„Nabożne westchnienia” Mikołaja Mieleszki wobec piśmiennictwa ascetyczno-mistycznego

Katarzyna Kaczor-Scheitler

doi:10.18778/1505-9057.30.01

Autor

Katarzyna Kaczor-Scheitler Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Literatury Dawnej i Nauk Pomocniczych https://orcid.org/0000-0003-3955-138X

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.30.01

Słowa kluczowe:

emblemat, Mikołaj Mieleszko, literatura ascetyczno-mistyczna, Kasper Drużbicki, św. Teresa z Ávila, św. Ignacy Loyola, applicatio sensuum

Abstrakt

The article points to a relationship between Mikołaj Mieleszko’s Pious Sighs (Nabożne westchnienia; 1657) and the ascetic-mystical literature of the 17^th century. This work particularly shows the meditative character of Mieleszko’s emblems. It also presents the division of the work into three books introduced by Mieleszko, which can be viewed in the context of the model of the three-stage mystical way to God (via purgativa, via illuminativa, via unitiva), employed by St. Ignatius of Loyola but known already by Pseudo-Dionysius the Areopagite and fully expressed by St. Bonaventure. The article also discusses the participation of human faculties in the emblems: memory, intellect, will, imagination, and feelings, which are so important in the act of meditation. Referring to the method of applying senses (applicatio sensuum), originating from the Church tradition (Origen, St. Bonaventure) and taken over by St. Ignatius of Loyola, the work emphasizes Mieleszko’s need to apply it in his emblems. Moreover, the article focuses on the influence of Kasper Drużbicki’s and St. Teresa of Ávila’s works visible in Mieleszko’s poems. The themes, allegories, symbols and metaphors of the ascetic-mystical literature reverberate in the emblems of the Baroque poet.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Aumann Jordan OP, Zarys historii duchowości, przekł. Jan Machniak, Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 1993.
Google Scholar

Balcerzan Edward, Poezja jako semiotyka sztuki, w: Pogranicza i korespondencje sztuk, red. T. Cieślikowska i J. Sławiński, Ossolineum – Wydawnictwo PAN, Wrocław 1980, s. 21–39.
Google Scholar

Bednarski Stanisław, Drużbicki Kasper (1590–1662), w: Polski słownik biograficzny, t. 5, red. W. Konopczyński i in., PAU, Kraków 1946, s. 403–404.
Google Scholar

Biblia w przekładzie ks. J. Wujka z 1599 r., (transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy ks. J. Frankowski), wyd. 5, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2000.
Google Scholar

Bieńkowska Barbara, O strukturze barokowej emblematyki, „Roczniki Humanistyczne” 27, 1979, z. 1, s. 89–107.
Google Scholar

Birkowski Fabian, O świętych obrazach, jako mają być szanowane, kazanie, w: tegoż, Głos krwie B. Jozafata Kuncewicza…, Kraków 1629.
Google Scholar

Blusiewicz Anna, Ogień miłości. Z przemyśleń nad recepcją „Pieśni nad pieśniami” w polskiej poezji barokowej, „Przegląd Powszechny” 1985, nr 7–8, s. 129–135.
Google Scholar

Buchwald-Pelcowa Paulina, Emblematy w drukach polskich i Polski dotyczących XVI–XVIII wieku. Bibliografia, Ossolineum, Wrocław 1981.
Google Scholar

Buchwald-Pelcowa Paulina, Emblematyka w polskich kolegiach jezuickich, w: Artes atque humaniora. Studia Stanislao Mossakowski sexagenario dicata, red. A. Rottermund, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1998, s. 169–179.
Google Scholar

Buchwald-Pelcowa Paulina, Pelc Janusz, Rola jezuitów w kształtowaniu się związków emblematyki polskiej z emblematyką niderlandzką, „Barok. Historia – Literatura – Sztuka” 10, 2003, nr 2, s. 9–31.
Google Scholar

Ciesielska-Borkowska Stefania, Mistycyzm hiszpański na gruncie polskim, Nakł. PAU, Kraków 1939, Rozprawy Wydziału Filologicznego PAU, t. 66, nr 1.
Google Scholar

Daly Peter M., Dimler G. Richard, Review and Criticism – The New Edition of Hugo’s „Pia Desideria” in Polish and Recent Hugo Scholarship, „Emblematica” 12, 2002, s. 351–360.
Google Scholar

Daly Peter M., Dimler G. Richard, The Jesuit Series, t. 1–5, Toronto, Buffalo 1997–2007.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.3138/9781442684966-003

Dimler G. Richard, Jesuit Emblem Books. An Overview of Research Past and Present, w: Emblem Studies in Honour of Peter M. Daly, red. M. Bath, P.F. Campa, D.S. Russel, Verlag Valentin Koerner, Baden-Baden 2002, s. 63–122.
Google Scholar

Dimler G. Richard, A Bibliographical Survey of Emblem Books Produced by Jesuit Colleges in the Early Society. Topography and Themes, „Archivum Historicum Societatis Iesu” 48, 1979, s. 297–309.
Google Scholar

Dimler G. Richard, Herman Hugo’s „Pia Desideria”, w: Mundus Emblematicus. Studies in Neo-Latin Emblem Books, red. K.A.E. Enenkel, A.S.Q. Visser, Brepols, Turnhout 2003, s. 351–379.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1484/M.IFSTU-EB.4.2017104

Dimler G. Richard, The Jesuit Emblem, w: Companion to Emblem Studies, red. P.M. Daly, AMS Press, New York 2008, s. 99–128.
Google Scholar

Drużbicki Kasper, Droga doskonałości chrześcijańskiej na trzy części rozłożona…, Kalisz 1665.
Google Scholar

Drużbicki Kasper, Rekolekcje sandomierskie, oprac. J.M. Szymusiak, „Sacrum Poloniae Millennium” 11, 1965, s. 619–661.
Google Scholar

Durandeaux Jacques, Wieczność w życiu codziennym. Szkice na temat źródeł i struktury pojęcia wieczności, przekł. Lucyna Rutowska, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1968.
Google Scholar

Dziechcińska Hanna, Parawizualność literatury staropolskiej jako element ówczesnej kultury, w: Słowo i obraz. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborów, 29 września–1 października 1977 r., red. A. Morawińska, PWN, Warszawa 1982, s. 97–112.
Google Scholar

Estreicher Karol, Bibliografia polska, t. 18, Kraków 1901; t. 21, Kraków 1906.
Google Scholar

Garrigou-Lagrange Reginald OP, Trzy okresy życia wewnętrznego wstępem do życia w niebie, przekł. s. Teresa Landy Franciszkanka Służebnica Krzyża, Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 1998.
Google Scholar

Glosa św. Teresy, rkps BJ, sygn. 3650.
Google Scholar

Grześkowiak Radosław, Niedźwiedź Jakub, Nieznane polskie subskrypcje do emblematów Ottona van Veen i Hermana Hugona. Przyczynek do funkcjonowania zachodniej grafiki religijnej w kulturze staropolskiej, „Terminus”, R. 14: 2012, z. 25, s. 47–68.
Google Scholar

Grześkowiak Radosław, Niedźwiedź Jakub, Wstęp, w: M. Mieleszko, Emblematy, wyd. i oprac. R. Grześkowiak, J. Niedźwiedź, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2010, s. 7–70, Humanizm Polski. Polonika, t. 6.
Google Scholar

Grzybkowski Andrzej, Obraz serca w sztuce średniowiecznej. Między erotyką a mistyką, w: Sztuka a erotyka. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Łódź, listopad 1994, red. T. Hrankowska, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 1995, s. 105–124.
Google Scholar

Gwioździk Jolanta, Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach dawnej Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015.
Google Scholar

Hałoń Joanna, W poszukiwaniu źródeł inspiracji czyli o dwóch polskich wersjach „Pia desideria” Hermana Hugona, „Roczniki Humanistyczne”, R. 50: 2002, nr 1, s. 127–159.
Google Scholar

Hałoń Joanna, Wobec obrazu, „Zeszyty Naukowe KUL”, R. 46: 2003, nr 1–2, s. 33–61.
Google Scholar

Hanusiewicz Mirosława, Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1998.
Google Scholar

Herman Hugo / Anonim Sandomierski, „Pia desideria […]” / „Nabożne westchnienia Boga pragnącej duszy […]”. Pięć obrazów z „ięgi trzeciej”, podał do druku Stanisław Szczęsny, „Ogród”, R. 8: 2003, nr 3–4, s. 3–32.
Google Scholar

Jan od Krzyża św., Dzieła, wyd. 5 przejrzane i popr., z hiszp. przeł. Bernard Smyrak OCD, Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, Kraków 1995.
Google Scholar

Kaczorowski Jerzy, Literatura jako mistyka, w: Sacrum w literaturze, red. J. Gotfryd, M. Jasińska-Wojtkowska, S. Sawicki, Wydawnictwo TN KUL, Lublin 1983, s. 37–52.
Google Scholar

Kaczor-Scheitler Katarzyna, Oglądanie Boga „przez zwierciadło” a pragnienie zobaczenia Go „twarzą w twarz”. Mistyczne doświadczenia polskich karmelitanek XVII i XVIII wieku, w: Lustro (zwierciadło) w literaturze i kulturze. Rozprawy – szkice – eseje, red. A. Borkowski, E. Borkowska, M. Burta, Instytut Filologii Polskiej Akademii Podlaskiej, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Siedlce 2006, s. 21–30.
Google Scholar

Kapuścińska Anna, Symbolika lustra w pismach łacińskich Ojców Kościoła, w: Lustro (zwierciadło) w literaturze i kulturze. Rozprawy – szkice – eseje, red. A. Borkowski, E. Borkowska, M. Burta, Instytut Filologii Polskiej Akademii Podlaskiej, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Siedlce 2006, s. 11–19.
Google Scholar

Kłoczowski Jan Andrzej, Góra, czyli wznoszenie się, „W drodze” 1977, nr 9, s. 71–76.
Google Scholar

Kochanowski Jan, Pieśni, oprac. L. Szczerbicka-Ślęk, wyd. 4 zmien., Ossolineum, Wrocław 1997, BN I 100.
Google Scholar

Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przypisami Kongregacji Generalnej XXXIV oraz normy uzupełniające zatwierdzone przez tę samą Kongregację, Wydawnictwo WAM, Kraków 2001.
Google Scholar

Kostkiewiczowa Teresa, Medytacja – wstępne spostrzeżenia i uwagi, w: Medytacja. Postawa intelektualna, sposób poznania, gatunek dyskursu, red. T. Kostkiewiczowa, M. Saganiak, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2010, s. 9–19.
Google Scholar

Kościesza Żaba J., Pobożne żądania, Supraśl 1744 (Wilno 1754).
Google Scholar

Kotarska Jadwiga, „Ad caelestem adspirat patriam. Problem dualizmu natury ludzkiej w poezji polskiego baroku, w: Literatura polskiego baroku w kręgu idei, red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A. Karpiński, Wydawnictwo KUL, Lublin 1995, s. 313–333.
Google Scholar

Kotarska Jadwiga, Między światłem i ciemnością, w: Necessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, red. B. Otwinowska, A. Nowicka-Jeżowa, J. Kowalczyk, A. Karpiński, t. 1, Semper, Warszawa 1993, s. 101–111.
Google Scholar

Kozak Anna, Uwagi na marginesie badań nad emblematyką, „Biuletyn Historii Sztuki” 38, 1976, z. 4, s. 356–361.
Google Scholar

Künstler-Langner Danuta, Religijne inspiracje poezji barokowej, w: Barok polski wobec Europy. Sztuka przekładu. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej w Warszawie 15–17 września 2003 roku, red. nauk. A. Nowicka-Jeżowa i M. Prejs, przy współpracy K. Wierzbickiej i T. Wierzchowskiego, Wydawnictwo ANTA, Warszawa 2005, s. 258–276.
Google Scholar

Lacki Aleksander Teodor, Pobożne pragnienia, wyd. K. Mrowcewicz, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1997, BPS, t. 9.
Google Scholar

Leach Mark Carter, The Literary and Emblematic Activity of Herman Hugo SJ (1588–1629) [microform] 1979, University Microfilms International, Ann Arbor, Michigan (London 1979).
Google Scholar

Loyola Ignacy św., Pisma wybrane. Komentarze, oprac. M. Bednarz SJ, przy współpracy A. Bobera SJ, R. Skórki SJ, t. 2. Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Kraków 1968.
Google Scholar

Lurker Manfred, Słownik obrazów i symboli biblijnych, przekł. Kazimierz Romaniuk, Pallottinum, Poznań 1989.
Google Scholar

Majkowski Józef SJ, Medytacja według „Ćwiczeń duchownych” św. Ignacego Loyoli, w: Medytacja, red. W. Słomka, Wydawnictwo TN KUL, Lublin 1984, s. 113–125.
Google Scholar

Majkowski Józef, Misiurek Jerzy, Drużbicki Kasper SJ, w: Encyklopedia katolicka, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, t. 4, TN KUL, Lublin 1985, kol. 238–241.
Google Scholar

Marszalska Jolanta M., Nuceryn, Nucerinus, Sebastian, w: Encyklopedia katolicka, t. 14, TN KUL, Lublin 2010, kol. 108.
Google Scholar

Martz Louis L., The Poetry of Meditation. A Study in English Religious Literature of the Seventeenth Century, Yale University Press, New Haven–London 1962.
Google Scholar

Michałowska Teresa, Staropolska teoria genologiczna, Ossolineum, Wrocław 1974.
Google Scholar

Mieleszko Mikołaj, Emblematy, wyd. i oprac. R. Grześkowiak, J. Niedźwiedź, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2010, Humanizm Polski. Polonika, t. 6.
Google Scholar

Mieleszko Mikołaj, Nabożne westchnienia, w: tegoż, Emblematy, wyd. i oprac. R. Grześkowiak, J. Niedźwiedź, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2010, Humanizm Polski. Polonika, t. 6. s. 71–167.
Google Scholar

Morsztyn Zbigniew, Emblemata, oprac. J. i P. Pelcowie, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2001.
Google Scholar

Mourgues Odette de, Metaphysical, Baroque & Précieux Poetry, The Clarendon Press, Oxford 1953.
Google Scholar

Mrowcewicz Krzysztof, „Miłości Bożej rozmyślanie”. O „Emblematach” Zbigniewa Morsztyna, w: Literatura i kultura polska po „potopie”, red. B. Otwinowska, J. Pelc, B. Falęcka, Ossolineum, Wrocław 1992, s. 153–164.
Google Scholar

Mrowcewicz Krzysztof, Polska poezja medytacyjna XVI stulecia – od Dantyszka do Grabowieckiego, w: Nurt religijny w literaturze polskiego średniowiecza i renesansu, red. S. Nieznanowski i J. Pelc, TN KUL, Lublin 1994, s. 333–363, Religijne Tradycje Literatury Polskiej, t. 4.
Google Scholar

Mrowcewicz Krzysztof, Wprowadzenie do lektury, w: Aleksander Teodor Lacki, Pobożne pragnienia, wyd. K. Mrowcewicz, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1997, s. 5–13, BPS, t. 9.
Google Scholar

Niesiecki Kasper, Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. 6, Nakł. i druk Breitkopfa i Hærtela, Lipsk 1841.
Google Scholar

Nowicka-Jeżowa Alina, Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI–XVIII wieku, TN KUL, Lublin 1992, Zakład Badań nad Literaturą Religijną, t. 20.
Google Scholar

Pelc Janusz, Barok – epoka przeciwieństw, Czytelnik, Warszawa 1993.
Google Scholar

Pelc Janusz, Obraz – słowo – znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Ossolineum – Wydawnictwo PAN, Wrocław 1973, Studia Staropolskie, t. 37.
Google Scholar

Pelc Janusz, Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2002.
Google Scholar

Pelc Janusz, Zbigniew Morsztyn. Arianin i poeta, Ossolineum – Wydawnictwo PAN, Wrocław 1966, Studia Staropolskie, t. 16.
Google Scholar

Petersson Robert Torsten, The Art of Ecstasy: Teresa, Bernini, and Crashaw, Atheneum, New York 1970.
Google Scholar

Pfeiffer Bogusław, „Pobożne pragnienia” Aleksandra Teodora Lackiego – pierwszy polski przekład utworu emblematycznego Hermana Hugona „Pia desideria”, „Ze Skarbca Kultury”, R. 35: 1987, z. 44, s. 9–52.
Google Scholar

Piechnik Ludwik SJ, Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548–1599), Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Google Scholar

Piekarska Małgorzata Karolina, Ekstaza św. Teresy – Gian Lorenzo Berniniego, „Barok” 1994, nr 1, s. 154–155.
Google Scholar

Pobożne pragnienia… Hermana Hugona Societatis Iesu…, łacińskim opisane językiem…, przez A.T. Lackiego, marszałka nadwornego Wielkiego Księstwa Litewskiego, polskim przetłumaczone wierszem, druk. dziedziców K. Schedla, Kraków 1673.
Google Scholar

Polska heraldyka kościelna, red. K. Skupieński, A. Weiss, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2004.
Google Scholar

Poprawa-Kaczyńska Ewa, Ignacjański „modus meditandi” w kulturze religijnej późnego baroku. Rekonesans, w: Religijność literatury polskiego baroku, red. C. Hernas, M. Hanusiewicz, Wydawnictwo TN KUL, Lublin 1995, s. 259–270, Religijne Tradycje Literatury Polskiej, t. 5.
Google Scholar

Praz Mario, Studies in Seventeenth-Century Imagery, Edizioni di Storia e Letteratura, Roma 1975.
Google Scholar

Rkps Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu, sygn. A 99 (przekaz B).
Google Scholar

Rkps Biblioteki Rosyjskiej Akademii Nauk w St. Petersburgu, sygn. O No 217 (przekaz A).
Google Scholar

Styger Paweł, Wizerunki św. Augustyna na podstawie najstarszych portretów i dokumentów, w: Studia augustyńskie, red. J. Salamucha, Warszawa 1931.
Google Scholar

Szczęsny Stanisław, „Pia desideria” Hermana Hugona – nieznany przekład sandomierski. Fragmenty, „Barok” 3, 1996, z. 1, s. 207–217.
Google Scholar

Szczęsny Stanisław, „Pia desideria” Hermana Hugona w bibliotece benedyktynek sandomierskich. Nieznany przekład polski, w: Literatura polskiego baroku w kręgu idei, red. A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A. Karpiński, Wydawnictwo KUL, Lublin 1995, s. 161–165.
Google Scholar

Szczukowski Ireneusz, Między odrzuceniem a zbawieniem. Problematyka ciała w piśmiennictwie religijnym polskiego baroku, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2012.
Google Scholar

Teresa od Jezusa św., Dzieła, z hiszp. przeł. Henryk Piotr Kossowski, wyd. 3, t. 1, Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, Kraków 1987; t. 3, Kraków 1995.
Google Scholar

Teresa od Jezusa św., Koncepty miłości Bożej, w: Księgi Duchowne Świętej Matki Teresy od Pana Jezusa… z włoskiego na polskie częścią przez W. Ks. Sebastiana Nuceryna Kościoła Katedralnego Krakowskiego Kaznodzieię, częścią przez Ojców tegoż Zakonu przełożone na dwa tomy rozdzielone, t. 2, druk. B. Śmieszkowica, Kraków 1665, s. 159–206.
Google Scholar

Urbański Stanisław, Teologia życia mistycznego, wyd. 2, Wydawnictwo ATK, Warszawa 1999.
Google Scholar

Uth Grzegorz, Szkic historyczno-biograficzny zakonu augustiańskiego w Polsce, Nakładem OO. Augustianów, Kraków 1930.
Google Scholar

Visser Arnoud, Commonplaces of Catholic Love. Otto van Veen, Michel Hoyer and St Augustine between Humanism and the Counter Reformation, w: Learned Love, red. E. Stronks, P. Boot, współpraca D, Stiebral, DANS Symposium Publications 1, Hague 2007, s. 33–48.
Google Scholar

Warren Austin, Richard Crashaw: a Study in Baroque Sensibility, Faber and Faber, London 1939.
Google Scholar

Weiss Anzelm, Heraldyka kościelna, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, red. J. Walkusz i in., TN KUL, Lublin 1993, kol. 736–737.
Google Scholar

Włodarski Maciej, Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1987.
Google Scholar

Wojtyła Karol, Świętego Jana od Krzyża nauka o wierze, Wydawnictwo TN KUL, Lublin 2000.
Google Scholar

Wójcik Walenty, Cenniejsze rękopisy Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 4, 1962, s. 305.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6232

Załęski Stanisław, Jezuici w Polsce, t. 4: Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, nakł. Drukarni Ludowej, Kraków 1905.
Google Scholar