Wiersze pochwalne na cześć Elżbiety z Branickich Sapieżyny i jej najbliższych krewnych

Szymon Piotr Dąbrowski

doi:10.18778/1505-9057.34.05

Autor

Szymon Piotr Dąbrowski Uniwersytet Śląski, Wydział Filologiczny, Zakład Historii Literatury Baroku i Dawnej Książki Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego, 40–032 Katowice, pl. Sejmu Śląskiego 1

DOI:

https://doi.org/10.18778/1505-9057.34.05

Słowa kluczowe:

okolicznościowa poezja polityczna, wiersze pochwalne drugiej połowy XVIII wieku, panegiryk, Elżbieta z Branickich Sapieżyna, Kazimierz Nestor Sapieha, Franciszek Ksawery Branicki

Abstrakt

The paper is devoted to occasional laudatory verses which were written to honour princess Elżbieta Sapieżyna (née Branicka) and the members of her closest family – son Kazimierz Nestor Sapieha, General of the Lithuanian Artillery and brother Franciszek Ksawery Branicki, Great Crown Hetman. The begining of the article reminds of already known literary works containing complimentary images of the female aristocrat. The main object of author’s interest are pieces that have not been noticed by scholars of the eighteenth-century political writings. These are: anonymous ode written in 1784 in connection with arrival of Sapieżyna to Prienai (pol. Preny) in Lithuania and collection of four verses created by Wojciech Zacharkiewicz, who thereby added splendour to the Franciszek Ksawery Branicki’s coming to Warsaw for parliamentary sitting of the Great Sejm and to election of Kazimierz Nestor Sapieha for the Marshal of lithuanian confederation. The author discussed circumstances of the creation, main motifs of content and artistic composition of laudatory images of addressees. Furthermore he determined connections of these verses with then popular genres of occasional poetry and put Sapieżyna’s complimentary portraits in context of manners of creation women’s images in literary works of that time.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Chądzyński Antoni, Oda w dzień imienin Jaśnie Oświeconej księżnej Jejmości Elżbiety Sapieżyny, wojewodziny mścisławskiej, ofiarowana od… kapitana gwardii pieszej koronnej, dnia 19 listopada 1788, k. nlb. 2, Warszawa [1788], Biblioteka Instytutu Badań Literackich PAN, sygn. XVIII.2.534.
Google Scholar

Do Jaśnie Oświeconej księżnej Jejmości Elżbiety z Branickich Sapieżyny, wojewodzicowej m<ś>cisławskiej, w dzień imienin 19 Novembris 1784 w Prenach, [b.m.] [1784], k. nlb. 2, Biblioteka Narodowa, sygn. XVIII 2.7049.
Google Scholar

„Gazeta Warszawska” 1788, nr 102 (20 grudnia).
Google Scholar

Gurowski Rafał, Na dzień imienin jednej z J[aśnie] W[ielmożnych] Elżbiet w Warszawie, w: tegoż, „Zbiór różnych rytmów…” oraz pism, s. 505, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, rkps 14262/III.
Google Scholar

Gurowski Rafał, Respons w obronie pięciu Elżbiet…, w: tegoż, „Zbiór różnych rytmów…” oraz pism, s. 448–449, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, rkps 14262/III.
Google Scholar

Kościałkowski Kajetan, Oda do J[aśnie] O[świeconej] księżny Jejmci Sapieżyny, wojewodzicowej mścisławskiej z okoliczności jej imienin przypadłych dnia 19 Novembra w dzień ś[więtej] Elżbiety, „Muza Ukryta pod Znakiem Herbu Syrokomli” 1773, t. 1, tydzień 2, k. [7], Biblioteka Jagiellońska, sygn. 931/I.
Google Scholar

Kościałkowski Kajetan, Wiersz z okoliczności fajerwerku i balu wyprawionego dla J[aśnie] O[świeconych] i J[aśnie] W[ielmożnych] Elżbiet kosztem J[aśnie] W[ielmożnego] Jmc[i] pana hetmana polnego koronnego, dnia 18 Novembra w Warszawie, „Muza Ukryta pod Znakiem Herbu Syrokomli” 1773, t. 1, tydzień 3, k. [9], Biblioteka Jagiellońska, sygn. 931/I.
Google Scholar

Naruszewicz Adam, Powinszowanie księżnie Elżbiecie z Branickich Sapieżyn<ie> szczęśliwego do zdrowia powrócenia, w: tegoż, Poezje zebrane, t. 1, wyd. B. Wolska, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo – Akademia Humanistyczna, Warszawa 2005, s. 170–172 (utwór), 231 (koment. edyt.), 312–313 (objaśn.), Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia, t. 4.
Google Scholar

Oda do ojczyzny na dzień 19 listopada w roku 1774, w: Wiersze polityczne pierwszego rozbioru i sejmu delegacyjnego 1772–1775, oprac. B. Wolska, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001, s. 293–297 (utwór i objaśn.).
Google Scholar

Sapieżyna Elżbieta z Branickich do Okęckiego Antoniego Onufrego, Olita, 18 listopada 1784, w: Korrespondenz der Fürsten Sapieha. 1709–1798, Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Komierowskich, rkps 12/12, s. 173–177.
Google Scholar

Tyszkowski Wenanty, Jaśnie Oświeconej księżnie Jmci Elżbiecie z Branickich księżnie Sapieżynie, wojewodzicowej mścisławskiej, pani i dobrodzice, w: tegoż, Teatrum myśli albo zdań z sobą walczących w materiach siłu rozróżnionych religii szukającym prawdy otworzone, przez siedmiu aktorów zagajone. Tomik o miejscach osobliwych razem z światem całym stworzonych do ukarania wszystkich grzesznych, od samegoż Stwórcy wyznaczonych, Drukarnia Bractwa Św[iętej] Trójcy, Lwów 1780, k. A2r–[A4]v.
Google Scholar

Z[acharkiewicz] W[ojciech], Ofiara serc obywatelskich narodu polskiego i W[ielkiego] Ks[ięstwa] Lit[ewskiego] Jaśnie Oświeconej familii książąt Ichmościów Sapiehów z okoliczności przyjazdu na sejm do Warszawy Jaśnie Wielmożnego Branickiego, hetmana wielkiego koronnego, i marszałkostwa sejmowego Jaśnie Oświeconego ks[ię]cia Jmci Sapiehy, generała artylerii lit[ewskiej], Jaśnie Oświeconej księżnej Jejmości El<ż>biety Sapieżyny syna, a Jaśnie Wielmożnego hetmana siostrzeńca, w miesiącu grudniu roku 1788 przez wdzięcznego tej famili<i> patriotę uczyniona, [Warszawa 1788], s. 1–7, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, sygn. 4.20.1.557.
Google Scholar

Aleksandrowska Elżbieta, Kościałkowski Kajetan, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław 1968–1969, s. 391–392.
Google Scholar

Chachaj Małgorzata, Postać kobiety‑Polki w dramatach historycznych Juliana Ursyna Niemcewicza, „Annales Universitatis Mariae Curie‑Skłodowska. Sectio FF: Philologiae” 1999, vol. 17, s. 95–113.
Google Scholar

Czeppe Maria, Sapieżyna z Branickich Elżbieta, w: Polski słownik biograficzny, t. 35, Warszawa 1994, s. 163–167.
Google Scholar

Dąbrowski Szymon Piotr, Portrety Elżbiety z Branickich Sapieżyny w paszkwilach obyczajowych i politycznych, w: Codzienność i niecodzienność oświeconych, [cz.] 2: W rezydencji, w podróży i na scenie publicznej, red. B. Mazurkowa, z udziałem M. Marcinkowskiej i S. P. Dąbrowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 139–152, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 3072.
Google Scholar

Dąbrowski Szymon Piotr, Uwagi o „Porankach kodeńskich” Ignacego Potockiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2014, t. 10, s. 189–198.
Google Scholar

Dąbrowski Szymon Piotr, Wizja przestrzeni eschatologicznych w „Teatrum myśli…” Wenantego Tyszkowskiego, w: Światy oświeconych i romantycznych. Doświadczenia, uczucia, wyobraźnia, red. B. Mazurkowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 155–175, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 3343.
Google Scholar

Gomulicki Juliusz Wiktor, Młody „gniewny” polskiego oświecenia, w: [T.]K. Węgierski, Wiersze wybrane, wybrał, tekst ustalił oraz wstępem poprzedził J. W. Gomulicki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974, s. 5–54.
Google Scholar

Kaleta Roman, O twórczości satyrycznej Franciszka Zabłockiego w okresie Sejmu Czteroletniego, w: tegoż, Oświeceni i sentymentalni. Studia nad literaturą i życiem w Polsce w okresie trzech rozbiorów, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1971, s. 542–596.
Google Scholar

Kądziela Łukasz, Sapieha Kazimierz Nestor, w: Polski słownik biograficzny, t. 35, Warszawa 1994, s. 52–67.
Google Scholar

Kostkiewiczowa Teresa, Oda, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. taż, wyd. 4, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2006, s. 322–329.
Google Scholar

Maksimowicz Krystyna, Poezja polityczna a Sejm Czteroletni, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000.
Google Scholar

Maksimowicz Krystyna, Portretowy soterion i jego kulisy: „Powinszowanie księżnie Elżbiecie z Branickich Sapieżyn<ie> szczęśliwego do zdrowia powrócenia”, w: Czytanie Naruszewicza, [cz.] 1, red. B. Wolska, T. Kostkiewiczowa i B. Mazurkowa, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Warszawa 2015, s. 283–301, Czytanie Poetów Polskiego Oświecenia, t. 3, cz. 1.
Google Scholar

Mazurkowa Bożena, Problem i przejawy panegiryzmu w poezji okolicznościowej drugiej połowy XVIII wieku, w: Panegiryk jako element życia literackiego doby staropolskiej i oświeceniowej, red. M. Sulejewicz‑Nowicka, Z. Gruszka, wstęp M. Wichowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013, s. 255–274.
Google Scholar

Michalski Jerzy, Sejmiki poselskie 1788 r. (cz. II), „Przegląd Historyczny” 1960, t. 51, z. 2, s. 331–367.
Google Scholar

Michalski Jerzy, Sejmiki poselskie 1788 roku, „Przegląd Historyczny” 1960, t. 51, z. 1, s. 52–73.
Google Scholar

Oświeceniowa poezja imieninowa, w: Wiersze imieninowe poetów z drugiej połowy XVIII wieku, wstęp, wybór tekstów i oprac. B. Wolska, B. Mazurkowa, T. Chachulski, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Warszawa 2011, s. 11–84.
Google Scholar

Platt Julian, Panegiryk, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, wyd. 4, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2006, s. 391–395.
Google Scholar

Toczyńska Magdalena, Spartanka i Cyganka w teatrze Franciszka Dionizego Kniaźnina, w: Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie, red. I. Maciejewska, K. Stasiewicz, Wydawnictwo Littera, Olsztyn 2008, s. 130–138.
Google Scholar

Węgrzyn Iwona, Polskie piekło. Literackie biografie zdrajców targowickich: Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego, Universitas, Kraków 2005.
Google Scholar

Wolska Barbara, „Muza Ukryta pod Znakiem Herbu Syrokomli” Kajetana Kościałkowskiego, „Prace Polonistyczne” 1989, t. 45, s. 19–38.
Google Scholar

Wolska Barbara, Ogólne uwagi o twórczości okolicznościowej Adama Naruszewicza. Wiersze podarunkowe i bukiety, „Prace Polonistyczne” 2004, t. 59: Tobie – teraz. W kręgu literackich ofiarowań, s. 123–174.
Google Scholar

Wolska Barbara, Poezja politycza czasów pierwszego rozbioru i sejmu delegacyjnego 1772–1775, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1982, Studia z Okresu Oświecenia, t. 19.
Google Scholar

Wolska Barbara, Reminescencje antyczne w poezji Kajetana Kościałkowskiego na łamach „Muzy Ukrytej pod Znakiem Herbu Syrokomli”, „Prace Polonistyczne” 1985, t. 41, s. 169–190.
Google Scholar

Zawisza Jerzy Wojciech, Panegiryczny druk okolicznościowy doby stanisławowskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1984, Śląskie Prace Bibliograficzne i Bibliotekoznawcze, t. 18.
Google Scholar