Przemysł zabawkarski w okresie PRL: potrzeby badawcze, baza źródłowa

Małgorzata Przeniosło; Marek Przeniosło

doi:10.18778/1644-857X.23.02.11

Autor

Małgorzata Przeniosło Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach https://orcid.org/0000-0001-7487-9976
Marek Przeniosło Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach https://orcid.org/0000-0002-7387-8530

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.23.02.11

Słowa kluczowe:

przemysł zabawkarski w okresie PRL, historia spółdzielczości

Abstrakt

Bezpośrednio po II wojnie światowej produkcję zabawkarską w Polsce prowadzono głównie w zakładach prywatnych (część miała genezę przedwojenną), od przełomu lat czterdziestych i pięćdziesiątych w tej gałęzi wytwórczości dominującą formą własności na 40 lat stały się przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielcze. Z czasem w produkcji zabawek spółdzielnie zdobyły pozycję pierwszoplanową. Dzieje produkcji zabawek w Polsce nie tylko nie doczekały się całościowego opracowania, ale faktycznie nawet ustalenia fragmentaryczne (cząstkowe) dotyczące tego dość istotnego działu gospodarki należą do rzadkości.

Określając potrzeby badawcze dotyczące produkcji zabawek, trzeba stwierdzić, że najbardziej pożądane byłoby podjęcie prac nad całością problematyki, a więc opracowanie tematu: Przemysł zabawkarski (produkcja zabawek) w Polsce (na ziemiach polskich). W takim szerokim ujęciu okres PRL stanowiłby część najbardziej obszerną. W szerszej perspektywie czasowej (odnoszącej się nie tylko do okresu PRL) rozważania mogłyby ewentualnie dotyczyć wybranego asortymentu zabawkarskiego (np. produkcji lalek, klocków, zabawek pluszowych, zabawek mechanicznych, zabawek militarnych). Cenne byłyby także pojedyncze opracowania koncentrujące się na wybranych większych zakładach produkcyjnych lub na grupach zakładów o określonej specjalizacji, ewentualnie z danego regionu.

Źródeł do dziejów przemysłu zabawkarskiego w Polsce po 1945 r. poszukiwać możemy przede wszystkim w placówkach podległych Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, pewne znaczenie mają także materiały zgromadzone w innych instytucjach, prasa z badanego okresu, wspomnienia, wreszcie same zabawki (w zbiorach muzeów i kolekcji prywatnych). W przypadku archiwów państwowych pierwszoplanowe znaczenie mają zbiory Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz kilku archiwów terenowych, szczególnie w Kielcach, Łodzi, Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i Białymstoku.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Małgorzata Przeniosło - Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Prof. dr hab. Małgorzata Przeniosło – pracownik Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, kierownik Zakładu Historii Oświaty i Wychowania.

Zainteresowania naukowe: historia nauki, dzieje dobroczynności, dzieje Lwowa i Wilna w XIX i XX w.; historia przemysłu zabawkarskiego w Polsce w XX w.

Marek Przeniosło - Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Prof. dr hab. Marek Przeniosło – pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, kierownik Zakładu Historii XX w.

Zainteresowania naukowe: historia nauki, społeczeństwo polskie w latach I wojny światowej, historia przemysłu zabawkarskiego w Polsce w XX w.

Bibliografia

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Centralny Związek Spółdzielczości Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Cepelia w Warszawie, sygn. 40, 63, 120, 142, 144
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Centralny Związek Spółdzielni Pracy, sygn. 2/2/6, 2/2/7, 2/2/93, 4/4/40, 4/4/217
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Przemysłu Drobnego i Rzemiosła w Warszawie, sygn. 292, 345, 378, 396
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Najwyższa Izba Kontroli, sygn. 65/263, 77/154, 77/163
Google Scholar

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Telewizja Polska SA – zbiór wycinków prasowych, sygn. 2/1766, 2/1768, 8/541
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Inspektorat Kontrolno-Rewizyjny w Krakowie, sygn. 12
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Inspektorat Pracy Związku Zawodowego Pracowników Gospodarki Komunalnej i Terenowej w Krakowie, sygn. 31
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Krakowskie Zakłady Elektryczne Telpod w Krakowie, sygn. 1057, 1098, 1099
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Najwyższa Izba Kontroli. Delegatura w Krakowie, sygn. 544, 1311, 1862, 2187, 3586, 3883, 4084
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Okręgowy Zarząd Dochodów Państwa i Kontroli Finansowej w Krakowie, sygn. 178
Google Scholar

Archiwum Narodowe w Krakowie, Zakopiańska Spółdzielnia Zabawkarska „Czerwone Wierchy” w Zakopanem, sygn. 1, 2
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Białymstoku, Najwyższa Izba Kontroli. Delegatura w Białymstoku, sygn. 8/11
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Białymstoku, Okręgowa Komisja Arbitrażowa w Białymstoku, sygn. 26
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy w Białymstoku, sygn. 96, 128, 457
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Białymstoku. Oddział w Łomży, Spółdzielnia Pracy Wyrobów Zabawkarskich „Miś” w Łomży, sygn. 18–23, 30–36, 42
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach, Archiwum Państwowe w Kielcach, sygn. 3.7/754
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach, Komitet Wojewódzki PZPR w Kielcach, sygn. 1/383, 1/2938
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach, Krajowy Związek Spółdzielni Zabawkarskich w Kielcach, sygn. 1–9
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach, Najwyższa Izba Kontroli. Delegatura w Kielcach, sygn. 1507, 2412, 3352, 5510, 7684
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach, Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy w Kielcach, sygn. 1501, 1503, 2434, 3886, 4283, 5016, 6228, 6249, 6637
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Kielcach, Zarząd Miejski Związku Młodzieży Socjalistycznej w Kielcach, sygn. 247
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Archiwum Państwowe w Łodzi, sygn. 2.212, 2.926
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Delegatura Centralnego Związku Rzemieślniczych Spółdzielni Zaopatrzenia i Zbytu na miasto Łódź i Województwo Łódzkie, sygn. 274, 283
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Łódzki Związek Spółdzielni Pracy w Łodzi, sygn. 4360, 4370
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Spółdzielnia Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Zabawka” w Łodzi, sygn. 1/2, 1/3, 2/11, 8/28
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy w Łodzi, sygn. 2303, 2304
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Łodzi, Zarząd Przemysłu Zabawkarskiego w Łodzi, sygn. 44, 46, 48, 50
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego w Poznaniu, sygn. 2/183, 4.3/343
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Krajowy Związek Spółdzielni Przemysłu Poligraficznego i Opakowań w Poznaniu, sygn. 191
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu, sygn. 2.7/7454, 19/8313
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Wojewódzki Związek Spółdzielczości Pracy w Poznaniu, sygn. 324, 383
Google Scholar

Archiwum Państwowe w Siedlcach, Komitet Zakładowy PZPR w Spółdzielni Pracy „Miś”, sygn. 8, 9, 12, 15
Google Scholar

Archiwum Polskiej Agencji Prasowej, Kolekcja fotografii Centralnej Agencji Fotograficznej (wraz z materiałem opisowym), sygn. 102371, 254761, 255658, 255659, 332634, 340814, 361738, 368767
Google Scholar

Informacje uzyskane w 2023 r. od Jerzego Strzelca (ostatniego prezesa KZSZ w Kielcach).
Google Scholar

„Spółdzielczość Pracy” 1972.
Google Scholar

40 lat Spółdzielni Pracy „Galanteria Drzewna” w Mrągowie, Mrągowo 1987.
Google Scholar

Böhme D., Große Hoffnungen und unerfüllte Träume. Spielzeung in der Volksrepublik Polen [niepublikowana praca doktorska: Wydział Kulturoznawstwa Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, 2022].
Google Scholar

Karaś A., Moszczeńska J., Piętowski T., Secomski A., Witaczek W., Zabawki, Warszawa 1967.
Google Scholar

Kistryn T., Strzelec J., XV lat Krajowego Związku Spółdzielni Zabawkarskich, Kielce 1987 [publikacja zamieszczona w wydawnictwie: Muzeum Zabawkarstwa w Kielcach. Studia i Materiały, z. 1].
Google Scholar

Łódzkie Zakłady Zabawkarskie Spółdzielnia Pracy „Spójnia” 1957–1987, [Łódź 1987].
Google Scholar

Oczko P., Miniaturowe światy. Historia domków dla lalek, Warszawa 2021.
Google Scholar

Piętowski T., Witaczek W., Zabawki z tkanin, Warszawa 1957.
Google Scholar

Popiel-Machnicka A., Sztylko A., Mazowiecki przemysł zabawkarski XX wieku, Warszawa 2023.
Google Scholar

Przeniosło M., Przeniosło M., Powstanie Krajowego Związku Spółdzielni Zabawkarskich w Kielcach (1972 r.), „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2022, t. XXV, s. 125–145. https://doi.org/10.18778/2080-8313.25.06
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/2080-8313.25.06

Staszewska M., XXXV lat Chemicznej Spółdzielni Pracy im. 22 Lipca w Łukowie 1953–1988, Kielce 1988.
Google Scholar

Strzelec J., Produkcja zabawek w Polsce w XX wieku, „Zabawy i Zabawki” 2009, nr 1–4, s. 101–127.
Google Scholar

Tyszewicz-Obara A., Codzienne zmagania o nową zabawkę. Z dziejów kieleckich spółdzielni zabawkarskich, Kielce 2022.
Google Scholar

Wojciechowski J., Nowoczesne zabawki. Elektronika w domu, pracy i w szkole, Warszawa 1962.
Google Scholar

Zięzio R., Spółdzielnia Pracy Wyrobów Zabawkarskich „Miś” w Łomży 1958–1988, Kielce 1988.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk D., Sztylko A., Polskie lalki celuloidowe, Wrocław 2022.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk D., Gomułka I., Kabacińska-Łuczak K., Nawrot-Borowska M., Dzieje zabawek dziecięcych na ziemiach polskich do początku XX wieku, Wrocław 2016.
Google Scholar