„Bisogna essere volpe e leone” – interferencja cenzury i recepcji w procesie twórczym Bożycy Bronisława Trentowskiego
DOI:
https://doi.org/10.18778/1505-9057.68.14Słowa kluczowe:
cenzura, autocenzura, recepcja, proces twórczy, Bronisław Trentowski, Bożyca, romantyzmAbstrakt
Celem artykułu jest prześledzenie wpływu cenzury na powstawanie zachowanej w rękopisie Bożycy lub teozofii oraz na decyzje wydawnicze Bronisława Trentowskiego, jednego z wiodących polskich filozofów romantyzmu. Ze swego traktatu z zakresu filozofii Boga autor opublikował za życia tylko dwa fragmenty. Stawiam w artykule tezę, że dzieło nie zostało w pełni opublikowane z powodu złej recepcji owych fragmentów pośród polskich odbiorców, których tożsamość narodowa w okresie zaborów zawisła na spójności polskiego Kościoła katolickiego, a nie bezpośrednio z powodu cenzury. Kolacjonowanie opublikowanych fragmentów z rękopisem dzieła ujawnia różnice o charakterze ilościowym i jakościowym specyficzne dla każdej z publikacji: jednej wydanej w Paryżu bez cenzury oraz drugiej opublikowanej w Poznaniu pod cenzurą pruską. Analiza wyników kolacjonowania w zestawieniu z korespondencją Autora z przyjaciółmi i wydawcami pozwala wnioskować o wpływie cenzury na proces twórczy Bożycy pod postacią autocenzury. Pozwala też uznać gotowość Autora do wydania dzieła za cenę kompromisu z cenzurą instytucjonalną, ale nie za cenę odstąpienia od poglądów na kwestię filozofii Boga w celu zdobycia uznania odbiorców.
Pobrania
Bibliografia
Główczyński Stanisław, [bez tytułu], „Teraźniejszość i Przyszłość” 1845, t. 1, nr 3, s. 362.
Google Scholar
Horodyski Władysław, Bronisław Trentowski: (1808–1869), Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1916.
Google Scholar
Horton John, Self-censorship, „Res Publica” 2011, nr 17, s. 9–106, https://www.researchgate.net/publication/225646941_Self-Censorship [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Kozanecki Tadeusz, Od wydawcy, [w:] Bronisław Trentowski, Pisma o filozofii religii, oprac. wstęp i komentarz Kozanecki Tadeusz, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1965, t. 11, s. 140–146.
Google Scholar
Kozłowski Feliks (Lechicki Paweł), Czem jest filozofia tak zwana uniwersalna, obok religii chrześciańskiej objawionej, „Dziennik Narodowy” 1842, nr 65, s. 259–261.
Google Scholar
Kridl Manfred, Adam Mickiewicz (1798–1855), „American Slavic and East European Review” 1948, tom 7, nr 4, s. 340–360, https://doi.org/10.2307/2491889 https://www.jstor.org/stable/2491889?seq=1 [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Kucharczyk Grzegorz, Cenzura pruska w Wielkopolsce w czasach zaborów 1815–1914, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001.
Google Scholar
Lipiec Emilia, „Bożyca” Bronisława Trentowskiego: dzieło w trybach czasu, „Kronos. Metafizyka, kultura, religia” 2017, nr 4, s. 5–20.
Google Scholar
Machiavelli Niccolo, La volpe e il leone, [w:] Il principe, rozdz. 18, wersy 5, 13, 14, https://letteritaliana.weebly.com/la-volpe-e-il-leone.html [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Matczuk Alicja, Potyczki bibliografów z cenzurą w okresie zaborów „Folia Toruniensia” 2017, nr 17, s. 75–101, https://apcz.umk.pl/FT/article/view/FT.2017.006 [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Mickiewicz Adam, Forefathers’ Eve, tłum. Dorothea Prall Radin, red. George Rapall Noyes, cz. 3, sc. 2–5, „The Slavonic Review” 1925, t. 4, nr 10, s. 42–66, http://www.jstor.org/stable/4201925 [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Mickiewicz Adam, Konrad Wallenrod, Drukiem Karola Kraya, Petersburg 1828, s. I. https://polona.pl/item/konrad-wallenrod-powiesc-historyczna-z-dziejow-litewskich-i-pruskich,MTA5NTYy/ [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Neumann Gerhard, Script, work and published form: Franz Kafka’s incomplete text, „Studies in Bibliography” 1988, t. 41, s 77–99, http://xtf.lib.virginia.edu/xtf/view?docId=StudiesInBiblio/uvaBook/tei/sibv041.xml;chunk.id=vol041.04;toc.depth=1;toc.id=vol041.04;brand=default [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Pieróg Stanisław, Mistyka i gnoza w myśli filozoficznej polskiego romantyzmu (Mickiewicz, Trentowski i Libelt), „Kronos. Metafizyka, kultura, religia” 2017, nr 4, s. 107–128.
Google Scholar
Przedpełski Marian, „Jeszcze Polska nie zginęła...” (cz. III.). Recepcja Mazurka Dąbrowskiego i innych pieśni hymnicznych, „Notatki Płockie” t. 38, nr 4(157), s. 3–13.
Google Scholar
Siemann Wolfram, Gesellschaft im Aufbruch. Deutschland 1849–1871, Wydawnictwo Suhrkamp, Frankfurt am Main 1990.
Google Scholar
Siemann Wolfram, Von der offenen zur mittelbaren Kontrolle. Der Wandel in der deutschen Preßgesetzgebung und Zensurpraxis des Jahrhunderts, [w:] „Unmoralisch an sich...” Zensur im und Jahrhundert, Wydawnictwo Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1988, s. 293–308.
Google Scholar
Trentowski Bronisław [rękopis], Bożyca lub teozofia, Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Kraków 1842–1854, sygn. 3161.
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Bożyca lub teozofia, [w:] Bronisław Trentowski, Pisma o filozofii religii, oprac. wstęp i komentarz T. Kozanecki, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1966, t. 11, s. 146–206.
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Bożyca lub teozofia (fragmenty), wyb. i oprac. E. Lipiec, „Kronos. Metafizyka, kultura, religia” 2017, nr 4, s. 21–106.
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Chowanna czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, t. 1–2, W księgarni Nowej, Poznań 1842, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/848/edition/2342/content [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Listy Br. Trentowskiego (1836–1869), red. Pigoń Stanisław, Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności: Skł. gł. w księg. Gebethnera i Wolffa, Kraków 1937.
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Myślini, czyli całokształt loiki narodowej, nakładem autora u N. Kamieńskiego i Spółki, Poznań 1844, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/1580/edition/29989/content [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Rzecz dotycząca Towiańszczyzny. Ułomek z Teozofii Bronisława Trentowskiego, „Teraźniejszość i Przyszłość. Przegląd polityczny” 1845, nr 3, s. 289–361, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/99523/display/Default [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Ułomek z Teozofii Bronisława Trentowskiego, „Rok 1845 pod Względem Oświaty, Przemysłu i Wypadków Czasowych” 1845, nr 1, s. 1–28, https://polona.pl/item/rok-1845-pod-wzgledem-oswiaty-przemyslu-i-wypadkow-czasowych-t-3-1845,ODQ4ODY0MzE/0/#info:metadata [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Ułomki polityczne, „Teraźniejszość i Przyszłość. Przegląd polityczny” 1845, nr 4, s. 415–569, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/99523/display/Default [dostęp: 21.10.2022].
Google Scholar
Trentowski Bronisław, Wizerunki duszy narodowej z końca ostatniego szesnastolecia, Księgarnia Słowiańska, Paryż 1847, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/214772/edition/258129/content [dostęp: 22.08.2022].
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.