Semantyka miłości w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli

Marek Marczak

doi:10.18778/0208-6077.56.23

Authors

Marek Marczak Uniwersytet w Białymstoku https://orcid.org/0000-0002-5662-2904

DOI:

https://doi.org/10.18778/0208-6077.56.23

Keywords:

love, virtue, 18th century multilingual dictionaries, historical lexicography, historical lexicology

Abstract

The paper aims to describe the meanings of the lexeme miłość [love] in the French-Latin-Polish Nowy Wielki Dykcjonarz [New Grand Dictionary] by Pierre Danet and Dymitr Franciszek Kola. The dictionary notes in separate entries the romantic, aromantic (family ties, friendship) and religious (theological virtue) aspects of the lexeme. The dictionary material relating to these three aspects is analysed and described. Special attention was paid to the conceptualisation of miłość as a virtue and its presentation in the context of other virtues noted in the dictionary. The analysis shows that the separation of a religious understanding of love is a peculiarity of the Danet–Kola dictionary. This aspect is rarely used in the general language today. It may be suspected that in the eighteenth-century worldview, the perception of love was more grounded in faith, which influenced the way it was described in the dictionary.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Baehr J., 2011, The inquiring mind: on intellectual virtues and virtue epistemology, Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199604074.001.0001
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199604074.001.0001

Bejczy I. (red.), 2007, Virtue Ethics in the Middle Ages: Commentaries on Aristotle’s Nicomachean Ethics, 1200–1500, Leiden: Brill, https://brill.com/view/title/12749 (dostęp: 5.02.2022). https://doi.org/10.1163/ej.9789004163164.i-376
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004163164.i-376

Bierwiaczonek B., 2000, Religijne subkategorie miłości, „Język a Kultura” 14, s. 79–115.
Google Scholar

Blackburn S., 2008, The Oxford Dictionary of Philosophy, wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199541430.001.0001/acref-9780199541430 (dostęp: 7.02.2022).
Google Scholar

Bladyniec-Sośnierz A.M., 2017, Pojęcia wyrażające cnotę miłości w Biblii, „Collectanea Theologica” 1, s. 75–89. https://doi.org/10.21697/ct.2017.87.1.04
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.21697/ct.2017.87.1.04

Bochnakowa A., 1991, Le Nouveau grand dictionnaire françois, latin et polonois et sa place dans la lexicographie polonaise, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Bochnakowa A., 2014, Kilka uwag po lekturze artykułu Ryszarda Mączyńskiego „Jak pijarzy dykcjonarz Daneta wydawali (czyli o pożytku sięgania do źródeł)”, „Hereditas Monasteriorum” 4, s. 401–405.
Google Scholar

Colton R.G., 2019, St. Thomas, Teaching, and the Intellectual Virtue of Art, „American Catholic Philosophical Quarterly” 1, s. 101–127. https://doi.org/10.5840/acpq20181128166
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.5840/acpq20181128166

Fluda-Krokos A., 2008, Nazwy roślin w „Wielkim dykcjonarzu J.Mći X. Daneta Opata francuskim, łacińskim i polskim…” 1743–1745 (szkic), w: M. Kopacz, A. Szurlej (red.), III Krakowska Konferencja Młodych Uczonych, Kraków: Grupa Naukowa Pro Futuro: Fundacja dla AGH, s. 559–566.
Google Scholar

Fluda-Krokos A., 2011, Nowy wielki dykcjonarz J. Mći X. Daneta opata francusko-łacińsko-polski… (1743–1745) — niezbędne źródło do historii języka polskiego, w: B. Dunaj, M. Rak (red.), Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 83–90.
Google Scholar

Głąbska M., 2012, Rama interpretacyjna pojęcia ‘miłość’ w polszczyźnie, w: A. Mikołajczuk, K. Waszakowa (red.), Odkrywanie znaczeń w języku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 105–123.
Google Scholar

Gracia J., Reichberg G., Schumacher B. (red.), 2003, The Classics of Western Philosophy: A Reader’s Guide, Oxford: Wiley-Blackwell.
Google Scholar

Grzegorczykowa R., Mikołajczuk A., 2020, Rozumienie współczesne i dzieje wyrażenia miłość własna w polszczyźnie, „Prace Filologiczne” 73, s. 545–569. https://doi.org/10.32798/pf.505
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.32798/pf.505

Iwanowska A., 1986, Wyrazy „żeglarskie” w dykcjonarzach Michała Abrahama Troca. Kilka uwag o kształtowaniu się polskiej leksyki morskiej XVIII w., „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze” 12, s. 43–86.
Google Scholar

Iwanowska A., 1989a, Troc czy Trotz? (Część I), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 25, s. 17–29.
Google Scholar

Iwanowska A., 1989b, Michał Abraham Troc i bracia Załuscy, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2, s. 237–260.
Google Scholar

Iwanowska A., 1990, Troc czy Trotz? (Część II), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 26, s. 25–39.
Google Scholar

Iwanowska A., 1991a, Praca Michała Abrahama Troca nad słownictwem morskim, „Gdańskie Studia Językoznawcze” 5, s. 31–58.
Google Scholar

Iwanowska A., 1991b, O definicjach słownikowych w „Nouveau dictionnaire francois, allemand et polonois” Michała Abrahama Troca, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 28, s. 5–22.
Google Scholar

Iwanowska A., 1993, Michał Abraham Troc — lektor języka polskiego w Lipsku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Historycznoliterackie” 16, s. 73–85.
Google Scholar

Iwanowska A., 1996, Znaki czasu w słowniku Michała Abrahama Troca, w: K. Stasiewicz, S. Achremczyk (red.), Między barokiem a oświeceniem: nowe spojrzenie na czasy saskie, Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych, s. 271–283.
Google Scholar

Jakubczyk M., 2016, Leksykografia polsko-francuska XVIII wieku w perspektywie metaleksykograficznej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 57–59.
Google Scholar

Jakubowicz M., 2000, Dwa oblicza miłości. Porównanie językowych obrazów miłości tkwiących w etymologii i frazeologii, „Język a Kultura” 14, s. 233–244.
Google Scholar

Janicki J.J., 2015, Historia Eucharystii w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w świetle wybranych źródeł (II–IV w.), „Textus et Studia” 4, s. 95–126.
Google Scholar

Kajtoch W., 2012, Pisząc: miłość, „Polonistyka” 12, s. 89–106.
Google Scholar

Kaszewski M., 2018, Eksplicytne i implicytne wykładniki potoczności w dykcjonarzu Daneta–Koli, w: M. Posturzynska-Bosko, P.K. Sorbet (red.), Scripta manent V Badania diachroniczne, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Kopeć U., 2009, Językowy obraz miłości i nienawiści w definicjach metaforycznych licealistów klas pierwszych, w: K. Ożóg (red.), Język żyje. Rzecz o współczesnej polszczyźnie, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 123–133.
Google Scholar

Kuchowicz Z., 1975, Obyczaje staropolskie, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Google Scholar

Kuryłowicz B., 2019, Terminologia matematyczna w „Nowym dykcjonarzu” Michała Abrahama Troca na tle polskiej i europejskiej tradycji naukowej. Prolegomena, „Język Polski” 3, s. 62–71. https://doi.org/10.31286/JP.99.3.5
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31286/JP.99.3.5

Kuryłowicz B., 2020, Terminologia medyczna w Nowym dykcjonarzu Michała Abrahama Troca na tle źródeł z XVI i XVII wieku, „Poradnik Językowy” 5, s. 76–87. https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.5.6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.5.6

Kuryłowicz B., 2021, Największe dzieła polskiej leksykografii XVIII wieku (Nowy dykcjonarz Michała Abrahama Troca oraz Nowy wielki dykcjonarz Piotra Daneta i Dymitra Koli) z perspektywy współczesnych badań historycznojęzykowych: nowe wyzwania i potrzeby badawcze, „Białostockie Archiwum Językowe” 21, s. 97–107. https://doi.org/10.15290/baj.2021.21.06
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2021.21.06

Langlands R., 2006, Sexual Morality in Ancient Rome, Cambridge: Cambridge University Press, http://ebooks.cambridge.org/ref/id/CBO9780511482823 (dostęp: 21.02.2022).
Google Scholar

Leszczyński Z., 1978, W sprawie datowania pożyczek leksykalnych, w: M. Basaj (red.), Z polskich studiów slawistycznych. Seria 5: prace na VIII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Zagrzebiu 1978, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 263–269.
Google Scholar

Lis S., 1996, Kategorie sprawiedliwości według św. Tomasza z Akwinu, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej” 3, s. 221–236.
Google Scholar

Łukarska B., 2016, Religijność mieszkańców polskich miast w świetle wybranych przekazów piśmiennictwa religijnego XVII i XVIII w., „Łódzkie Studia Teologiczne” 2, s. 133–147.
Google Scholar

Marczak M., 2020, Polskie adaptacje łacińskich i francuskich nazw miejscowych w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli, „Linguodidactica” 24, s. 159–171. https://doi.org/10.15290/lingdid.2020.24.12
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.15290/lingdid.2020.24.12

Marczak M., 2021, Leksyka z zakresu wróżbiarstwa i czarów w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2, s. 107–124. https://doi.org/10.14746/pspsj.2021.28.2.6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.14746/pspsj.2021.28.2.6

Mauroy H., 2014, L’amour-propre : une analyse théorique et historique, „Revue européenne des sciences sociales” 2, s. 73–104. https://doi.org/10.4000/ress.2800
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.4000/ress.2800

Mączyński R., 2013, Jak pijarzy dykcjonarz Daneta wydawali (czyli o pożytku sięgania do źródeł), „Hereditas Monasteriorum” 2, s. 219–251.
Google Scholar

McDonnell M., 2006, Roman manliness: virtus and the Roman Republic, Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Myszor W., 1990, Chrześcijanie wobec świata: Praca charytatywna w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 23–24, s. 193–201.
Google Scholar

Nicols J., 2011, Hospitality among the Romans, Oxford: Oxford University Press, http://oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780195188004.001.0001/oxfordhb-9780195188004-e-20 (dostęp: 21.02.2022). https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195188004.013.0020
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195188004.013.0020

Nowakowska-Kempna I., 1995, Konceptualizacja uczuć w języku polskim, Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie.
Google Scholar

Pajdzińska A., 1999, Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, w: J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 83–101.
Google Scholar

Piotrowiak D., 2014, Przejawy sarmackiej religijności w relacjach cudzoziemców odwiedzających Rzeczpospolitą w XVIII wieku, „Tematy i Konteksty” 4, s. 401–412.
Google Scholar

Rabowicz E., 1967, Kola Franciszek, w: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 13, Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 284.
Google Scholar

Raszewska-Żurek B., 2011, Kobieca cnota. Próba zrozumienia ewolucji znaczenia cnoty na przestrzeni wieków, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 46, s. 83–102. https://doi.org/10.11649/sfps.2011.006
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.11649/sfps.2011.006

Raszewska-Żurek B., 2012, Leksem „cnota” i leksemy pokrewne w języku polskim w ciągu wieków, „Język Polski” 2, s. 113–125.
Google Scholar

Raszewska-Żurek B., 2021, Pomoc jako wartość w historii języka polskiego, „Język Polski” 1, s. 96–109. https://doi.org/10.31286/JP.101.1.8
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31286/JP.101.1.8

Rodek E., 2012, Polska terminologia gramatyczna w polskiej wersji słownika Pierre’a Daneta, „LingVaria” 1, s. 99–112.
Google Scholar

Sakowicz E., 2008, Miłość, w: E. Ziemann (red.), Encyklopedia katolicka, t. 12, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 1127–1128.
Google Scholar

Schulz F., 1956, Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–1793, oprac. W. Zawadzki, Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Szczepankowska I., 2019, Zalety modelu objaśniania znaczeń w osiemnastowiecznym dykcjonarzu Piotra Daneta i Franciszka Koli z perspektywy współczesnej semantyki i leksykografii, „Język Polski” 3, s. 72–83. https://doi.org/10.31286/JP.99.3.6
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.31286/JP.99.3.6

Taraszkiewicz J., 2015, Pierwsze stulecie Zakonu Pijarów na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1642–1740), Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar

Tokarczyk R.A., 2016, Sprawiedliwość: Próba syntetycznej systematyzacji zagadnień, „Gdańskie Studia Prawnicze” 35, s. 13–50.
Google Scholar

Tucker S.R. (red.), 2015, The virtues and vices in the arts: a sourcebook, Cambridge: The Lutterworth Press.
Google Scholar DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt1cg4j6v

Walczak B., 1994, Nowe prace o polskich słownikach osiemnastowiecznych, w: H. Misterski, J. Sypnick (red.), Studia romanica in honorem Stanislai Gniadek. Referaty z sesji naukowej zorganizowanej w dniu 16 października 1992 r. dla uczczenia pamięci Profesora Gniadka, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 45–57.
Google Scholar

Zaron Z., 1985, Wybrane pojęcia etyczne w analizie semantycznej (Kochaj bliźniego swego), Wrocław: Ossolineum.
Google Scholar

Żmigrodzki P., 2003, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar