Polish equivalents of Greek έκκλησία ‘a(religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘adipping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament as lexical determinants of the confessional community of the Polish Brethren

Authors

  • Tomasz Lisowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu image/svg+xml

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.01

Keywords:

the community of the Polish Brethren, Renaissance Nontrinitarian rende­rings of the New Testament, lexical exponents of a doctrinal community, confessionalization of the biblical lexis

Abstract

The presented distributional and contextual analysis of Polish equivalents of Greek lexemes, recognized in religious polemics of the Reformation era as doctrinally significant words, i.e. έκκλησία ‘a (religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘a dipping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance renderings of the New Testament aims to assess lexical distinctiveness of Nontrinitarian renderings – the Szymon Budny’s Bible (1572), the Szymon Budny’s New Testament (1574), the Marcin Czechowic’s New Testament (1577), The New Testament of Rakow (1606).

The lexemes zbor, zborowy (for Greek έκκλησία), pokajanie, kajanie się (for Greek μετάνοια), kajać się, pokajać się (for Greek μετανοέω), ponurzenie, nurzanie (for Greek βάπτισμα), ponurzyć, nurzać (for Greek βαπτίζω) should be considered as particular lexemes to the Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament. Juxtaposing them with the equivalents introduced into the Renaissance renderings of both Catholic and Evangelical provenance allows to consider them as lexical exponents of the Nontrinitarian Unitarian, Anabaptist and Congregational doctrinal community.

These lexemes, as a result of the philological and exegetical investigations of the translators of the Greek New Testament, gain the status of nontitrinitarian religious terms.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Czechowic M., 1575, Rozmowy chrystiańskie, Krakow: Alexius Rodecki, https://polona.pl/item/rozmowy-christianskie-ktore-z-greckiego-nazwiska-dialogami-zowia-a-ty-ie-nazwac-mozesz,NDQzMzg1OTU/1/#item (access: 15.03.2022).
Google Scholar

Czerniatowicz J., 1969, Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII w., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Frick D.A., 2018, Polska philologia sacra w czasach reformacji i kontrreformacji. Kilka kart z historii sporów wyznaniowych (1551–1632), translated by K. Szymańska, Warsaw University, Faculty of Polish Studies.
Google Scholar

Glare P.G.W. (ed.), 2012, Oxford Latin Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar

Gołaszewski Z., 2005, Bracia polscy, Toruń–Łysomice: Dom Wydawniczy DUET.
Google Scholar

Górski K., 1949, Studia nad dziejami polskiej literatury antytrynitarskiej XVI w., Krakow: PAU.
Google Scholar

Górski K., 1962, Z zagadnień słownictwa reformacji polskiej, in: M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz (eds), Odrodzenie w Polsce, vol. 3, Historia języka, part 2, Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy, pp. 233–279.
Google Scholar

Gumperz J.J., 1968, Types of Linguistic Communities, in: J.A. Fishman (ed.), Readings in the Sociology of Language, The Hague–Paris: De Gruyter 1968, pp. 460–472.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1515/9783110805376.460

Hawrysz M., 2010, Terminologia jako wyznacznik granic wspólnoty religijnej (na przykładzie leksemu ponurzać i wyrazów pokrewnych), in: M. Kuźmicki, M. Osiewicz (eds), Żywe problemy historii języka, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 25–135.
Google Scholar

Hawrysz M., 2011, Ideologia braci polskich a ich język. Zasada sola Scriptura w twórczości Marcina Czechowica, ”Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 18 (38), 2, pp. 49–75.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2011.18.2.4

Hawrysz M., 2012, Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej, Zielona Góra: University of Zielona Góra.
Google Scholar

Kossowska M., 1968, Biblia w języku polskim, vol. 1, Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Google Scholar

Kossowska M., 1969, Biblia w języku polskim, vol. 2, Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Google Scholar

Kwilecka I., 2001, Die Brester Bibel. Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, in: H. Rothe, F. Scholz (eds), Brester Bibel 1563, vol. 2, Księgi Nowego Testamentu. Kommentare, Padeborn–München–Wien–Zürich: Ferdinand Schöningh, pp. 1485–1660.
Google Scholar

Lisowski T., 1993, Cerkiew i kościół jako ’ecclesia’ i ’templum Christianorum’ w polszczyźnie szesnastowiecznej, in: I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński (eds), Język a chrześcijaństwo, Lublin: Lublin Catholic University, pp. 131–144.
Google Scholar

Lisowski T., 2008, Między doktryną a wiernością przekładu. Grecki leksem έκκλησία i jego polskie ekwiwalenty w protestanckich tłumaczeniach Nowego Testamentu z XVI i XVII wieku, in: G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska (eds), Język doświadczenia religijnego, vol. 1, Szczecin: Faculty of Theology of the Szczecin University, pp. 285–298.
Google Scholar

Lisowski T., 2021, Leksemy pokuta i pokutować w Nowym Testamencie Biblii gdańskiej (1632) jako przejaw oddziaływania wzorca czeskiej Biblii kralickiej (1579–1593) (na tle polskiej renesansowej tradycji przekładowej), in: W. Śliwiński, A. Račáková, G. Olchowa (eds), Styl jako kategoria badawcza języków, tekstów i kultur słowiańskich, vol. 2, Banská Bystrica: Belianum, pp. 92–105.
Google Scholar

Łuczak A., 2016, Droga Szymona Budnego do krytycznego wydania Nowego Testamentu z 1574 roku, Warsaw: Institute of Slavic Languages of the Polish Academy of Science.
Google Scholar

Mayenowa M.R. et al. (eds), 1998, Słownik polszczyzny XVI wieku, vol. 26, Warsaw: Institute of Literary Research.
Google Scholar

Moszyński L., 1994, Zur Sprache der Bibelübersetzung Szymon Budnys von 1572, in: H. Rothe, F. Scholz, (eds), Simon Budny, Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza, vol. 2, Padeborn–München–Wien–Zürich, Paderborn: Ferdinand Schöningh, pp. 351–414.
Google Scholar

Moszyński L., 1997, Szymon Budny jako onomasta. I. Antroponimia, in: H. Popowska-Taborska, J. Duma (eds), Onomastyka i dialektologia (Prace dedykowane Pani Profesor Ewie Rzetelskiej Feleszko), Warsaw: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy at the Institute of Slavic Languages of the Polish Academy of Science, pp. 187–196.
Google Scholar

Pietkiewicz R., 2015, Hebraica veritas w Biblii brzeskiej, ”Studia Judaica” 1 (35), pp. 197–222.
Google Scholar

Pietkiewicz R., 2016, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, vol. 1: Od początku do 1638 roku, Poznań: Pallotinum.
Google Scholar

Plezia M. (ed.), 1992, Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, vol. 7, Krakow: Institute of Polish Language of the Polish Academy of Science.
Google Scholar

Plezia M. (ed.), 2007, Słownik łacińsko-polski, Warsaw: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Popowski R., 1995, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, Warsaw: Vocatio.
Google Scholar

Popowski R., Wojciechowski M. (transl. and eds), 1995, Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Warsaw: Vocatio.
Google Scholar

Tazbir J, 1967, Polska bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII wieku, Warsaw: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Tazbir J., 1987, Szlachta i teologowie. Szkice z dziejów polskiej kotrreformacji, Warsaw: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Uglorz M., Wantuła A., Jackowski J.W. (eds), 1999, Wyznanie Augsburskie. 95 tez
Google Scholar

ks. Marcina Lutra z 1517 roku, introduction by: M. Uglorz, translated by: A. Wantuła, J.W. Jackowski, Bielsko-Biała: Augustana.
Google Scholar

Urbańczyk S. et al. (eds), 1976, Słownik staropolski, vol. 6, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Winiarska-Górska I. (ed.), Szesnastowieczne przekłady Ewangelii, https://ewangelie.uw.edu.pl/teksty (acces: 29.03.2022).
Google Scholar

Zabrocki L., 1972, Z teorii socjolingwistyki, ”Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXX, pp. 17–25.
Google Scholar

Zarębski R., 2017, Indywidualizmy nazewnicze Szymona Budnego (na przykładzie nowotestamentowych nazw geograficznych w Biblii nieświeskiej), ”Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51 (2), pp. 41–53.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.51.2.04

Downloads

Published

2023-12-30

How to Cite

Lisowski, T. (2023). Polish equivalents of Greek έκκλησία ‘a(religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘adipping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament as lexical determinants of the confessional community of the Polish Brethren. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 57, 11–32. https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.01