zygmunt Szweykowski, PIW, Warszawa 1950.
Google Scholar
Prus Bolesław, Lalka, t. 1–2, oprac. Józef. Bachórz, Ossolineum, Wrocław 1998.
Google Scholar
Samborska-Kukuć Dorota, „Lalka” Bolesława Prusa – pamięć tragedii greckiej. Z problemów intertekstualności, Primum Verbum, Łódź 2011.
Google Scholar
Sienkiewicz Henryk, Dzieła zebrane, t. 7–19, red. Julian Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1949.
Google Scholar
Szweykowski Zygmunt, „Trylogia” Sienkiewicza i inne szkice o twórczości pisarza, Wydawnictwo Poznańskie, 1973.
Google Scholar
Tomkowski Jan, Prawdziwe zakończenie „Lalki”, albo co się stało z Wokulskim, w: Bolesław Prus: pisarz nowoczesny, red. Jakub A. Malik, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, s. 9–21.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.