Polish equivalents of Greek έκκλησία ‘a(religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘adipping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament as lexical determinants of the confessional community of the Polish Brethren
DOI:
https://doi.org/10.18778/0208-6077.57.01Keywords:
the community of the Polish Brethren, Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament, lexical exponents of a doctrinal community, confessionalization of the biblical lexisAbstract
The presented distributional and contextual analysis of Polish equivalents of Greek lexemes, recognized in religious polemics of the Reformation era as doctrinally significant words, i.e. έκκλησία ‘a (religious) congregation’, μετάνοια ‘repentance’, μετανοέω ‘to repent’, βάπτισμα ‘a dipping or sinking’, βαπτίζω ‘to dip, sink’ in Renaissance renderings of the New Testament aims to assess lexical distinctiveness of Nontrinitarian renderings – the Szymon Budny’s Bible (1572), the Szymon Budny’s New Testament (1574), the Marcin Czechowic’s New Testament (1577), The New Testament of Rakow (1606).
The lexemes zbor, zborowy (for Greek έκκλησία), pokajanie, kajanie się (for Greek μετάνοια), kajać się, pokajać się (for Greek μετανοέω), ponurzenie, nurzanie (for Greek βάπτισμα), ponurzyć, nurzać (for Greek βαπτίζω) should be considered as particular lexemes to the Renaissance Nontrinitarian renderings of the New Testament. Juxtaposing them with the equivalents introduced into the Renaissance renderings of both Catholic and Evangelical provenance allows to consider them as lexical exponents of the Nontrinitarian Unitarian, Anabaptist and Congregational doctrinal community.
These lexemes, as a result of the philological and exegetical investigations of the translators of the Greek New Testament, gain the status of nontitrinitarian religious terms.
Downloads
References
Czechowic M., 1575, Rozmowy chrystiańskie, Krakow: Alexius Rodecki, https://polona.pl/item/rozmowy-christianskie-ktore-z-greckiego-nazwiska-dialogami-zowia-a-ty-ie-nazwac-mozesz,NDQzMzg1OTU/1/#item (access: 15.03.2022).
Google Scholar
Czerniatowicz J., 1969, Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII w., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Frick D.A., 2018, Polska philologia sacra w czasach reformacji i kontrreformacji. Kilka kart z historii sporów wyznaniowych (1551–1632), translated by K. Szymańska, Warsaw University, Faculty of Polish Studies.
Google Scholar
Glare P.G.W. (ed.), 2012, Oxford Latin Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
Gołaszewski Z., 2005, Bracia polscy, Toruń–Łysomice: Dom Wydawniczy DUET.
Google Scholar
Górski K., 1949, Studia nad dziejami polskiej literatury antytrynitarskiej XVI w., Krakow: PAU.
Google Scholar
Górski K., 1962, Z zagadnień słownictwa reformacji polskiej, in: M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz (eds), Odrodzenie w Polsce, vol. 3, Historia języka, part 2, Warsaw: Państwowy Instytut Wydawniczy, pp. 233–279.
Google Scholar
Gumperz J.J., 1968, Types of Linguistic Communities, in: J.A. Fishman (ed.), Readings in the Sociology of Language, The Hague–Paris: De Gruyter 1968, pp. 460–472.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110805376.460
Hawrysz M., 2010, Terminologia jako wyznacznik granic wspólnoty religijnej (na przykładzie leksemu ponurzać i wyrazów pokrewnych), in: M. Kuźmicki, M. Osiewicz (eds), Żywe problemy historii języka, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pp. 25–135.
Google Scholar
Hawrysz M., 2011, Ideologia braci polskich a ich język. Zasada sola Scriptura w twórczości Marcina Czechowica, ”Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 18 (38), 2, pp. 49–75.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2011.18.2.4
Hawrysz M., 2012, Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej, Zielona Góra: University of Zielona Góra.
Google Scholar
Kossowska M., 1968, Biblia w języku polskim, vol. 1, Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Google Scholar
Kossowska M., 1969, Biblia w języku polskim, vol. 2, Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha.
Google Scholar
Kwilecka I., 2001, Die Brester Bibel. Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, in: H. Rothe, F. Scholz (eds), Brester Bibel 1563, vol. 2, Księgi Nowego Testamentu. Kommentare, Padeborn–München–Wien–Zürich: Ferdinand Schöningh, pp. 1485–1660.
Google Scholar
Lisowski T., 1993, Cerkiew i kościół jako ’ecclesia’ i ’templum Christianorum’ w polszczyźnie szesnastowiecznej, in: I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński (eds), Język a chrześcijaństwo, Lublin: Lublin Catholic University, pp. 131–144.
Google Scholar
Lisowski T., 2008, Między doktryną a wiernością przekładu. Grecki leksem έκκλησία i jego polskie ekwiwalenty w protestanckich tłumaczeniach Nowego Testamentu z XVI i XVII wieku, in: G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska (eds), Język doświadczenia religijnego, vol. 1, Szczecin: Faculty of Theology of the Szczecin University, pp. 285–298.
Google Scholar
Lisowski T., 2021, Leksemy pokuta i pokutować w Nowym Testamencie Biblii gdańskiej (1632) jako przejaw oddziaływania wzorca czeskiej Biblii kralickiej (1579–1593) (na tle polskiej renesansowej tradycji przekładowej), in: W. Śliwiński, A. Račáková, G. Olchowa (eds), Styl jako kategoria badawcza języków, tekstów i kultur słowiańskich, vol. 2, Banská Bystrica: Belianum, pp. 92–105.
Google Scholar
Łuczak A., 2016, Droga Szymona Budnego do krytycznego wydania Nowego Testamentu z 1574 roku, Warsaw: Institute of Slavic Languages of the Polish Academy of Science.
Google Scholar
Mayenowa M.R. et al. (eds), 1998, Słownik polszczyzny XVI wieku, vol. 26, Warsaw: Institute of Literary Research.
Google Scholar
Moszyński L., 1994, Zur Sprache der Bibelübersetzung Szymon Budnys von 1572, in: H. Rothe, F. Scholz, (eds), Simon Budny, Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza, vol. 2, Padeborn–München–Wien–Zürich, Paderborn: Ferdinand Schöningh, pp. 351–414.
Google Scholar
Moszyński L., 1997, Szymon Budny jako onomasta. I. Antroponimia, in: H. Popowska-Taborska, J. Duma (eds), Onomastyka i dialektologia (Prace dedykowane Pani Profesor Ewie Rzetelskiej Feleszko), Warsaw: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy at the Institute of Slavic Languages of the Polish Academy of Science, pp. 187–196.
Google Scholar
Pietkiewicz R., 2015, Hebraica veritas w Biblii brzeskiej, ”Studia Judaica” 1 (35), pp. 197–222.
Google Scholar
Pietkiewicz R., 2016, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, vol. 1: Od początku do 1638 roku, Poznań: Pallotinum.
Google Scholar
Plezia M. (ed.), 1992, Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, vol. 7, Krakow: Institute of Polish Language of the Polish Academy of Science.
Google Scholar
Plezia M. (ed.), 2007, Słownik łacińsko-polski, Warsaw: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Popowski R., 1995, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, Warsaw: Vocatio.
Google Scholar
Popowski R., Wojciechowski M. (transl. and eds), 1995, Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Warsaw: Vocatio.
Google Scholar
Tazbir J, 1967, Polska bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII wieku, Warsaw: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Tazbir J., 1987, Szlachta i teologowie. Szkice z dziejów polskiej kotrreformacji, Warsaw: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Uglorz M., Wantuła A., Jackowski J.W. (eds), 1999, Wyznanie Augsburskie. 95 tez
Google Scholar
ks. Marcina Lutra z 1517 roku, introduction by: M. Uglorz, translated by: A. Wantuła, J.W. Jackowski, Bielsko-Biała: Augustana.
Google Scholar
Urbańczyk S. et al. (eds), 1976, Słownik staropolski, vol. 6, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Winiarska-Górska I. (ed.), Szesnastowieczne przekłady Ewangelii, https://ewangelie.uw.edu.pl/teksty (acces: 29.03.2022).
Google Scholar
Zabrocki L., 1972, Z teorii socjolingwistyki, ”Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXX, pp. 17–25.
Google Scholar
Zarębski R., 2017, Indywidualizmy nazewnicze Szymona Budnego (na przykładzie nowotestamentowych nazw geograficznych w Biblii nieświeskiej), ”Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51 (2), pp. 41–53.
Google Scholar
DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.51.2.04
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.