Idea wychowania morskiego w praktyce żeńskiego ruchu harcerskiego w latach międzywojennych

Ewa Rzeczkowska; Joanna Szady

doi:10.18778/1644-857X.22.02.08

Autor

Ewa Rzeczkowska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-4750-353X
Joanna Szady Katolicki Uniwersytet Lubelski https://orcid.org/0000-0002-6871-5315

DOI:

https://doi.org/10.18778/1644-857X.22.02.08

Słowa kluczowe:

wychowanie morskie, żeglarstwo, Hufiec Syberyjski, harcerki

Abstrakt

Artykuł prezentuje koncepcję wychowania morskiego realizowaną w środowisku harcerstwa żeńskiego w okresie międzywojennym. Do opracowania tematu wykorzystano materiały archiwalne przechowywane w Archiwum Akt Nowych, Muzeum Harcerstwa oraz w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL i Głównej Biblioteki Lekarskiej. Ponadto cenne informacje pozyskano z zasobów prasy harcerskiej, a także opracowań tematycznych, zwłaszcza tych o charakterze wspomnieniowym. Analiza danych źródłowych wskazuje na stopniowe wdrażanie idei wychowania morskiego, które dokonało się początkowo w ramach działalności środowisk harcerskich we Władywostoku, a następnie w Wejherowie. Od drugiej połowy lat dwudziestych zauważalny stał się rozwój ruchu wodniackiego wśród harcerek, który związany był początkowo z drużynami męskimi z Poznania, Wilna i Warszawy. W 1931 r. zastęp XIII Błękitnej Drużyny Harcerek im. Gen. Zamoyskiej w Poznaniu uzyskał charakter żeglarski. Od tego czasu harcerki rozpoczęły serię szkoleń specjalistycznych na potrzeby jachtingu morskiego. W 1934 r. harcerki pozyskały samodzielny jacht szkoleniowy „Grażyna”. W drugiej połowie lat trzydziestych samodzielne załogi kobiece pływały po Zatoce Gdańskiej i wodach Bałtyku. Wychowanie morskie związane było z polityką morską państwa. Podlegało też w tym czasie założeniom wychowawczym harcerstwa i było popularyzowane na łamach prasy harcerskiej. Do najwybitniejszych postaci związanych z żeglarstwem kobiecym należały harcerki: Jadwiga Skąpska-Truscoe, Jadwiga Wolffowa, Janina Bartkiewicz.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Biogramy autorów

Ewa Rzeczkowska - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Dr hab. Ewa Rzeczkowska – ukończyła historię i prawo na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II (KUL), pracuje jako adiunkt w Instytucie Historii KUL. Jest autorką lub współautorką kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularnonaukowych, pięciu monografii. W 2015 r. za książkę Bogu, Polsce, Bliźnim. Tajne organizacje harcerskie w Polsce w latach 1944–1956 (Lublin 2014) otrzymała Nagrodę im. Tomasza Strzembosza. W 2021 r. opublikowała biografię Władysław Siła-Nowicki. Żołnierz i konspirator 1939–1956 (Warszawa 2021).

Zainteresowania naukowe: historia młodzieży w XX w., zwłaszcza harcerstwa, historia oporu społecznego w powojennej Polsce i Europie, relacje państwo–Kościół po II wojnie światowej.

Joanna Szady - Katolicki Uniwersytet Lubelski

Dr hab. Joanna Szady – adiunkt w Katedrze Źródłoznawstwa, Archiwistyki i Dydaktyki Historii w In-stytucie Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Jest współautorką publikacji: Dom Dziecka imienia Janusza Korczaka w Lublinie w latach 1855–2010 (Lublin 2011). W 2018 r. opublikowała monografię Aktywność społeczna żeńskich zgromadzeń zakonnych w Lublinie w latach 1918–1939 (Lublin 2018).

Zainteresowania naukowe: zakonne instytucje opieki i wychowania, edukacja historyczna w wymia-rze dydaktycznym, muzealnictwo kościelne oraz dzieje ruchu harcerskiego.

Bibliografia

Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Archiwum Komisji Historycznej Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej [1905–1988] 1989–2004, Wspomnienia „Gawęda o życiu i działalności hm. Janiny Bartkiewicz”, 1985, sygn. 2/2302/0/-/306
Google Scholar

Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Sprawozdanie Kierownictwa Harcerskich Drużyn Żeglarskich Głównej Kwatery Harcerzy za rok 1933, sygn. 2/76/0/3.9/1583
Google Scholar

Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Programy pracy, sprawozdania z odpraw. Okólniki klasyfikacyjne. Letnia akcja obozowa [Sprawozdania. Preliminarz budżetowy i budżet], 1930–1934, sygn. 2/76/0/4.9/2165
Google Scholar

Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Harcerski Obóz [Wodny] Wychowania Fizycznego [w Trokach. Sprawozdanie, listy uczestniczek, księga rachunkowa, rozliczenia kasowe, zgłoszenia], VII, VIII 1932, sygn. 2/76/0/4.9/2177
Google Scholar

Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Obóz Wodny Troki [Księga Główna, rozkłady dzienne zajęć, wykaz uczestniczek, zgłoszenia], 1931, sygn. 2/76/0/4.9/2174
Google Scholar

Konsulat Generalny RP w Londynie [1918] 1919–1944, Repatriacja 400 polskich dzieci z Japonii [Opieka w czasie przeładunku w Anglii. Sprawa repatriacji jeńców polskich z Malty. Instrukcje, korespondencja, paszport zbiorowy, fotografie. „Sprawozdanie z działalności Polskiego Komitetu Ratunkowego na Dalekim Wschodzie”, Warszawa 1921 – druk, wycinki prasowe, raporty, spisy] [1919], 1922[–1923], sygn. 2/504/0/9/109
Google Scholar

Biblioteka Uniwersytecka KUL. Oddział Zbiorów Specjalnych, Błękitna Jedynka Żeglarska. Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta w Wilnie. Na podstawie zachowanych kronik i notatek oraz wspomnień pisanych i rozmów zebrał i opracował S. Stupkiewicz, Warszawa 1982, rkps 1968A
Google Scholar

Główna Biblioteka Lekarska, Materiały Józefa Jakóbkiewicza, sygn. I-188
Google Scholar

Muzeum Harcerstwa [MH], Historia Morskiego Hufca i Środowiska Harcerek w Gdyni w latach 1928–1939, 1928–1939, sygn. MHAR/ZHL/581
Google Scholar

Muzeum Harcerstwa [MH], Chorągiew Wielkopolska. Z historii harcerstwa morskiego w Polsce. Dzieje poznańskich drużyn żeglarskich 1976; 1918–1975, sygn. MHAR/ZHL/245
Google Scholar

Muzeum Harcerstwa [MH], Wychowanie morskie – opracowania i materiały historyczne, programo-we i kształceniowe, regulaminy, rozkazy, sprawozdania, wycinki prasowe lata 70-te i 80-te; 1929–1939, sygn. MHAR/11-39/43
Google Scholar

„Wiadomości Urzędowe. Naczelnictwo ZHP” 1927.
Google Scholar

Błękitna Jedynka Żeglarska. Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta w Wilnie. Na podstawie za-chowanych kronik i notatek oraz wspomnień pisanych i rozmów, zebrał i oprac. S. Stupkiewicz, Warszawa 2009.
Google Scholar

Księga Pamiątkowa Harcerskiej Drużyny Wilków Morskich w Poznaniu. 1919–1934, Poznań 1934.
Google Scholar

Pod żaglami „Grażyny”. Relacje i wspomnienia, oprac. M. Appelt, Poznań 1997.
Google Scholar

Skąpska-Truscoe J., Pod żaglami „Grażyny”, „Węzełek” 1972, R. XII, nr 57, s. 6–7.
Google Scholar

Sprawozdanie Naczelnej Rady Harcerskiej, 1937.
Google Scholar

„Czuj Duch” 1922–1925.
Google Scholar

„Echo Dalekiego Wschodu” 1929.
Google Scholar

„Harcerz” 1928.
Google Scholar

„Harcmistrz” 1927–1928.
Google Scholar

„Na Tropie” 1930–1931, 1933–1937.
Google Scholar

„Skrzydła” 1931, 1933–1935.
Google Scholar

„Sybirak” 1934.
Google Scholar

„Żeglarz” 1936–1937, 1939.
Google Scholar

Aleksandrowicz A., Yachting, [w:] Co każdy Polak o morzu wiedzieć powinien?, red. A. Uziembło, Warszawa 1929, s. 131–142.
Google Scholar

Appelt M., Wiśniewska M., Wojtasiak K., Drużyna „Żab”. Trzynasta Żeglarska Drużyna Harcerek w Poznaniu (1925–1969), Warszawa 1985.
Google Scholar

Błażejewski W., Z dziejów harcerstwa polskiego (1910–1939), Warszawa 1985.
Google Scholar

Bublewski W., Jan Kazimierz Kuczyński – kapitan instruktor żeglarstwa morskiego, „Nautologia” 1983, R. XVIII, nr 1(69), s. 78–82.
Google Scholar

Czarnota W., Grażyńska z Gepnerów Helena, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 70–72.
Google Scholar

Czechowski J., Zakres problematyki morskiej w miesięczniku „Morze” w latach 1924–1939. Materiały prasowe „Morza”, Warszawa 2021.
Google Scholar

Duda D., Witold Bublewski. Nestor wychowania morskiego, Gdynia 2004.
Google Scholar

Dydyńska-Paszkowska H., Prace programowe Głównej Kwatery Żeńskiej (Głównej Kwatery Harcerek) i konferencje programowe, [w:] Harcerki 1911–1939. Historia, program, wychowanie, red. J. Raniecka-Bobrowska, Warszawa 1990, s. 114–157.
Google Scholar

Głowacki W., Dzieje żeglarstwa polskiego, Gdańsk 1989.
Google Scholar

Groch G., Lwów, „Nautologia” 1985, R. XX, nr 3(79), s. 27–39.
Google Scholar

Groch G., Obozy żeglarskie w Jastarni, „Nautologia” 1985, R. XX, nr 3(79), s. 58–69.
Google Scholar

Harcerstwo polskie poza granicami kraju od zarania do 1930 roku w relacjach i dokumentach, oprac. L. Formela, Lublin 1983.
Google Scholar

Januszewski B., Mariusz Zaruski, Kraków 2020.
Google Scholar

Januszewski K., Kalendarium do dziejów wychowania wodnego w ośrodku harcerskim w Funce (II RP): sprawozdanie z badań regionalnych, „Zeszyty Chojnickie” 2008, t. XXIII, s. 176–179.
Google Scholar

Januszkiewicz-Jurkiewicz J., Przewodniczący i wojewoda, [w:] A. Kamiński, Michał Grażyński 1890–1965 (nie dokończona biografia), Kraków 1994, s. 57–64.
Google Scholar

Jarzembowski K., Zarembski P., Grażyński Michał Tadeusz, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. I, Warszawa 2006, s. 50.
Google Scholar

Kamińska J., Rozwój organizacyjny harcerstwa żeńskiego, [w:] Harcerki 1911–1939. Historia, pro-gram, wychowanie, red. J. Raniecka-Bobrowska, Warszawa 1990, s. 29–113.
Google Scholar

Klich D., Z dziejów gdyńskiej szkoły urszulanek, „Zeszyty Gdyńskie” 2012, nr 7, s. 155–193.
Google Scholar

Lisius G., Kandzora J., Wejherowo. Nowatorska placówka pedagogiczna (1923–1928), [w:] Syberyjskie dzieci Cesarzowej Japonii: konferencja. Pomoc Japonii dzieciom polskim z Syberii w latach 1919–1922, red. M. Piechowska, K. Zuber, Warszawa 2019, s. 81–98.
Google Scholar

Małszycki D., Harcerstwo w Gdyni w okresie międzywojennym i w czasie okupacji (1928–1945), Gdynia 1997.
Google Scholar

Maracewicz T., Symbole naszych czasów. Stulecie polskich żaglowców, 1921–2021. Opowieść o statkach i kapitanach, Warszawa 2022.
Google Scholar

Matsumoto T., Theiss W., Dzieci syberyjskie. Pomoc Japonii dla dzieci polskich z Syberii, 1919–1922, Warszawa 2009.
Google Scholar

[Miazgowski B.], Harcerskie Drużyny Żeglarskie, [w:] Młodzież na morzu i rzekach, Warszawa 1936, s. 15–19.
Google Scholar

Organizacja Harcerskich Drużyn Żeglarskich, cz. 1, Warszawa 1933.
Google Scholar

Radys B., Bublewski Witold, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 29–32.
Google Scholar

Raniecka-Bobrowska J., Życie polowe jako metoda wychowawcza i pełnia życia harcerskiego, [w:] Harcerki 1911–1939. Historia, program, wychowanie, red. J. Raniecka-Bobrowska, Warszawa 1990, s. 203–236.
Google Scholar

Romaniuk M. W., Wychowanie morskie i jego miejsce wśród koncepcji pedagogicznych, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2020, R. LX, nr 5(590), s. 3–16.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.1161

Ruta A., Gregorkiewicz Antoni, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 72–75.
Google Scholar

Ruta A., Jakóbkiewicz Józef, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 83–86.
Google Scholar

Ruta A., Książka żeglarska w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 2010.
Google Scholar

Ruta A., Żeglarstwo jako istotny czynnik rozwoju organizacyjnego ZHP w okresie międzywojennym; [w:] Dorobek pedagogiki harcerskiej. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 50. rocznicę powstania „Nieprzetartego Szlaku”, red. J. Wojtycza, Kraków 2008, s. 164–171.
Google Scholar

Salata-Zasacka L., Recepcja idei „nowego wychowania” w poglądach instruktorek publikujących w latach międzywojennych, „Harcerstwo. Rocznik Naukowy Muzeum Harcerstwa” 2018, nr 1, s. 85–103.
Google Scholar

Siwicki M., Leśny A., Uwodzenie lirogona. Wychowanie morskie jako strategia pedagogiczna, Warszawa 2020.
Google Scholar

Słodownik M., Morze na łamach. Prasa morska i żeglarska II Rzeczypospolitej wobec polityki morskiej państwa 1918–1939, Zielonka Bankowa 2020.
Google Scholar

Spławska W., Harcerki w ZHP. Początki i osiągnięcia w Kraju oraz lata 1939–1949 poza Krajem, Lon-dyn 1993.
Google Scholar

Spławska W., Harcmistrzyni Jadwiga Truscoe (1907–1996), „Węzełek” 1997, R. XXXVII, nr 206, s. 8–9.
Google Scholar

Theiss W., Dzieci syberyjskie 1919–2019. Z Syberii przez Japonię i Stany Zjednoczone do Polski, Kraków 2020.
Google Scholar

Theiss W., Dzieci syberyjskie. Dzieje polskich dzieci repatriowanych z Syberii i Mandżurii w latach 1919–1923, Warszawa 1992.
Google Scholar

Theiss W., Harcerski Hufiec Syberyjski w Wejherowie (1924–1928), „Harcerstwo” 1987, R. XXIX, nr 2(325), s. 27–37; nr 4(327), s. 30–39.
Google Scholar

Theiss W., Józef Jakóbkiewicz (1892–1953), „Harcerstwo” 1986, R. XXVIII, nr 7(318), s. 35−41.
Google Scholar

Wędziński W., Generał Mariusz Zaruski. Wychowawca młodzieży w idei morskiej, Gdańsk 1990.
Google Scholar

Winiarz A., Zarys organizacji harcerstwa na Dalekim Wschodzie (1917–1942), [w:] Dzieje harcerstwa na obczyźnie w latach 1912–1992, red. M. Szczerbiński, Gorzów Wielkopolski 1992, s. 173–179.
Google Scholar

Woźniak R., Harcerstwo polskie w Wolnym mieście Gdańsku, 1920–1939, Warszawa 1977.
Google Scholar

Zawadzka A., Dzieje harcerstwa żeńskiego w Polsce w latach 1911–1948/49, Warszawa 2004.
Google Scholar

http://armator-i-skipper.pl/o-mnie/wspomnienie-o-krystynie-remiszewskiej/ (dostęp: 20 II 2023).
Google Scholar

https://kpbc.umk.pl/Content/181599/PDF/Danielewicz_Helena_1849_WSK.pdf (dostęp: 19 II 2023).
Google Scholar

https://siberianchildren.pl/pl/lista-dzieci-syberyjskich-4/?lang=pl (dostęp: 16 II 2023).
Google Scholar

https://zeglarski.info/artykuly/100-lat-polskiego-klubu-morskiego-wielki-sukces-korsarza/ (dostęp: 20 II 2023).
Google Scholar

Wais K., Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1918–1939. Studia z dziejów organizacji młodzieżowej w II RP, Rzeszów 2007, https://pbc.rzeszow.pl/dlibra/publication/2092/edition/1969 (dostęp: 20 III 2023).
Google Scholar