„Bisogna essere volpe e leone” – interferencja cenzury i recepcji w procesie twórczym Bożycy Bronisława Trentowskiego

Autor

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.68.14

Słowa kluczowe:

cenzura, autocenzura, recepcja, proces twórczy, Bronisław Trentowski, Bożyca, romantyzm

Abstrakt

Celem artykułu jest prześledzenie wpływu cenzury na powstawanie zachowanej w rękopisie Bożycy lub teozofii oraz na decyzje wydawnicze Bronisława Trentowskiego, jednego z wiodących polskich filozofów romantyzmu. Ze swego traktatu z zakresu filozofii Boga autor opublikował za życia tylko dwa fragmenty. Stawiam w artykule tezę, że dzieło nie zostało w pełni opublikowane z powodu złej recepcji owych fragmentów pośród polskich odbiorców, których tożsamość narodowa w okresie zaborów zawisła na spójności polskiego Kościoła katolickiego, a nie bezpośrednio z powodu cenzury. Kolacjonowanie opublikowanych fragmentów z rękopisem dzieła ujawnia różnice o charakterze ilościowym i jakościowym specyficzne dla każdej z publikacji: jednej wydanej w Paryżu bez cenzury oraz drugiej opublikowanej w Poznaniu pod cenzurą pruską. Analiza wyników kolacjonowania w zestawieniu z korespondencją Autora z przyjaciółmi i wydawcami pozwala wnioskować o wpływie cenzury na proces twórczy Bożycy pod postacią autocenzury. Pozwala też uznać gotowość Autora do wydania dzieła za cenę kompromisu z cenzurą instytucjonalną, ale nie za cenę odstąpienia od poglądów na kwestię filozofii Boga w celu zdobycia uznania odbiorców.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogram autora

Emilia Lipiec - Szkoła Doktorska Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

Emilia Lipiec, doktorantka literaturoznawstwa w Szkole Doktorskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, absolwentka filologii polskiej i specjalizacji edytorskiej tegoż samego uniwersytetu oraz Lubelskiego Studium Sztuki i Projektowania na kierunku techniki graficzne. Członek dwóch zespołów realizujących granty NPRH: edycję Bożycy Bronisława Trentowskiego oraz edycję cyfrową Archiwum Filomatów. Niestrudzona poszukiwaczka odpowiedzi na pytanie „dlaczego?”. Opublikowała artykuł „Bożyca” Bronisława Trentowskiego: dzieło w trybach czasu wraz z fragmentami edycji dzieła w czasopiśmie „Kronos. Metafizyka, kultura, religia”. Od 2017 roku członek European Society for Textual Scholarship.

Bibliografia

Główczyński Stanisław, [bez tytułu], „Teraźniejszość i Przyszłość” 1845, t. 1, nr 3, s. 362.
Google Scholar

Horodyski Władysław, Bronisław Trentowski: (1808–1869), Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1916.
Google Scholar

Horton John, Self-censorship, „Res Publica” 2011, nr 17, s. 9–106, https://www.researchgate.net/publication/225646941_Self-Censorship [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Kozanecki Tadeusz, Od wydawcy, [w:] Bronisław Trentowski, Pisma o filozofii religii, oprac. wstęp i komentarz Kozanecki Tadeusz, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1965, t. 11, s. 140–146.
Google Scholar

Kozłowski Feliks (Lechicki Paweł), Czem jest filozofia tak zwana uniwersalna, obok religii chrześciańskiej objawionej, „Dziennik Narodowy” 1842, nr 65, s. 259–261.
Google Scholar

Kridl Manfred, Adam Mickiewicz (1798–1855), „American Slavic and East European Review” 1948, tom 7, nr 4, s. 340–360, https://doi.org/10.2307/2491889 https://www.jstor.org/stable/2491889?seq=1 [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Kucharczyk Grzegorz, Cenzura pruska w Wielkopolsce w czasach zaborów 1815–1914, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001.
Google Scholar

Lipiec Emilia, „Bożyca” Bronisława Trentowskiego: dzieło w trybach czasu, „Kronos. Metafizyka, kultura, religia” 2017, nr 4, s. 5–20.
Google Scholar

Machiavelli Niccolo, La volpe e il leone, [w:] Il principe, rozdz. 18, wersy 5, 13, 14, https://letteritaliana.weebly.com/la-volpe-e-il-leone.html [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Matczuk Alicja, Potyczki bibliografów z cenzurą w okresie zaborów „Folia Toruniensia” 2017, nr 17, s. 75–101, https://apcz.umk.pl/FT/article/view/FT.2017.006 [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Mickiewicz Adam, Forefathers’ Eve, tłum. Dorothea Prall Radin, red. George Rapall Noyes, cz. 3, sc. 2–5, „The Slavonic Review” 1925, t. 4, nr 10, s. 42–66, http://www.jstor.org/stable/4201925 [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Mickiewicz Adam, Konrad Wallenrod, Drukiem Karola Kraya, Petersburg 1828, s. I. https://polona.pl/item/konrad-wallenrod-powiesc-historyczna-z-dziejow-litewskich-i-pruskich,MTA5NTYy/ [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Neumann Gerhard, Script, work and published form: Franz Kafka’s incomplete text, „Studies in Bibliography” 1988, t. 41, s 77–99, http://xtf.lib.virginia.edu/xtf/view?docId=StudiesInBiblio/uvaBook/tei/sibv041.xml;chunk.id=vol041.04;toc.depth=1;toc.id=vol041.04;brand=default [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Pieróg Stanisław, Mistyka i gnoza w myśli filozoficznej polskiego romantyzmu (Mickiewicz, Trentowski i Libelt), „Kronos. Metafizyka, kultura, religia” 2017, nr 4, s. 107–128.
Google Scholar

Przedpełski Marian, „Jeszcze Polska nie zginęła...” (cz. III.). Recepcja Mazurka Dąbrowskiego i innych pieśni hymnicznych, „Notatki Płockie” t. 38, nr 4(157), s. 3–13.
Google Scholar

Siemann Wolfram, Gesellschaft im Aufbruch. Deutschland 1849–1871, Wydawnictwo Suhrkamp, Frankfurt am Main 1990.
Google Scholar

Siemann Wolfram, Von der offenen zur mittelbaren Kontrolle. Der Wandel in der deutschen Preßgesetzgebung und Zensurpraxis des Jahrhunderts, [w:] „Unmoralisch an sich...” Zensur im und Jahrhundert, Wydawnictwo Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1988, s. 293–308.
Google Scholar

Trentowski Bronisław [rękopis], Bożyca lub teozofia, Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Kraków 1842–1854, sygn. 3161.
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Bożyca lub teozofia, [w:] Bronisław Trentowski, Pisma o filozofii religii, oprac. wstęp i komentarz T. Kozanecki, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1966, t. 11, s. 146–206.
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Bożyca lub teozofia (fragmenty), wyb. i oprac. E. Lipiec, „Kronos. Metafizyka, kultura, religia” 2017, nr 4, s. 21–106.
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Chowanna czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. 1–2, W księgarni Nowej, Poznań 1842, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/848/edition/2342/content [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Listy Br. Trentowskiego (1836–1869), red. Pigoń Stanisław, Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności: Skł. gł. w księg. Gebethnera i Wolffa, Kraków 1937.
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Myślini, czyli całokształt loiki narodowej, nakładem autora u N. Kamieńskiego i Spółki, Poznań 1844, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/1580/edition/29989/content [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Rzecz dotycząca Towiańszczyzny. Ułomek z Teozofii Bronisława Trentowskiego, „Teraźniejszość i Przyszłość. Przegląd polityczny” 1845, nr 3, s. 289–361, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/99523/display/Default [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Ułomek z Teozofii Bronisława Trentowskiego, „Rok 1845 pod Względem Oświaty, Przemysłu i Wypadków Czasowych” 1845, nr 1, s. 1–28, https://polona.pl/item/rok-1845-pod-wzgledem-oswiaty-przemyslu-i-wypadkow-czasowych-t-3-1845,ODQ4ODY0MzE/0/#info:metadata [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Ułomki polityczne, „Teraźniejszość i Przyszłość. Przegląd polityczny” 1845, nr 4, s. 415–569, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/99523/display/Default [dostęp: 21.10.2022].
Google Scholar

Trentowski Bronisław, Wizerunki duszy narodowej z końca ostatniego szesnastolecia, Księgarnia Słowiańska, Paryż 1847, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/214772/edition/258129/content [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

2024-09-10

Jak cytować

Lipiec, E. (2024). „Bisogna essere volpe e leone” – interferencja cenzury i recepcji w procesie twórczym Bożycy Bronisława Trentowskiego. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 68(1), 261–286. https://doi.org/10.18778/1505-9057.68.14

Numer

Dział

Articles