Space grammar – preliminaries

Abstract

Artykuł otwiera krótkie streszczenie badań z zakresu psychologii przeprowadzonych przez Eleonor Rosch, w wyniku których określone zostały pojęcia: kategorii naturalnej, prototypu, poziomu podstawowego, etc. Zdefiniowanie tych pojąć stworzyło podstawy dla szeregu koncepcji językoznawczych, wśród nich teorii IDEALNEGO MODELU KOGNITYWNEGO (ang. ICM) Georga Lakoffa i GRAMATYKI PRZESTRZENNEJ (space grammar) Ronalda Langackera.

Gramatyka przestrzenna odrzuca koncepcją autonomiczności składni, semantyki i fonologii, przyjmując, że znaczenie jest właściwością wszystkich aspektów języka. W założeniach tej teorii odchodzi sią również od pojęcia struktur głębokiej i powierzchniowej, co prowadzi do odrzucenia podstaw gramatyki transformacyjno-generatywnej. Zgodnie z powyższymi założeniami Langacker uważa, że struktura semantyczna jest cechą specyficzną dla danego języka.

Pojęcie podstawowe aparatu opisowego tego modelu to jednostka symboliczna (symbolic unit), której wartość wynika z połączenia bieguna semantycznego i bieguna fonologicznegо (semantic pole i phonological pole). Status jednostki osiąga takie wyrażenie, którego użycie nie wymaga wysiłku twórczego (creative effort). Przykładem jednostki symbolicznej jest morfem, jest nim także typ połączenia syntagmatycznego. Takie konwencjonalne wzorce połączeń syntagmatycznych nazywane schematycznymi jednostkami symbolicznymi (schematic symbolic units), funkcjonują jako wzorce gramatyczne – sankcjonują nowe struktury tworzone przez mówcę w trakcie posługiwania się językiem. Znaczenie danego wyrażenia jest odzwierciedleniem sposobu konceptualizacji elementów świata zewnętrznego. Wartość bieguna semantycznego wyznaczona jest relacją profil-podstawa. "Podstawa" to część wiedzy ogólnej (cognitive domain), która jest istotna dla charakterystyki danego pojęcia. "Profil" to dokładne miejsce (location) lub konfiguracja (configuration) w podstawie (base), którą dana jednostka wywołuje – czyni najbardziej wyrazistą.

Langacker posługuje się dwoma kategoriami: rzeczу (thing) i relacji (relation). W kategorii relacji mieszczą się przymiotniki, przysłówki, przyimki i czasowniki, które różnią się od pozostałych relacji tym, że przypisana jest im wartość czasu (temporal profile). Koncepcja relacji wprowadza pojęcia trajektora (trajector) i punktów odniesienia (landmarks).

Analiza zdania The boy on that horse near the runners was eating a very big apple ilustruje zastosowanie aparatu gramatyki przestrzennej do opisu języka.